از آنجا كه منشأ عصمت «اراده و اختيار» آدمى است؛[1] هر انسان صاحب اراده اى، مى تواند با رياضت شرعى و تهذيب نفس، به مقام عصمت دست يابد. «عصمت» منحصر به پيغمبران و امامان معصوم (علیهم السلام) نيست؛[2] چنان كه حضرت مريم (علیهاالسلام) ، حضرت فاطمه (علیهاالسلام) و مخلصينى ديگر[3] ـ كه نه نبى بودند و نه امام ـ به مقام شامخ عصمت دست يافته اند. اما مقصود از عصمتِ پيامبران و امامان (علیهم السلام) ، تنها عصمت از گناهان ـ آن هم پس از سنين متعارف بلوغ و تكليف نيست ـ؛ بلكه عصمت از سهو و خطا و از زمان طفوليت را نيز در بر مى گيرد. روشن است چنين عصمتى در امت اسلام، منحصر در چهارده معصوم (علیهم السلام) است.[4]
با «تهذيب نفس» مى توان در آينده، مصون ماند و نيز ممكن است گذشته را با كفّارات و… جبران كرد؛ اما نمى توان آن را به گونه اى ترميم نمود كه نسبت به گذشته، عصمت تحصيل شود؛ چون نمى توان واقع شده را تغيير داد. بلى اگر انسانى بتواند قبل از بلوغ نيز در سايه تعليم، تربيت، تهذيب و تزكيه به جايى برسد كه در هنگام بلوغ نيز معصوم باشد عصمتش فراگير خواهد بود.
اگر افرادى در مقام وقوع نيز به چنين مقام ويژه اى نايل آيند؛ براساس روايات و ادعيه، باز با هدايت و يارى پيامبران و امامان (علیهم السلام) به اين مرتبه نايل مى شوند: «بكم فتح الله و بكم يختم».[5]از آنجا كه آنان منشأ خير و سبب وصول آدمى به مراتب بالا ومقامات انسانى اند، باز در اين جهت بر تمامى انسان هاى برتر، مقدم اند.[6]
زآنكه منبع او بُده ست اين رأى را
سر امام آيد هميشه پاى را
اى مقلد تو مجو پيشى بر آن
كاو بود منبع زنور آسمان[7]
پی نوشت ها
[1]– حسن يوسفيان، پژوهشى در عصمت معصومان، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى، چاپ اول، 1377، فصل سوم، صص 72 ـ 43.
[2]– عبداللّه جوادى آملى، تفسير موضوعى قرآن كريم، ج 9، صص 20ـ22؛ علامه طباطبايى، ولايت نامه، ترجمه همايون همتى، تهران، اميركبير، چاپ اول، صص 48 ـ 58.
[3]– علامه طباطبايى، الميزان، بيروت، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، ج 3، ص 205.
[4]– جزوه راه و راهنماشناسى، اميركبير، تهران: 1375، صص 675 و 676.
[5]– زيارت «جامعه كبيره».
[6]– انسان و خلافت الهى، صص 125 ـ 155.
[7]– مثنوى، دفتر سوم، ابيات 1548 و 1549.