توحید از دیدگاه وهابیت و مغالطه این مسلک با این موضوع

در پاسخ به این پرسش ابتدا مغالطه را توضیح داده و سپس به بررسی ایرادات و اشکالات بی اساس وهابیت بر توحید شیعیان پرداخته و در ادامه با توضیح توحید از دیدگاه وهابیت به نقد و بررسی عقائد باطل این مسلک می پردازیم:
از مسائلي كه در بحث از اصول دين بايد بسيار مورد توجه قرار گيرد وضوح مقصود و مراد از هر اصل است. متأسفانه در نزاع¬هاي كلامي آنچه زياد اتفاق مي¬افتد استفاده از مغالطه ناشي از ابهام گويي است. در اين مغالطه شخصي سخنش را با ابهام مي¬گويد و خود را در پشت پرده ابهام از هرگونه انتقادي مصون مي¬دارد، وهابيان نيز از اين مغالطه بهره مي¬برند. آنها مي¬گويند عبادت، نهايت و آخرين درجه خضوع است و سپس هر عملي را كه بخواهند شرك بخوانند فوراً مي-گويند اين همان نهايت خضوع است. مثلاً كنار قبر ايستادن و از خداوند چيزي خواستن با اعتقاد اينكه طلب حاجت از خدا در نزد قبر پيامبر (ص) به اجابت نزديكتر است را شرك مي¬دانند و آن را خضوع و تعلق قلبي شديد نسبت به پيامبر كه به عبادت ايشان مي¬انجامد مي¬شناسند.
وهابيها مي¬گويند بت پرستان عصر جاهلي درباره بت¬هاي خود هيچ گونه ربوبيت و مالكيت مستقل از خداوند قائل نبودند، بلكه آنان را داراي مقام بلندي در نزد پروردگار مي¬دانستند كه هرگونه عبادت و خضوع براي آنها موجب جلب رحمت و نعمت¬هاي الهي مي¬شود. آنان با چنين تصوري از ديدگاه مشركين مي¬گويند در عبادت، اعتقاد به ربوبيت يا استقلال معبود نهفته نيست، سپس اعمال مسلمين در ارتباط با اولياء خدا را پس از فوتشان از همين مقوله و عين عمل مشركين و موجب شرك تلقي كرده¬اند.
در جواب مي¬گوييم مشركين به بت¬ها «اله» خطاب مي¬نمودند و براي آنها خصائص الوهيت كه كمترينش استقلال در تأثير است قائل بودند.
وهابي¬ها مي¬گويند «اله» چيزي جز معبوديت مألوه را نمي¬رساند و اين امر در مورد مسلمين نيز صادق است، اما اينكه به اولياء الله كه از دنيا رفته¬اند «اله» خطاب نمي¬كنند، بر خلاف مشركين كه بت¬هايشان را «اله» خطاب مي¬نمودند تغييري در حكم ايجاد نمي¬كند.

 

 

ما مي¬گوييم «اله» دانستن بت¬ها از سوي مشركين امري زائد بر محبوب بودن و معبود بودن بت¬ها را مي¬فهماند، قرينه بر اين مطلب اين است كه اولاً مشركين در ابتدا موحّد بودند، گرايش به بت¬ها بر اثر اعتقاد به ربوبيت يا تأثير استقلالي بت¬ها در آنها پديد آمد و موجب شد بت¬ها را «اله» خود بدانند و سپس عبادت كنند. ) . ر.ك: سيره ابن هشام ص 78 و 79 (بيان پيامبر اكرم در مورد نحوه شيوع بت پرستي در مكه) به نقل از سيد صادق سيد حسيني، پيشين ص 151(.
ثانياً در قرآن آيات بسياري آمده است كه با استناد به انحصار خالقيت و ربوبيت در خدا، الوهيت غير خدا را نفي نموده است. اين آيات صريحاً دلالت بر تلازم بين اله دانستن غير و استقلال او ولو در جهتي خاص، مي¬كند و مي¬رساند كه مشركين بت¬ها را «اله» مي¬ناميدند، معتقد به استقلال آنها در رساندن نفع يا ضرر بودند. (مؤمنون 91، نمل 61-64. (
اما اينكه وهابي¬ها مي¬گويند مسلمين و بالأخص شيعه در حق پيامبر و ائمه غلو مي¬كنند و در نتيجه از همان ابتدا صريحاً براي آنان الوهيت يا ربوبيت قائل مي¬شوند، چون آنان را داراي سلطه غيبيه و علم غيبيه مي¬دانند، در جواب مي¬گوييم، اگر مرادتان اين است كه فضائلي كه شيعه براي معصومين قائل است داراي دايرهء وسيعي است كه از حدّ توانايي روح بشر خارج است و لذا تحقق آن در ذات معصومين محال است، مي¬گوييم، اولاً: خود شما در بسياري از تأليفات خود تصريح كرده¬ايد، هر فضيلتي كه شيعه براي علي (ع) روايت مي¬كند به نحو اشدّ و اكدّ براي ابوبكر و عمر ثابت است). محمد بن عبدالوهاب؛ في عقايد الاسلام ص 211 و 165 .(
ثانياً: اگر مراد شيعه اين بوده كه اين حدّ وسيع از فضايل به خواست خدا به بندگان خاصش كه به برترين درجه كمال رسيده¬اند اعطا شده است، اين نه تنها منافي توحيد نيست، بلكه قول به استحاله آن مستلزم اعتقاد به عجز خدا و محدوديت قدرت اوست. و اگر بگوييد شيعه معتقد است اين حدّ وسيع فضايل در ذات معصومين نهفته است و آنها در كسب فضايل اخلاقي مستقل از خدايند، اين چيزي است كه هيچ شيعه¬اي نمي¬گويد.

