يكى از مشكلات بيشتر انسانها اين است كه كمتر موفق مىشوند به دانستههاى خود عمل كنند؛ عوامل گوناگونى باعث اين ناكامى مىشود:
يكم. بسيارى از دانسته ها، به باور و اعتقاد تبديل نشده است؛ بايد اين دانستهها را تبديل به باور كنيم. در اين صورت جزء وجود ما مىشود و با شخصيت ما عجين مىگردد؛ آن گاه مىتوانيم به آنها عمل كنيم.
امام سجاد عليهالسلام در صحيفه سجاديه و در ضمن دعاى «مكارم الاخلاق» مىفرمايد: «ايمان مرا به كاملترين ايمان برسان، و يقينم را برترين يقين قرار ده و نيتم را به نيكوترين نيتها ختم فرما و كردارم را به نيكوترين كردارها پايان بخش».[1]
از اين دعا استفاده مىشود كه تنها دانستن كافى نيست و براى اينكه داشتههاى خود را به عمل و رفتار در آوريم، بايد اينها به يقين (مرتبه بالاترى از علم) مبدل شود. نيت نيز كه نقش مهمى در رفتار دارد، به بهترين نيتها تبديل گردد؛ يعنى، يقين و نيت خالص جزء ساختار شخصيت ما شود. در اين صورت مىتوان انتظار داشت علم و عمل انسان، با هم هماهنگ شود. رسيدن به اين مرتبه از كمال، نياز به تمرين، مراقبت و پشتكار مداوم دارد و از همه مهمتر براى دستيابى به آنها، همواره بايد از خداوند مدد جست و دست توكل به دامن كبريايى او زد.
دوم. دنياطلبى، لذت خواهى و دنبال ارضاى غرايز حيوانى بودن، يكى ديگر از موانع است. همه ما مىدانيم نگاه به نامحرم حرام است و دروغ گفتن يا تهمت زدن كار بدى است؛ ولى هنگامى كه اسير شهوت و لذت نفسانى شديم – برخلاف دانستههاى خود – به همه اين گناهان آلوده مىشويم! در اين گونه موارد، بايد با هواى نفسانى خود مبارزه كنيم و خود را از چنگال نفس اماره نجات دهيم. در غير اين صورت نفس اماره همواره ما را به بدىها دعوت مىكند و ظواهر دنيا را در نظر ما زيبا و لذت بخش جلوه مىدهد و در اين حالت ما دچار نوعى غفلت مىشويم.
سوم. وسوسه هاى شيطان يكى ديگر از عوامل فريب، غفلت و فراموشى است؛ بايد دائماً با اين وسوسهها مقابله كنيم.
علاوه بر آنچه گفته شد، راهكارهاى زير نقش مؤثّرى در حل اين مشكل دارد؛ بكوشيد به طور جدى راهكارهاى زير را عملى سازيد:
1 – ايمان خود را تقويت كنيد و بهترين راه براى تقويت ايمان، عمل به آموزههاى دينى و انجام تكاليف واجب و ترك محرمات و گناهان است.
2 – دفترچه اعمالى براى خودتان تهيه كنيد ؛ هر شب حدود ده دقيقه اعمال روزانه خود را كنترل كنيد و اشتباهات و موفقيتهاى خود را در آن يادداشت كنيد.
3 – بدون اينكه خود را سرزنش كنيد و نگاه منفى نسبت به خود داشته باشيد ؛ نقاط ضعف رفتارى خود را شناسايى كنيد.
4 – يك برنامه هفتگى يا ماهانه براى خود طراحى كنيد ؛ مثلاً بگوييد: من مىخواهم نمازم را سر وقت بخوانم يا در سلام كردن پيش قدم شوم و… تغيير يا اصلاح آن را آغاز كنيد ؛ مطمئن باشيد اگر از امور كوچك و آسان شروع كنيد و پشتكار داشته باشيد، به تدريج مىتوانيد رفتارهاى خود را اصلاح كنيد.
5 – به خود تلقين كنيد و اطمينان بدهيد كه من مىتوانم در خودم تغيير رفتارى ايجاد كنم.
6 – با خود تعهد اخلاقى ببنديد كه اگر در انجام رفتار مورد نظر كوتاهى كرديد، جريمه بپردازيد (مثلاً مبلغى به صندوق صدقات بيندازيد يا يك روز روزه بگيريد).
7 – در پايان هفته مجدداً خود را ارزيابى كنيد ؛ اگر احساس كرديد در عمل به برنامه در طول هفته موفق بودهايد، به خودتان امتياز بدهيد و بلافاصله شكر خدا را به جا آوريد و از او بخواهيد در ادامه كار به شما كمك كند.
8 – اگر به هر دليلى در اجراى برنامه شكست خورديد، مأيوس نشويد و دوباره تصميم بگيريد آن را عملى سازيد ؛ آن قدر تكرار كنيد تا موفق شويد.
10 – با افراد مؤمن و اهل عمل و در عين حال منظم و جدى، بيشتر معاشرت داشته باشيد و از تجارب آنها استفاده كنيد.
كتابنامه
1 – قرآن مجيد، ترجمه استاد محمد مهدى فولادوند.
2 – شيخ عباس قمى، مفاتيحالجنان.
3 – نهجالبلاغه، ترجمه محمد دشتى، انتشارات آستان قدس رضوى، 1382.
4 – ديل كارنگى، آئين دوستيابى، ترجمه ريحانه جعفرى و پروين قائمى، انتشارات نشر پيمان، 1378.
