معناى صلوات بر آن حضرت اين است كه: خدايا رحمتت را بر پيامبر و آل او نازل فرما. وقتى رحمت بر حضرت نازل شد به ديگران هم مى رسد چون او مجراى فيض است و اگر بخواهد خيرى به ديگران برسد بايد به عنوان رحمت خاصه، نخست بر حضرت نازل شود و سپس به ديگران برسد. على (علیه السلام) مى فرمايد: دعا يا حاجت خود را محفوف (در برگرفته و پيچيده) به صلوات بر رسول خدا كنيد؛ زيرا صلوات بر حضرت دعايى مستجاب است و چون به همراه صلوات حاجت خود را خواسته ايد، چنين نيست كه خداى سبحان يكى از دو حاجت را برآورد و ديگرى را رد كند.[1]
امام سجاد (علیه السلام) در صحيفه سجاديه، روش دعا كردن و حاجت خواستن را به ما مى آموزد؛ در بسيارى از فقرات ادعيه آن حضرت صلوات به چشم مى خورد، هر مطلبى را كه از خدا مى خواهد قبل يا بعدش صلوات است، چون خدا در پرتو صلوات دعاى همراه آن را نيز مستجاب مى كند.
صلواتى را كه خدا و فرشتگان بر پيامبر مى فرستند بر مؤمنان نيز مى فرستند! مؤمن، به جايى مى رسد كه خداى سبحان و فرشتگان بر او صلوات مى فرستند! در سوره احزاب هر دو مسئله بازگو شده است، يعنى هم صلوات خدا و ملائكه بر پيامبر و هم صلوات خدا و فرشتگان بر مؤمنان.
صلوات خدا، كه صفت فعل او است همان نورانى كردن است، قول خدا همان فعل خدا است، وقتى توفيقى نصيب انسان شد كه در فضاى دلش تاريكى احساس نكرد بلكه نورانيتى ديد معلوم مى شود صلوات الهى و فرشتگان نصيب او شده است.
خداى متعال در تجليل از پيامبر مى فرمايد: «إِنَّ اللّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ»[2] وقتى خدا بخواهد بر پيامبر عظيم الشأن صلوات بفرستد همه فرشتگان را همراه خود ذكر مى كند، مثل اين كه وقتى مهمان عزيزى وارد شهرى مى شود و شخصيتى بخواهد از او به نحو احسن تجليل كند با همه دوستان و آشنايانش به ديدار او مى روند.
ليكن خداى متعال در تجليل از مؤمنان و صلوات بر آنان، مى فرمايد: «هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»[3] يعنى خدا جدا و فرشتگان جدا بر مؤمنان درود مى فرستند.
تفاوت ديگر در اين است كه درباره پيامبر نفرمود كه ما بر او صلوات مى فرستيم تا او را از ظلمت خارج و به نور برسانيم؛ زيرا او خود نور است و مصداق كامل آيه: «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النّاسِ»[4] است ولى درباره مؤمنان مى فرمايد: خداوند بر شما درود مى فرستد و فرشتگان نيز، تا شما را از ظلمت ها به نور خارج كنند؛ معلوم مى شود صلوات خدا يعنى نورانى كردن و اگر اين فيض قطع شود و خداوند بر كسى درود نفرستد، او در ظلمت خواهد ماند.
بايد خود را با اين معيار بسنجيم كه اگر توفيق اطاعت و انجام تكاليف شرعى نصيب ما شد و از احكام و آداب عبادات كم و بيش به حكمت آنها ره يافتيم، بدانيم كه صلوات خدا و فرشتگان نصيب ما شده است و گرنه لغزش داشته و گرفتار گناه شده ايم.
وقتى مؤمن از اين راه نورانى شد هم راه خود را مى بيند و هم مى تواند راهبر باشد و به ديگران راه را نشان دهد. على (علیه السلام) مى فرمايد: «لَيْسَ فِى الْبَرْقِ الْخطِفِ مُسْتَمْتِعٌ لِمَنْ يَخُوضُ فِى الظُّلْمَةِ»[5] انسانى كه در تاريكى فرو رفته، و مسافرى كه در شب تاريك ره گم كرده براى او رعد و برق لحظه اى مفيد نخواهد بود، او با يك لحظه برق آسمانى راهى به جايى نمى برد. انسان دنيازده هم مانند گرفتارى است كه در تاريكى فرو رفته باشد براى چنين شخصى اگر گاهى نورى در دلش جهيد و خاموش شد چندان مفيد نيست.
ذيل آيه: «وَ ما تَشئون إِلاّ أَنْ يَشاءَ اللّهُ»[6] روايتى شريف از معصوم (علیهاالسلام) نقل شده كه فرمود: «بَلْ قُلوُبُنا اَوْعِيَةٌ لِمَشِيَّةِ اللّه»[7] دلهاى ما ظرف اراده خدا است، خداى سبحان اگر بخواهد در جهان، كار مشخصى انجام دهد با اراده انجام مى دهد و اراده خدا صفت فعل و زايد بر ذات او است و در موجودى ممكن و مظهر ظهور مى كند، آن مظهر قلب معصوم اولياى الهى است.
لذا مرحوم استاد علامه طباطبايى قدس سره مى فرمودند: معناى صلوات بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه وآله) اين است كه خدايا! رحمتت را بر آنان فرو فرست كه از آنان به ما برسد، اگر بخواهد رحمتى ببارد ابتدا بر اين خاندان مى بارد و سپس به ديگران مى رسد لذا طلب رحمت كردن مستلزم اجابت دعا است.
مرحوم سيد حيدر آملى اين سخن بلند را نقل مى كند و به محقق طوسى هم منسوب است كه درباره حضرت ولى عصر (ارواحنا فداه) گفته مى شود: «بِيُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ»[8] به يمن وجود امام عصر (عجل اللّه فرجه الشريف) جهانيان روزى مى خورند و به پاس وجود آن حضرت آسمان و زمين برجا است. پس همه بركات از اين خانواده به سايرين مى رسد.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:آیت اللّه عبداللّه جواد آملی/پرسش وپاسخ دانشجویی
[1] – نهج البلاغه، حكمت 361.
[2] – سوره احزاب33: آيه 56.
[3] – سوره احزاب33: آيه 43.
[4] – سوره انعام6: آيه، 122.
[5] – نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 20، ص 435، ملحقات حكمت 165.
[6] – سوره انسان76: آيه 30.
[7] – بحارالانوار، ج 25، ص 336.
[8] – مفاتيح الجنان، دعاى عديله.