علت و عوامل گوناگونى مى‏تواند سبب سختى شود؛ نظير گناهان يا توجه  نكردن به مهارت‏هاى زندگى يا سوء مديريت شغلى و اقتصادى كه در اين صورت انسان بايد پاسخگو باشد اما در هر حال در صورتى كه در هنگام سختى‏ها صبر كند و برخورد صحيحى در حل مشكلات داشته باشد از پاداش آخرتى و رشد معنوى بهره‏مند خواهد شد. براى بررسى نقش مشكلات، در تكامل و خودسازى به موارد ذيل مى‏توان توجه نمود:

1 – عامل رشد و حركت

انسان خودساخته و مؤمن، دنيا و رنج‏رهايش را بد نمى‏داند، بلكه به عكس رنج‏رها را عاملى براى تحّرك بشمار مى‏آورد؛ چرا كه اين ويژگى دنياست كه با سختى‏هايش و تغيير احوال و اوضاع، تجربه آدمى را زياد مى‏كند و به انسان آگاهى مى‏دهد.

سختى‏ها و شدايدى كه خداوند تبارك و تعالى در دنيا براى انسان پيش مى‏آورد و حتّى نعمت‏هايى هم كه در دنيا براى انسان به دست مى‏آيد؛ براى اين است كه استعدادهاى باطنى‏بروز كند و از قوه به فعليت برسد. همان گونه جسم انسان از كودكى تا جوانى با افت و خيز رشد مى‏كند و ورزشكاران با تمرينات سخت و سنگين نيرومند مى‏شوند روح انسان نيز در كوران حوادث و ناملايمات و مبارزه با وسوسه شيطان نيرومند مى‏شود و با جهاد نفس رشد مى‏كند. خداوند مى‏فرمايد:

«وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ»؛[1] «و قطعا شما را به چيزى از [قبيلِ]  ترس و گرسنگى، و كاهشى در اموال و جان‏ها و محصولات مى‏آزماييم؛ و مژده ده شكيبايان را».

بايد اين سختى‏ها پيش بيايد و در زمينه اين سختى‏هاست كه آن صبرها، مقاومت‏ها، پختگى‏ها، كمال‏ها براى انسان پيدا مى‏شود، آن وقت اين نويد و بشارت الهى شامل حال او مى‏شود.

2 – پالايش گناهان

رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در اين خصوص فرموده‏اند: «لاَ يَزَالُ الْبَلَاءُ فِى الْمُؤمِنِ وَ الْمُؤمِنَةِ فِى جَسَدِهِ وَ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ حَتَّى يَلْقَى اللَّهَ وَ مَا عَلَيْهِ مِنْ خَطِيئَة»؛[2] «مصيبت و گرفتارى همواره گريبان مرد و زن مؤمن را مى‏گيرد و آنها در مال و يا بدن خود نقصان مشاهده مى‏كنند و يا فرزندان خود را از دست مى‏دهند و اينها براى اين است كه هر گاه در محضر پروردگار حاضر شدند گناهى نداشته باشند».

3 – دورى از غفلت

انسان وقتى همواره خود را سلامتى ببيند ممكن است به مرور زمان از ولى نعمت و خالق خود غافل شود اما يك تلنگور در زندگى همچون بيمارى وى را مجددا به ياد الهى مى‏اندازد در روايتى نقل شده كه حضرت موسى در گفتارى كه با خداوند داشت عرض كرد: خدايا دوست ندارم كه بيمار و ضعيف گردم و در عبادت من سستى پيدا گردد و هم دوست ندارم هميشه سالم باشم كه تو را فراموش كنم، بلكه دوست دارم گاهى بيمار شوم كه تو را ياد كنم و گاهى سالم شوم، و تو را شكرگذارم.[3]

 4 – شكر نعمت الهى

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرموده‏اند: «نِعْمَتَانِ مَجْهُولَتَانِ الْأَمْنُ وَ الْعَافِيَة»؛[4] «دو نعمت پوشيده و ناشناخته است، امنيت و عافيت». لذا وقتى انسان به واسطه مشكلى نعمتى همچون سلامتى را از دست داد قدر سلامتى را دانسته و شكرگزار نعمت‏هاى الهى خواهد شد.

5 – استجابت دعا

اميرالمؤمنين عليه‏السلام از پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل مى‏كند كه به سلمان فارسى فرمود: اى سلمان! براى تو در بيماريت سه خصلت است: تو در ياد خدا هستى و دعاى تو در آن حالت مستجاب است و بيمارى براى تو هيچ گناهى را باقى نمى‏گذارد مگر اينكه آن را از بين مى‏برد».[5]

6 – امتحان و آزمايش

حضرت على عليه‏السلام فرمودند: «إِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِيَاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِيَاءِ كَرَامَة»؛[6] «بلا و گرفتارى براى ستمگر ادب است، و براى مؤمن امتحان، و براى‏پيامبران درجه و براى اوليا كرامت مى‏باشد».

مشكلات وگرفتارى‏بندگان، از ابزارهايى‏است كه خداوندمتعال براى مشخص شدن بندگان صالح و غيرصالح به كار مى‏گيرد در قرآن كريم فرموده است:

«وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً»؛[7] «ما شما را به وسيله بدى‏ها و  خوبى‏ها امتحان مى‏كنيم».