5 – سيد روحاللّه موسوى خمينى، آداب الصلوة (پرواز در ملكوت)، مشهد، آستان قدس رضوى، 1366.
6 – حسين آزاد، آسيبشناسى روانى، تهران: انتشارات بعثت، 1376.
7 – محمد رضا نيكخو، آشنايى با رفتارهاى جنسى، انتشارات مهارت، 1383.
8 – ناصر مكارم شيرازى، استفتائات جديد، ج 2، تهران: انتشارات دارالكتبالاسلاميه.
9 – صدرالمتألهين شيرازى، اسفارالاربعه، ج 9.
10 – محمد بن ابراهيم كلينى، اصول كافى، به تصحيح علىاكبر غفارى، تهران: دار الكتب الاسلامية.
11 – سيد محمدحسين طباطبايى، الميزان فى تفسير القرآن، بيروت: موسسة الاعلمى للمطبوعات.
12 – محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، تهران: دار الكتب الاسلاميه.
13 – بحران خودكشى، على اسلامى نسب.
14 – حسن بن شعبة الحرانى، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسين، 1404 ه.ق.
15 – سيد محمد حسين طباطبايى، تفسير الميزان، ترجمه سيدمحمدباقر موسوى همدانى (تلخيص)، قم: دفتر انتشارات اسلامى، بى چا، بى تا.
16 – مهدى نراقى، جامع السعادات، ترجمه سيد جلال الدين مجتبوى، انتشارات حكمت، 1366.
17 – سيد روحاللّه موسوى خمينى، جهاد اكبر، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، 1378.
18 – جهاد با نفس، آية اللّه مظاهرى ؛
19 – سيد روحاللّه موسوى خمينى چهل حديث، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، 1376.
20 – چهل منزل سلوك، سيد كاظم ارفع ؛
21 – محمدباقر مجلسى، حليهالمتقين، فصل اول در بيان اوقات خواب.
22 – على قائمى، خانواده و مسائل جنسى كودكان، تهران: انتشارات انجمن اوليا و مربيان، 1376.
23 – كاپلان سادووك، خلاصه روانپزشكى، ترجمه نصرتاللّه پورافكارى، انتشارات شهرآشوب، ج 2، ص 228.
24 – محمد شجاعى، خواب و نشانهاى آن.
25 – مؤسسه پژوهشى – فرهنگى اشراق، خودارضايى يا ارضاى انحرافى جنسى، بابل: مبعث، 1379.
26 – غلامعلى افروز، خود درمانگرى لكنت، انتشارات دانشگاه تهران.
27 – خودسازى، آية اللّه ابراهيم امينى ؛
28 – خودشناسى در تربيت اسلامى، تأليف سيد يوسف ابراهيميان آملى.
29 – خودكشى: پيدايش، عمل، درمان، پيير مورون، ترجمه مازيار سهند.
30 – شهيد مطهرى، داستان راستان، تهران: صدرا.
31 – درمان رفتارى وسواس، ترجمه عباس بخشىپور.
32 – محمد محمدى رى شهرى، دوستى در قرآن و حديث، ترجمه سيد حسن اسلامى، قم: دارالحديث، 1379.
33 – DSM_IV ؛ راهنماى تشخيص و آمارى اختلالهاى روانى، ترجمه محمدرضا نيكخو و ياماهاك آواديس يانس، تهران: انتشارات سخن، 2000.
34 – ميرزا جواد ملكى تبريزى، رساله لقاء اللّه.
35 – ام رابين ديماتئو، روان شناس سلامت، ترجمه سيد مهدى موسوى اصل و همكاران، تهران: انتشارات سمت، 1378.
36 – كارل هافمن (و ديگران)، روانشناسى عمومى از نظريه تا كاربرد، ترجمه: سيامك نقشبندى و ديگران، تهران: ارسباران، 1378.
37 – پريرخ دادستان، روانشناسى مرضى تحولى از كودكى تا بزرگسالى، انتشارات سمت، چاپ دوم 1376.
38 – هليگارد واتكينسون، زمينه روانشناسى، ترجمه براهنى و همكاران، تهران: انتشارات رشد، چاپ هشتم، ج 2، 1385.
39 – محمود ارگانى بهبهانى، شناخت و درمان وسوسه و وسواس، انتشارات مجمع ذخاير اسلامى ؛
40 – محمود ارگانى، شناخت وسواس و درمان آن.
41 – حائرى، شناخت وسواس و درمان آن، انتشارات مجمع ذخائر اسلامى، 1377.
42 – صحيفه سجاديه، ترجمه على شيروانى، قم: دارالفكر، 1382.
43 – عبدالواحد بن محمد تميمى آمدى، غررالحكم، تهران، دانشگاه تهران، 1373.
44 – سيد عبدالحسين دستغيب شيرازى، گناهان كبيره، انتشارات صبا، 1360.
45 – ناصر مكارم شيرازى، مسائلى از ديدگاه اسلام.
46 – ملا احمد نراقى، معراج السعاده، انتشارات حكمت، 1366.
47 – غلامعلى افروز، مقدمهاى بر روانشناسى و آموزش و پرورش كودكان استثنايى، انتشارات دانشگاه تهران، 1374.
48 – محمدى رى شهرى، ميزان الحكمه، ج 3، انتشارات دارالحديث.
49 – محمدبن حسن حر العاملى، وسائل الشيعه، قم: مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1414.
50 – حسن حسن زاده آملى، هزار و يك نكته، انتشارات فرهنگى رجا.
51 – www.Porseman.org
[1] – صحيفه سجاديه، ترجمه على شيروانى، انتشارات دارالفكر، چاپ سوم، 1382.