واقعيت داشتن خدا:
سخن از باور، اعتقاد و ايمان، مجالى وسيع و زمينه اى ديگر مى طلبد. همين قدر بايد گفت كه آنچه انسان به آن اعتقاد و باور دارد، بحثى جدا و برآورده شدن حاجت ها و بهره بردن از توسّلات، سخنى ديگر است.
نكته قابل توجّه اينكه آيا ممكن است چيزى فراتر از «باور انسانى» وجود نداشته باشد؛ ولى حوايج و خواسته هاى انسانى، در پاره اى از موارد برآورده شود؟ آيا آنچه «نيست»، مى تواند به خواسته هاى ما جامه «وجود» بپوشاند؟
ذات نايافته از هستى بخش
كى تواند كه شود هستى بخش
حال اين «حقيقت موجود» چيست و كدام يك از اديان و كيش هاى مختلف، حقانيت مطلق را از آن خويش ساخته است؟ بايد در جاى خود، از آن سخن گفت.
اما چگونه است كه «توسّل» ـ حتى با برداشتن مقدارى خاك ـ حاجتى را روا و دردى را شفا مى بخشد؟
گفتنى است طبق پاره اى از روايات و احاديث قدسى، يكى از موهبت ها و الطاف الهى نسبت به بندگان، اثر بخشيدن به «حسن ظن» و «گمان نيك» آنان است. خداوند، مقرر فرموده كه در دو بخش (1 – نسبت به وجود مقدس خود او، 2 – نسبت به هر امر يا هر شيئى ديگر)، هر كس گمان نيكى ببرد، آن گمان را جامه عمل بپوشاند و انسان را نااميد نكند. براساس بعضى از روايات، به ما امر شده كه هم به خداوند و هم به امور ديگرى كه با آن سر و كار داريم، حسن ظن داشته باشيم. بنا بر روايتى «تأثير تفأل، متناسب با اعتقاد آدمى است؛ يعنى، اگر حادثه و مصيبتى را سخت [و وقوعش را حتمى] ديد، براى او سخت خواهد بود و اگر آن را سبك گرفت، آسان خواهد بود و اگر به آن اعتنايى نكرد، بر او نخواهد بود (اثرى نخواهد داشت)».[1]
اميرمؤمنان على (علیه السلام) مى فرمايد: «هركس گمان خيرى نسبت به تو داشت، گمانش را تصديق نما و آن طور كه درباره ات گمان داشت، با او رفتار كن».[2] ما علاوه بر اينكه نسبت به ديگران، حسن ظن داريم، بايد به اين نكته نيز توجّه كنيم كه «حسن ظن»، به عنوان بابى براى برآورده شدن خواسته هايمان، به روى ما گشوده شده است. از روايات چنين برمى آيد كه: «حق تعالى، حسن ظن به هر چيزى را [نه فقط به خداوند ]تصديق كرده و امر را بر وفق گمان نيك وى پيش مى برد».[3]
گويا چنين گمان نيكى، مصداق حسن ظن به خداوند است؛ هر چند گمان برنده، اصلاً به خداوند اعتقاد نداشته و به قول شما «هندو» باشد. اما در واقع، چون عالم وجود، هستى خويش را از خداوند يافته است؛ هر خيرى هم كه از ناحيه شخصى يا شيئى، به كسى مى رسد، به خداوند متصل بوده و از جانب او رسيده است. پس هر گمان نيك، نهايتا حسن ظن به خداوند است؛ يعنى، خداوند اين خير و نيكى را در آن شخص يا شى ء، به وديعت نهاده است؛ آن گاه خداوند هم به اين گمان جامه عمل خواهد پوشاند.
اين معنا به طور صريح در روايت آمده است: «هر كس گمان نيكى به سنگى برد، خداوند در آن سرّى قرار خواهد داد. [راوى با تعجب ]گفت: به سنگى؟ امام فرمود: مگر حجرالاسود را نمى بينى؟»[4]
پس اعتقادات و باورهاى مردم جهان كه باعث توسّل آنان به خاك، سنگ، درخت، شخص و يا هر چيز ديگرى شده است؛ داراى واقعيت است اما دليل بر حقانيت آن اعتقاد نيست. چنان كه برنيامدن حاجت ها نيز دليل بر باطل بودن اعتقادات ما نمى باشد؛ بلكه اين دستيابى به حوايج، از باب لطف و توجّه خداوند به بندگان خويش است كه اسباب و علل را در عالم، طبق ظن نيكوى آنان، هموار و مهيا مى سازد.
او زبحر عذب آب شور خورد
تا كه آب شور او را كور كرد
بحر مى گويد به دست راست خور
زآب من اى كور! تا يابى بصر
هست دست راست اينجا ظن راست
كاو بداند نيك و بد را كز كجاست[5]
پرسش و پاسخ های دانشجویی پیرامون خداشناسی/ مؤلف:محمدرضا کاشفی
دفتر نشر معارف
پی نوشت ها
[1]– به نقل از: حسين بحرانى، سلوك عرفانى در سيره اهل بيت (علیهم السلام) ، ص 34.
[2]– همان، ص 35.
[3]– همان.
[4]– همان.
[5]– مثنوى، دفتر دوم، ابيات 1118 ـ 1120.