حضرت عباس بن علی(ع) از آغاز قیام امام حسین(ع)، همراه و همدل ایشان و هنگامه نبرد کربلا، پرچمدار سپاه او بود. عبّاس(ع)، در روزهاى سخت محاصره امام حسین(ع) و یارانش، مسئولیت آب‌رسانى سپاه امام و کودکان را بر عهده داشت.
این‌که حضرت عباس(ع) تنها هنگام آب‌آوردن جنگید و یا نبردهای دیگری هم داشت در منابع شیعه و سنی نقل‌های متفاوتی وجود دارد که بر اساس برخی از آنها حضرتشان در موارد دیگری نیز جنگیده‌اند.
حضرت عبّاس بن علی(ع)، جلوه عشق و ایثار، تبلور رادمردى، صفا و وقار، و تجسّم شجاعت، شهامت و کرامت است. او در میان حماسه آفرینان کربلا و شهیدان تاریخ، چنان جایگاه بلند و والایى دارد که امام سجاد(ع) در باره‌اش می‌فرماید: «براى عبّاس، نزد خدای تبارک و تعالى، منزلتى است که همه شهدا در روز قیامت، به او رَشک می‌برند».[1] از امام صادق(ع) روایت شده است: «عمویمان عبّاس بن علی، تیزبین بود و ایمانى استوار داشت. همراه ابا عبد اللّه الحسین(ع)، جهاد کرد و نیکو از آزمایش به در آمد و به شهادت رسید».[2]
او از آغاز قیام امام حسین(ع)، همراه و همدل ایشان و در هنگامه نبرد کربلا، پرچمدار سپاه او بود.[3] عبّاس(ع)، در روزهاى سخت محاصره امام حسین(ع) و یارانش، مسئولیت آب‌رسانى سپاه امام حسین و کودکان را بر عهده داشت.[4]
روایاتی که در منابع قابل استناد حدیثی و تاریخی شیعه و سنی درباره شهادت حضرت عباس بن علی(ع)، نقل شده است، بر دو دسته‌اند:
الف. یک دسته می‌گویند؛ شهادت حضرت عباس(ع) در راه رساندن آب به کام‌هاى خشکیده کاروان حسینی بوده است. این گزارش، -با کمی اختلاف در نقل- مشهور منابع شیعه است.[5] برای نمونه؛ شیخ مفید در «الإرشاد» این‌گونه نقل می‌کند:
دشمنان، بر حسین(ع) حمله بردند و بر لشکرش، غلبه کردند. تشنگى بر او شدّت گرفت. بر سیل بَندِ فرات، بالا رفت تا خود را به آب برساند و برادرش عبّاس(ع)، پیشِ رویش بود. سواران ابن سعد، راه بر او گرفتند. در میان آنان، مردى از بنى دارِم بود که به آن سواران گفت: واى بر شما! میان او و فرات، حائل شوید و آب را در اختیارش نگذارید.
حسین(ع) گفت: «خدایا! او را تشنه بگذار!».
دارمِى، خشمگین شد و تیرى به سوى حسین(ع) انداخت که بر زیر گلویش نشست. حسین(ع)، تیر را بیرون کشید و دستش را زیر گلویش گرفت. کفِ دستانش از خون، پُر شد. آنها را پاشید و سپس گفت: «خدایا! از آنچه با پسر دختر پیامبرت می‌کنند، به تو شکایت می‌کنم». سپس به جایگاه خود، باز گشت، در حالى که تشنگی‌اش، شدّت یافته بود.
دشمنان، گِرد عبّاس(ع) را گرفتند و او را از امام حسین، جدا کردند. حضرت عبّاس نیز به تنهایى با آنها جنگید تا به شهادت رسید.[6]
ب. بنابر دسته دیگر؛ وقتی امام حسین(ع) تشنه شد، و او را از آب، باز داشته بودند، حضرت عباس(ع) مَشکى گرفت و به همراه برادرانش -عثمان، جعفر و عبدالله- به سوى آب، روان شد. و همراه آنها می‌جنگید تا این‌که مَشک را از آب، پُر کرد و آن‌را به تنهایى بر دوش کشید و براى حسین(ع) آورد، اما برادرانش در این نبرد، به خاطر آب، کشته شدند. عبّاس بن على(ع)، باقى ماند و پیشِ روى حسین(ع) می‌جنگید و هر کجا حسین(ع) می‌رفت، همراهش بود تا آن‌که شهید شد. بر اساس این نقل؛ حضرت عباس هم هنگام آب آوردن جنگید و هم در هنگام تنهایی امام حسین(ع) یاور او بود تا به شهادت رسید. این نقل در برخی از منابع اهل سنت آمده است:
1 – عبّاس، فرزند على(ع)، را سقّا می‌نامند و کنیه‌اش را ابو قِربَه (صاحب مَشک) می‌دانند. او در کربلا، همراه حسین(ع) بود. حسین، تشنه شد. عبّاس، مَشکى بر گرفت و برادران تنی‌اش، پسران على: عثمان، جعفر و عبد اللّه، در پى او رفتند. برادرانش، پیش از او کشته شدند و او، مَشک پُر از آب را براى حسین برد و حسین، از آن نوشید. سپس عبّاس بن على، پس از برادرانش و با حسین، کُشته شد.[7]
بخشی از این نقل با نقل‌های مشهور فراوانی که ناظر به شهادت امام حسین(ع) با لبان تشنه است همخوانی ندارد.
