نخست بايد دانست سعى و تلاش آدمى، تنها به تلاش هاى ظاهرى و فعاليت هاى فيزيكى منحصر نيست؛ بلكه ارتباط معنوى و محبت به اولياى خدا نيز از اعمال بافضيلت شمرده شده است. علاوه بر اين شفاعت اولياى الهى، متوقف بر شرايطى است كه همگى بر عمل و استحقاق شفاعت شونده استوار است و كسانى كه در دنيا با سعى و تلاش خود، اين شرايط را تحصيل كرده اند، مشمول شفاعت خواهند شد.
در تعبير روايات، «شفاعت»، پاداش و هديه الهى به انسان هايى است كه عمل و عقيده آنان، مورد پسند و رضايت خداوند است.[1] اين پاداش بر اساس اصل قرآنى «لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاّ ما سَعى»،[2] تنها به كسانى داده مى شود كه در دنيا، تلاش و سعى خود را در عمل به دستورات و وظايف الهى و رسيدن به مقام قرب او و نيز جلب رضايت او به كار گرفته اند و با اولياى الهى، هم فكر، هم عقيده و همراه شده اند. البته ممكن است گه گاهى دچار خطا و لغزش نيز شده باشند. در حقيقت اين افراد، به واسطه عمل خود در دنيا، استحقاق مغفرت الهى را در آخرت پيدا كرده اند.
توجّه به بعضى آيات و روايات، نقش مهم عمل انسان را در بهره مندى از شفاعت، بيشتر آشكار مى سازد:
1 – قرآن كريم، عمل نكردن به وظايف و دستورات دينى را علت عدم بهره مندى برخى اهل دوزخ از شفاعت مى داند: «از اهل جهنم سؤال مى شود: چه چيزى شما را جهنمى كرد؟ گويند: از نمازگزاران نبوديم و بينوايان را اطعام نمى كرديم و با اهل باطل در هرزه فرو مى رفتيم. پس شفاعت شفيعان به حال آنان سودى نمى بخشد».[3]
2 – امام صادق (علیه السّلام) مى فرمايد: «هر كس دوست دارد شفاعت شافعان در مورد او سودمند باشد، بايد رضايت خداوند را جلب كند و هيچ كس رضايت خدا را جلب نخواهد كرد، مگر با اطاعت از خدا، پيامبر و امامان معصوم».[4]
3 – قرآن كريم مى فرمايد: «ما لِلظّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَ لا شَفِيعٍ يُطاعُ»؛[5] «در روز قيامت براى ستمگران، دوست و شفاعت كننده اى كه شفاعتش پذيرفته شود، وجود نخواهد داشت».
بنابراين نجات با شفاعت، بر اساس سعى و عمل به اضافه لطف و رحمت خداوند است.
در نتيجه، شفاعت نه تنها با آيه بالا در تناقض نيست؛ بلكه منطبق بر آن و مبتنى بر عمل انسان است.
دفتر نشر معارف/مؤلفان:محمدرضا کاشفی و سیّد محمد کاظم روحانی
[1] – بحارالانوار، ج 8، ص 40، ح 22.
[2] – نجم 53، آيه 39.
[3] – مدثر 74، آيات 42ـ46.
[4] – بحارالانوار، ج 78، ص 220، ح 93.
[5] – غافر 40، آيه 18.