7 – كسب ثواب و پاداش الهى

شخص گرفتار با تحمل مشكلات پاداش‏هاى عظيم الهى را كسب مى‏نمايد رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرموده‏اند: بلاى بزرگ به اجر بزرگ پاداش داده مى‏شود، و هرگاه خدا بنده‏اى را دوست بدارد، او را به بلاى بزرگ گرفتار مى‏سازد، پس هر كه به بلا راضى شود خدا از او راضى است. و هر كه به بلا راضى نشود خدا از او راضى نمى‏شود.[8]

امام صادق عليه‏السلام فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَيَتَعَاهَدُ الْمُؤمِنَ بِالْبَلاَءِ إِمَّا بِمَرَضٍ فِى جَسَدِهِ أَوْ بِمُصِيبَةٍ فِى أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ مُصِيبَةٍ مِنْ مَصَائِبِ الدُّنْيَا لِيَأْجُرَهُ عَلَيْهَا»؛[9] «خداوند متعال مؤمن را به مصيبت و بلاء گرفتار مى‏كند و او را به بيمارى در بدن مبتلا مى‏سازد و يا در مصيبت اهل و فرزند قرار مى‏دهد و يا يكى از مصيبت‏هاى دنيا را متوجه او مى‏كند تا او را پاداش دهد».

8 – مانع از طغيان

يكى از خطراتى كه همواره انسان‏ها را در مسير خودسازى و تكامل تهديد مى‏نمايد خطر طغيان است و اين خطر زمانى متوجه انسان‏ها مى‏گردد كه در خود احساس بى‏نيازى نمايند همانگونه كه خداوند متعال فرمود:

«كَلاَّ إِنَّ الاْءِنْسانَ لَيَطْغى. أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى»؛[10] «چنين نيست (كه شما مى‏پنداريد) به يقين انسان طغيان مى‏كند. از اينكه خود را بى‏نياز ببيند».

 در جاى ديگر خداوند متعال فرموده:

«وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِى الْأَرْضِ وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبيرٌ بَصيرٌ»؛[11]

«هرگاه خداوند روزى را براى بندگانش وسعت بخشد، در زمين طغيان و ستم مى‏كنند؛ از اين رو به مقدارى كه مى‏خواهد (و مصلحت مى‏داند) نازل مى‏كند، كه نسبت به بندگانش آگاه و بيناست».

اما با دچار شدن انسان‏ها به مشكلات مجددا وابستگى خود را به خداوند متعال درك نموده و همين امر مانع از طغيان آنها مى‏گردد.

9 – بازگشت به مسير حق

قرآن مى‏فرمايد:

«وَ ما أَرْسَلْنا فى قَرْيَةٍ مِنْ نَبِيٍّ إِلاَّ أَخَذْنا أَهْلَها بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ»؛[12] «هيچ پيامبرى را به نقطه‏اى نفرستاديم مگر اين كه مردم آنجا را با سختى مواجه ساختيم تا تضرع كنند».

«وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ»؛[13] «و به راستى قوم فرعون را به خشكسالى و كمى ميوه دچار آورد» نموديم تا متذكر شوند».

10 – ارتقاء درجات

گاهى بلاها و حوادث تلخ زندگى براى دست يافتن به مقامات و درجات برتر و عالى است. چرا كه از مقامات افراد برجسته و اولياى خدا، صبر و پايدارى در مقابل مصائب و خشنود بودن به قضاى الهى است. اين خود موجب اعتلاى درجه آنان است.

از حضرت صادق عليه‏السلام سؤال شد: عزيزترين مردم در نظر خدا كيست؟ فرمود: «كسى كه به هنگام عطاء سپاسگزار باشد و به هنگام بلا و گرفتارى صبر و تحمل نمايد».[14]

در روايت ديگرى امام صادق عليه‏السلام فرمودند: «إِنَّ فِى الْجَنَّةِ لَمَنْزِلَةً لاَ يَبْلُغُهَا الْعَبْدُ إِلاَّ بِبَلاَءٍ فِى جَسَدِه»؛[15] «در بهشت مقامى هست كه هيچ كس به آن جايگاه نمى‏رسد مگر اينكه در بدن خود ناراحتى و گرفتارى داشته باشد».

11 – تقويت عقل و ايمان

حضرت صادق عليه‏السلام فرموده است: ابتلا و گرفتارى‏هاى دنيوى براى مؤمن زينت است، و كرامت و عزّت است براى كسانى كه صاحبان تدبر و عقل باشند.[16] زيرا در مباشرت و مصاحبت با بلا هر گاه توأم با صبر و ثبات قدم صورت بگيرد: ارتباط ايمان و اعتقاد، محكم‏تر و قوى‏تر و پاك‏تر و نورانى‏تر و آلودگى‏ها و تيرگى‏هاى دل برطرف خواهد شد.

 

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:گروه اخلاق و عرفان/پرسش وپاسخ دانشجویی


[1] – بقره 2، آيه 155.

[2] – بحارالأنوار، ج64، ص236.

[3] – ارشاد القلوب، ترجمه: سلگى، ج1، ص 122.

[4] – خصال، ج 1، ص 70 و 144.

[5] – صدوق، خصال، ج1، ص 170.

[6] – بحارالأنوار، ج 64، ص 235.

[7] – انبياء 21، آيه 35.

[8] – الكافى، ج2، ص 253.

[9] – بحارالأنوار، ج 64، ص 237.

[10] – علق 96، آيات 6 و7.

[11] – شورى 42، آيه 27.

[12] – اعراف 7، آيه 94.

[13] – اعراف 7، آيه 130.

[14] – بحارالانوار، ج2، ص 58.

[15] – بحارالأنوار، ج64، ص 237.

[16] – بحارالأنوار، ج64، ص 231.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *