بسيارى از آيات، بر وقوع و تحقّق شفاعت ـ فراتر از امكان ـ دلالت دارند. اين آيات نه تنها از وجود شافعان خبر مى دهد؛ بلكه مشخصات آنها را هم بيان مى كند: «يَوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِيَ لَهُ قَوْلاً»؛[1] «در آن روز شفاعت سودى ندارد، مگر شفاعت كسى كه خداى رحمان به او اجازه داده و سخن او را پسنديده است».
به كار بردن فعل ماضى در اين آيه، در اصطلاح ادبى بر حتمى بودن وقوع شفاعت دلالت دارد.
آيه «لا يَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضى»[2] شفاعت شوندگان را توصيف مى كند؛ يعنى، اصل وقوع شفاعت و وجود شفيعان امرى مسلم دانسته شده و به معرفى شفاعت شوندگان پرداخته است.
روايات متواتر از نبى اكرم (صلی الله علیه وآله) نيز بر وقوع و تحقق آن دلالت مى كند. به همين جهت شفاعت اولياى الهى در روز رستاخيز، امرى قطعى و ثابت و مورد اتفاق مسلمين است.
يك. ديدگاه اهل سنت
1 – فخر رازى؛ «امت اسلامى اتفاق نظر دارند كه پيامبر اسلام روز رستاخيز حق شفاعت دارد… و معناى شفاعت پيامبر اين است كه گنه كاران را از عذاب دوزخ مى رهاند تا وارد آتش نشوند و آنها هم كه در آن مى سوزند، در پرتو شفاعت پيامبر از آتش دوزخ خارج شده، وارد بهشت مى شوند».[3]
2 – علامه قوشجى (صاحب شرح تجريد)؛ «مسلمانان شفاعت را به عنوان يك اصل مسلم پذيرفته اند و در باره آن اختلاف ندارند.[4]
3 – ابن تيميه (از پايه گذاران فرقه وهابيت)؛ «شفاعت، با روايات متواتر و از طريق اجماع اثبات شده و كسانى كه پس از اقامه دليل، چنين موضوعى را انكار كنند، كافر مى شوند».[5]
نمونه روايات اهل سنّت:
از پيامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) نقل كرده اند: «ان شفاعتى يوم القيامه لاهل الكبائر من امتى»؛[6] «شفاعت من در روز قيامت براى كسانى از امتم خواهد بود كه مرتكب گناهان بزرگ شده اند».
و نيز: «يشفع يوم القيامه الانبياء ثم العلماء ثم الشهداء»؛[7] «در روز قيامت پيامبران سپس عالمان و سپس شهيدان شفاعت مى كنند» و «يشفع النبيون و الملائكة و المؤمنون»؛[8] «پيامبران، فرشتگان و مؤمنان شفاعت مى كنند».
دو. ديدگاه شيعه
1 – خواجه نصير طوسى؛ «عقيده به شفاعت از عقايد صحيح اسلامى است؛ خواه به منظور افزايش پاداش باشد و خواه براى اسقاط كيفر».[9]
2 – علامه حلى رحمه الله؛ «علماى اسلام اتفاق نظر دارند كه پيامبر اسلام در روز رستاخيز حق شفاعت دارد».[10]
نمونه روايات شيعه:
پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) فرمود:
«انى لأشفع يوم القيامة فاشفع و يشفع على، فيشفع اهل بيتى فيشفعون»؛[11] «من در روز قيامت شفاعت مى كنم و على هم شفاعت مى كند و اهل بيت من نيز شفاعت مى كنند و پذيرفته مى شود».
حضرت على (علیه السّلام) فرمود:
«ثلاثة يشفعون الى اللّه عزوجل: فيشفعون الانبياء ثم العلماء ثم الشهداء»؛[12] «سه دسته در پيشگاه خداوند شفاعت مى كنند و شفاعت آنان پذيرفته مى شود: پيامبران، دانشمندان دينى، شهدا».
امام صادق (علیه السّلام) مى فرمايد:
«من انكر ثلاثة فليس من شيعتنا: المعراج و المسائلة فى القبر و الشفاعة»؛[13] «هر كس سه چيز را انكار كند، از شيعيان ما نيست: معراج، سؤال قبر و شفاعت».
امام باقر (علیه السّلام) نيز فرموده است: «مؤمنى كه از همه كمتر شفاعت مى كند، سى تن را شفاعت مى كند».[14]
دفتر نشر معارف/مؤلفان:محمدرضا کاشفی و سیّد محمد کاظم روحانی
[1] – طه 20، آيه 109.
[2] – «شفاعت نمى كنند مگر براى كسى كه مورد پسند خداوند باشد»: انبياء 21، آيه 28.
[3] – تفسير مفاتيح الغيب، ج 3، ص 63، تفسير آيه 48 و يا 123 بقره.
[4] – شرح تجريد، ص 501.
[5] – الرسائل الكبرى، رساله استغاثه، ج 1، ص 481.
[6] – مسند احمد بن حنبل، ج 3، ص 213؛ سنن ابن ماجه، ج 2، ص 1441.
[7] – سنن ابن ماجه، ج 2، ص 1443.
[8] – صحيح بخارى، ج 9، ص 160؛ مسند احمد، ج 3، ص 94.
[9] – شرح تجريد الاعتقاد، ص 262.
[10] – كشف المراد، ص 262.
[11] – مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 15.
[12] – صدوق، خصال، ص 624.
[13] – صدوق، امالى، ص 177.
[14] – كافى، ج 8، ص 101.