ابتدا علل فراموشى را مرور مىكنيم و سپس عواملى كه در تقويت حافظه مؤثّر است بيان مىگردد.
يك. علل فراموشى
يكى از نگرانىهاى شايع – به ويژه در ميان دانشجويان – فراموشى است.
دانشجويان معمولاً از حافظه خود و فراموشى سريع مطلب همواره شكايت مىكنند. اين نگرانىها در زمان امتحان دو چندان مىشود و گاهى منجر به از دست دادن اعتماد به نفس مىگردد؛ چرا اين نگرانىها درباره حافظه وجود دارد؟
به طور كلى مىتوان علل فراموشى را به دو دسته تقسيم كرد:
1 – آسيبهاى جسمانى ؛ (مانند بعضى از بيمارىها)، آسيبهاى مغزى (مثل بروز ضايعهاى در مغز، ضربه مغزى، سكتههاى مغزى و مسموميتهايى كه منجر به تخريب يا آسيب نورونهاى عصبى مىشود). همچنين انواع دمانسهاى مغزى، مشكلاتى از قبيل بيمارى آلزايمر را به دنبال دارد كه همه اين مشكلات جسمانى، مىتواند موجب كاهش كارآيى حافظه و بالاخره فراموشى شود.
2 – مشكلات روحى ؛ (مانند اضطراب، افسردگى و…).
علاوه بر اينها عوامل ديگرى نيز در فراموشى نقش دارد كه بيشتر در زمان حفظ و يادگيرى رخ مىدهد؛ از جمله:
الف. عدم توجه و تمركز كافى هنگام رمز گردانى و به خاطر سپردن؛
ب. محدوديت ظرفيت حافظه؛
ج. گذشت زمان و عدم تكرار مطالب؛
د. به هم ريختگى و عدم انسجام مطالب هنگام يادگيرى؛
ه . تداخل مطالب و موضوعاتى كه قبل يا بعد از يادگيرى رخ مىدهد؛
و. بىانگيزگى و بىهدفى هنگام يادگيرى و به خاطر سپردن مطالب؛
ز. مشكلات روحى هنگام يادگيرى و زمان بازيابى (مثل افكار اضطرابآميز)؛
ح. نامناسب بودن زمان و مكان يادگيرى؛
ط. زوال مطالب در انبار حافظه؛
دو. راههاى بهسازى حافظه
1 – توجه و تمركز كافى هنگام رمزگردانى مطالب؛
2 – تكرار و تمرين مطالب حفظ شده تا از حافظه كوتاه مدت وارد حافظه بلند مدت شود؛
3 – دستهبندى و سازماندهى مطالب؛
4 – تقطيع مطالب هنگام حفظ كردن (براى افزايش ظرفيت حافظه، بايد اعداد و ارقام و كلمات و جملات را تقطيع كرد. براى مثال اگر بخواهيد يك عدد 16 رقمى را حفظ كنيد، قطعاً با مشكل مواجه خواهيد شد؛ اما اگر آن را به چهار قطعه تقسيم كنيد به راحتى مىتوانيد آن را حفظ كنيد)؛
5 – استفاده از رمز معنايى (يعنى هنگام رمزگردانى و به خاطر سپردن، به جاى اينكه عين جملات و كلمات را حفظ كنيد، معناى آنها را به خاطر بسپاريد)؛
6 – انتخاب زمان و مكان مناسب براى يادگيرى مطالب؛
7 – داشتن آرامش روانى هنگام يادگيرى؛
8 – اجتناب از عوامل حواسپرتى؛
9 – تصوير سازى ذهنى؛ مثلاً مكانهايى كه هنگام قدم زدن در خانه از آنها رد مىشويد را به خاطر بسپاريد سپس به تعداد اين مكانها واژههاى بىارتباط با يكديگر را حفظ كنيد. براى اين كار تصويرى ذهنى مىسازيد كه در آن اولين واژه به اولين مكان و دومين واژه به دومين مكان و… اختصاص دارد و اين كار را تا آخر ادامه دهيد. پس از اينكه واژهها را به اين طريق حفظ كرديد به راحتى مىتوانيد آنها را با «قدم زدن ذهنى» به ياد آوريد. هر مكان يك تصوير ذهنى و هر تصوير ذهنى يك واژه را بازيابى مىكند. اين روش، بدون شك مؤثر است كه به طور حرفهاى، براى تقويت حافظه از آن استفاده مىشود.[1]
10 – حفظ كردن قرآن و نقش مؤثرى در تقويت حافظه دارد؛
11 – استفاده از روش پس ختام (پيش خوانى، سؤال كردن، خواندن، به خود پس دادن و آزمودن).[2]
شايد يكى از علل افسردگى همين فراموشىها باشد. البته اين احتمال نيز وجود دارد كه افسردگى باعث فراموشى و كاهش توانايى ذهنى شده است. در هر حال بايد با مراجعه به متخصص مسئله بررسى شود.
پی نوشت ها
[1] – اتكپنسون و هليكارد، زمينه روانشناسى، ج 1، انتشارات رشد، چاپ 14.
[2] – همان، صص 491 – 558.