2 – هنگامى که عبّاس بن على(ع)، این [وضعیت تشنگی] را دید، به برادرانش: عبد اللّه، جعفر و عثمان، پسران على ـ که بر او و پسرانش درود باد ـ و مادر همگى آنها اُمّ البنین عامِرى از آل وحید بود، گفت: «پیش‌قدم شوید ـ فدایتان شوم ـ و از سَرورتان، حمایت کنید تا به پاى او جان دهید». آنان، همگى پیش‌قدم شدند و پیش روىِ حسین(ع)، با سر و گلوى خود، از او محافظت کردند.
هانى بن ثُوَیب حَضرَمى، به عبد اللّه بن على، حمله بُرد و او را کُشت. سپس به برادرش جعفر بن على حمله بُرد و او را نیز کُشت.
و یزید اَصبحى نیز عثمان بن على را با تیر زد و کُشت. سپس به سوى او رفت و سرش را جدا کرد و نزد عمر بن سعد آمد و به او گفت: به من، پاداش بده!
عمر گفت: برو از امیرت (یعنى عبید اللّه بن زیاد) بگیر!
عبّاس بن على(ع)، باقى ماند و پیشِ روى حسین می‌جنگید و هر کجا حسین(ع) می‌رفت، همراهش می‌رفت تا آن‌که کشته شد.[8]
همچنین در تاریخ طبرى نقل شده است؛ حضرت عباس بن علی(ع) در غیر ماجرای آوردن آب نیز نبردهایی داشته است:
«عمر بن خالد، جابر بن حارث سلمانى، سعد، غلام عمر بن خالد و مُجَمّع بن عبد اللّه عائِذى در آغاز جنگ، به پیکار برخاستند و با شمشیرهایشان، به سوى دشمنان، یورش بردند و وقتی به میان آنها فرو رفتند، سپاهیان به سوى آنها حمله کردند و آنها را میان گرفته، از یارانشان جدا کردند. عبّاس بن على(ع)، به آنان حمله کرد و ایشان را از دست دشمنان نجات داد. آنان، [از حلقه دشمن] زخمى، بیرون آمدند…».[9]
منبع: اسلام کوئست
[1]. شیخ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 68، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش؛ قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق، درگاهی، حسین، ج 10، ص 531، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1368ش.
[2]. ابن عنبه حسنى، سید احمد بن على، عمدة الطالب فی أنساب آل أبى طالب، ص 327، قم، انصاریان، 1417ق.
[3]. دینورى، ابو حنیفه احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق، عامر، عبد المنعم، مراجعه، شیال، جمال الدین، ص 256، قم، منشورات الرضى، 1368ش؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 95، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ مغربى، قاضى نعمان، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار(ع)، ج 3، ص 182، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ اول، 1409ق.
[4]. الأخبار الطوال، ص 255؛ ابن عدیم عقیلی، عمر بن أحمد، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، محقق، سهیل زکار، ج 6، ص 2627، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
[5]. ر.ک: شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 109 – 110، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 108، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 1، ص 466 – 467، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1417ق؛ سید بن طاوس، علی بن موسی، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص 117 – 118، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1348ش؛
[6]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 109 – 110، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[7]. أبو عبد الله زبیری، مصعب بن عبد الله، نسب قریش، ص 43، قاهره، دار المعارف، چاپ سوم، بی‌تا؛ ابن ابی دنیا قرشی، أبو بکر عبد الله بن محمد، مقتل أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب(ع)، محقق، صالح، إبراهیم، ص 102، دمشق، دار البشائر، چاپ اول، 1422ق.
[8]. الأخبار الطوال، ص 257.
[9]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 5، ص 446، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.