امیرالمومنین علی علیه السلام در نامه ى ٣١ نهج البلاغه می فرماید: جوياى حقيقت با جستجوى شبهات نباش،این فرمایش امیرالمومنین علی علیه السلام بسیار دقیق و مهم می باشد. که برای فهمیدن آن باید معنای شبهه و ضررها و زیانهای آن بررسی شود.
شبهه چنانكه در فرهنگ لغات آمده عبارت است از: «ايراد، اشكال. ايجاد ترديد، به اشتباه انداختن و مسلم نبودن.»( فرهنگ معارف اسلامي، سيد جعفر سجادي، ج 2، ص 1037) «سوءظن، بدگماني، مغالطه و سفسطه»( فرهنگ معاصر عربي ـ فارسي، اذرتاش آذرنوش، حرف ش)
مشخصات شبهه: شبهه شبيه حق است ،كه قصد دارد طرف مقابل را به اشتباه اندازد. شبهه، هميشه همراه دليل مطرح مي‌شود. مثلاً در شبهه‌اي كه توسط ابليس دربارة خلقت آدم مطرح گشت وي در باب خلقت آدم گفت: آدم را از خاك بيافريدي و من را از نار، و نار را بر خاك مزيت است و در شأن من نيست كه به آدم سجده كنم. (فرهنگ معارف اسلامی، همان)
امیرالمومنین علی علیه السلام در جای دیگر از نهج البلاغه این کلام خود را تفسیر کرده و در مورد شبهه می فرمایند: « و إنّما سمّیت الشبهه لأنها تشبه الحق » ) نهج البلاغه خطبه 38)شبهه را از این رو شبهه نامیدند زیرا که شباهت به حق دارد .
طرفداران باطل به گونه ای سخنان خود را تنظیم می کنند و با آب و تاب بیان می نمایند که مردم آن سخن را حق می پندارند به طوری که واقعیت بر مردم پوشیده می شود .به علت آنکه سخنان انسانهای منحرف شبیه سخنان حق است به آن «شبهه» می گویند اما به سخنانی که مردم را به حق می رساند « دلیل» گفته می شود .
در اینجا مناسب است که فرق شبهه با سوال نیز تبیین شود تا بهتر بتوانیم کلام حضرت امیر را دریابیم: سؤال عبارت است از درخواست معرفت يا آنچه موجب معرفت گردد. پرسش به قصد شناخت يا براي تعريف و تبيين. اگر سؤال به قصد جدل هم مطرح گردد بايد دقيقاً مطابق موضوع خود باشد كه در شبهه چنين نيست.
البتّه ممكن است گاهي سؤال به معناي طلب و خواهش ادني از اعلي باشد كه معناي آن در اين صورت نزديك به معناي آرزو خواهد بود. جز اين‌كه آرزو در مورد مقدر اطلاق مي‌شود و سؤال در مورد طلب و خواهش.
سؤال را به معناي اعتراض و سائل را به معناي معترض نيز به كار برده‌اند. بنابراين سائل (معترض) كسي است كه حكمي را كه مورد ادعاي كسي است نفي كند بدون اين‌كه دليلي بر نفي خود بياورد ـ و نيز سؤال يا اعتراض به تمام آنچه كسي ادعا كرده است اطلاق مي‌شود.
شرط سؤال اين است كه مطابق موضوع خود باشد و نيز بايد روشن و معقول باشد. زيرا در غير اين صورت تبديل به مغالطه مي‌شود… (فرهنگ فلسفي، جميل صليبا، ترجمه: منوچهر صانعي دره‌بيدي ، ص 399.( كه شبهه خواهد بود.
فرق مهم ديگر سؤال و شبهه از مطالبي كه بيان شد به دست مي‌آيد كه سؤال عام‌تر از شبهه است و گاهي همراه دليل و گاهي هم بدون دليل مطرح مي‌شود. شبهه چنانكه گفته شد هميشه همراه دليل مطرح مي‌گردد.
در مورد مسايل ديني اگر مباحثي به قصد ايجاد شبهه مطرح شود كه گمراهي را در پي داشته باشد چنين مباحث، از قبيل شبهه خواهد بود. مثل اين‌كه مطرح كند كه در حديث خلفاي راشدين مدح شده‌اند چرا آنان را قبول نداريد؟ و اگر مباحث اعتقادي و ديني به منظور بالا بردن سطح فكري و فرهنگي جامعه بحث و مطرح شود كه بتواند ابهامات و سؤالات ديني را روشن سازد. پرسش‌هاي مطرح‌شده به اين منظور، از قبيل سؤال خواهد بود.
با توجه به نکاتی که ذکر شد به خوبی معنای کلام مولی را می توانید به دست بیاورید. آن حضرت در این کلام نورانی خود می خواهند بفرمایند که راه رسیدن به واقعیت از طریق غوطه ور شدن در شبهات نیست که این را انسان را بدتر گرفتار خواهد کرد بلکه باید تحقیق و تفحص برای دانستن و دریافتن باشد و این تنها از طریق تقوی و کمک گرفتن از خداوند و پیمودن راه انبیا و اولیای الهی میسر میشود.
منبع:پرسمان