قبل از بيان تفاوت ميان تكبر و عزت نفس و اعتماد به نفس، بايد ابتدا، معنا و مفهوم اين اصطلاحات روشن شود، آنگاه به تفاوت آنها با يكديگر بپردازيم.
تكبر؛ يعنى آدمى، خود را نسبت به ديگران – به جهت كمالى كه در خود مىبيند بزرگ شمارد؛ خواه آن كمال را داشته باشد يا نه و خواه آن صفتى را كه دارد و به آن مىبالد فىالواقع هم كمال باشد يا نه[1] مانند تكبر شيطان نسبت به انسان، آنجا كه در پاسخ خداوند كه فرمود چرا به آدم سجده نكردى – گفت: من از آتش خلق شدهام و آدم از خاك آفريده شده است.[2]
خودپسندى؛ يعنى، آدمى خود را به جهت كمالى كه در خود مىبيند بزرگ شمارد، خواه آن كمال در واقع وجود داشته باشد يا نه، منتها در اينجا ديگر پاى غير در ميان نيست، برخلاف تكبر كه خود را نسبت به ديگران بزرگ مىبيند.
اعتماد به نفس؛ يعنى، علاوه بر اينكه انسان خودش را مثبت ارزيابى مىكند، به اين باور هم رسيده كه توان كافى براى انجام كارهايش دارد و مىتواند از توانمندىهاى خود، به خوبى در جهت نيل به اهدافش استفاده كند.
به عبارت ديگر خود را باور كرده و توانمندىهايش را به صورت واقع بينانه ارزيابى مىكند و در هر شرايطى، مىتواند از اين توانمندىها به خوبى استفاده كند و هيچگاه شكستها موجب تغيير اين باورها نسبت به خودش نمىشود؛ بلكه شكستها را به خوبى تحليل و سپس به عنوان سكوى پرش براى دستيابى به اهداف خود از آن استفاده مىكند.
با دقت در معنا و مفهوم اصطلاحات فوق، به خوبى تفاوت آنها روشن مىشود. اگر انسان، خود را داراى كمالى مىداند و تصور مثبتى از خود دارد، براى اينكه دچار غرور نشود، بايد راه تواضع را در پيش گيرد و هيچ گاه به خود نبالد كه من داراى چنين كمالى هستم!! بلكه از آن توانمندى يا آن صفت كمال، در راه صحيح استفاده كند.
بنابراين تكبر و غرور، در مقابل تواضع است و راه درمان آن نيز فروتنى كردن در مقابل ديگران است. همواره در سلام كردن بر ديگران پيشى بگيريد و توقع نداشته باشيد ديگران به شما سلام كنند. احترام به انسانهاى ديگر – هر چند از نظر سنى و يا علمى از شما پايينتر باشند – موجب مىشود دندان تكبر از شما كنده شود و شاخ غرور بشكند. فكر كردن به نقصها و عيوبى كه داريد، از حرارت غرور مىكاهد و شعلههاى تكبر را خاموش مىكند. اما عزت نفس در مقابل، سبكى و رذالت است. عزت نفس امرى پسنديده و مطلوب است و مؤمن بايد براى تقويت آن كوشا باشد. به طورى كه با حفظ عزت نفس بتواند؛ در مقابل گناه، خود را حفظ كند و در تأمين نيازهاى خود هيچگاه در مقابل متمكنين و پولداران، خود را خوار و ذليل نكند و مناعت طبع را پيشه خود سازد.[3]
پی نوشت ها
[1] – ملا احمد نراقى، معراج السعاده، انتشارات حكمت، 1366، ص 278 ؛ دستغيب شيرازى، گناهان كبيره، ص 114.
[2] – اعراف 7 آيه 12.
[3] – براى آگاهى بيشتر ر.ك:
الف. مهدى نراقى، جامع السعادت ؛
ب. شهيد دستغيب، گناهان كبيره.