چرا قرآن درباره آسمان، زمین و کوه ها می فرماید که تعقل کردند؟ آیا مگر مخلوقات دیگر جز انسان دارای تعقل هستند؟!
پاسخ اجمالی
از نظر قرآن کریم و بر اساس مبانی فلسفه و عرفان، تمام موجودات – چه انسان و چه غیر انسان – دارای شعور و ادراک هستند که البته با توجه به استعدادها و قابلیت هایی که از طرف خدا به آنها داده شده، این شعور و ادراک دارای درجات متفاوتی می باشد.
در همین راستا، آیات متعددی از قرآن بیان می دارند که تمام موجودات تسبیح گوی خداوند هستند؛ مانند: «آسمان هاى هفت گانه و زمین و کسانى که در آنها هستند، همه تسبیح او می گویند و هیچ موجودى نیست که تسبیح و حمد او نگوید، ولى شما تسبیح آنها را نمی فهمید، او بردبار و آمرزنده است».[1]
در این آیه هر چند به صورت مستقیم به شعور و ادراک موجودات اشاره نشده است، اما روشن است که تسبیح و تحمید فرع بر شعور و ادراک است.[2]
آیه ای دیگر بیان می کند آسمان و زمین از تحمل بار امانت الهی شانه خالی کردند: «ما به آسمان ها و زمین و کوه ها امانت را عرضه کردیم. همه از تحمل آن بازماندند و سخت بیمناک شدند، ولى انسان آن را برداشت. براستى که انسان بسیار ستم کار و نادان بود».[3]
از این آیه نیز می توان شعور آسمان و زمین را به عنوان موجوداتی مادی استنباط کرد؛ زیرا شانه خالی کردن از تحمل بار امانت و نپذیرفتن آن، بدون ادراک و شعور نسبت به امانت مورد نظر، معنایی نخواهد داشت.
آیه دیگری هم داریم که امکان خشوع و خضوع کوه ها را مطرح می کند: «اگر این قرآن را بر کوهى نازل می کردیم، می دیدى که در برابر آن خاشع می شود و از خوف خدا می شکافد! اینها مثال هایى است که براى مردم می زنیم، شاید در آن بیندیشید».[4]
عارفان و اهل معرفت نیز معتقدند که همه موجودات شعور دارند؛ آنان بر این باورند که عشق، حیات و شعور در تمام موجودات سریان دارد.[5]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[1]. اسراء، 44.
[2]. ر. ک: 7585، 9821 و 20144
[3]. احزاب، 72.
[4]. حشر، 21
[5]. صدر المتألهین، المبدأ و المعاد، ص 2137، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354ش؛ صدر المتألهین، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، ج 7، ص 153، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم، 1981م، جمعى از نویسندگان، دومین یادنامه علامه طباطبائى، ص30، تهران، مؤسسه مطالعاتى و تحقیقات فرهنگى، چاپ اول، 1363ش.