 

در نتيجه وهابيت يك كلمه ي حق را مي گويند، و از آن با مغالطه براي اهداف باطل خود استفاده مي كنند. بقول آقا امير المومنين كه در رابطه با حكميت (خوارج) فرمود: الحكم لله…(حكم براي خداست)كه اين مطلب، مطلبي حق است اما آنها اراده باطل از آن كردند.
اما خوب است در ادامه توحید را از منظر وهابیت بررسی کنیم تا ببینید این مسلک باطل تا چه اندازه در این موضوع که از اصول دین هر مسلمانی است منحرف شده اند:
وهابیت و اعتقاد به تجسیم و تشبیه خداوند به مخلوقات: اولین نقدی که بر وهابیت وارد است در مسئله مبدأ و صفات باری تعالی می باشد.اعتقادات وهابیت نسبت به خداوند مستلزم تجسیم و تشبیه بوده و تمام چیزهایی را که در یک پدیده  مادی خصوصاً انسان وجود دارد، برای خداوند نیز ثابت می داند. وهابیها خداوند را مانند پادشاهان موجود در جامعه بشری پنداشته و عرش و محل سکونت او را در جهت فوق، بالاتر از جایگاه مخلوقاتش قرار می دهند.( ابن تیمیه، احمد عبدالحلیم، منهاج السنة،  بولاق مصر، مطبعه کبری امیریه، چاپ اول، 1321 ق، ج1، ص363.) و برای عرش خداوند اوصافی مانند خصوصیات تخت های شاهانه قائل هستند.( ابن تیمیه، احمد عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، ج5، ص137، و ابن قیم، محمد بن ابی بکر،  توضیح المقاصد، بیروت، المکتب الاسلامی، چاپ سوم، 1404 ق، ج1، ص234، و سلیمان بن عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب، شرح کتاب توحید، ریاض، مکتبة الریاض الحدیثة، بی تا، ج1، ص659.) و می گویند: خداوند در روز جمعه از روزهای آخرت با انبیاء خودش جلسه تشکیل می دهد و برای این کار از عرش فرود می آید و بر کرسی خاصی که برای این منظور در نظر گرفته شده است می نشیند و بعد از گفتگو با انبیاء جلسه را ترک گفته و به عرش خودش برمی گردد.( ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، اجتماع الجیوش الاسلامیه، بیروت،  دارالکتب العلمیه، ج1، ص51، و مجموع الفتاوی، بی جا، بی تا، ج5، ص55، و ابن قیم،  محمد بن ابی بکر، زاد المعاد، بیروت، مؤسسة الرسالة، چهاردهم، 1407ق، ج1، ص369.) و نیز معتقد اند که خداوند با چشم سر دیده می شود.( ابن تیمیه، منهاج السنة، مؤسسه قرطیه، اول، 1406 ق، ج3، ص341.) و برای این ادعا چنین استدلال می کند که هر چیزی که وجودش کاملتر باشد برای دیدن سزاوارتر است. و از آن جا که خداوند اکمل موجودات است سزاوارتر برای دیدن از غیر او است.( ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة، مصر بولاق، مطبعه کبرای امیریه، ج1، ص217.) وهابی ها بعد از اینکه برای خداوند دست، پا، ساق، کفش طلائی و امثال اینها را قائل می شوند، می گویند: خداوند هر شب به آسمان زمین فرود می آید و در شب عرفه به زمین نزدیک تر می شود تا دعاهای بندگان خود را از نزدیک اجابت کند.( ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة، بولاق مصر، مطبعه کبرای امیریه،  اول،1321 ق، ج1، ص262.)
این معتقدات وهابیت علاوه بر اینکه جسمیت، شباهت، کیفیت، کمیت، محدودیت و عجز را که منافات با عقل و نقل دارند برای خدا ثابت می کند، بعضی اشکالات علمی غیر قابل انکارنیز بر این معتقدات وارد می باشد.

 

الف) اینکه می گویند: خداوند در جهت فوق قرار دارد قطعاً مراد از فوقیت، فوقیت، مکانی وخارجی می باشد. یعنی خداوند بطور فیزیکی و خارجی در جهت بالا قرار دارد. اگر این فوقیت در محدوده کره زمین که بشر و بندگان خدا در آن زندگی می کنند ملاحظه شود، اولاً فوقیت یک امر اضافی بیش نیست. ثانیاً با کروی بودن زمین برای آن جهات  بی نهایت فوقانی وجود دارد. بنابراین علاوه بر اینکه خداوند در حدود جاذبه زمین محصور می گردد. کدام یکی از این جهات بی نهایت می تواند مبدأ و مسیر برای جهت فوق که مکان خدا باشد قرار می گیرد؟ اما اگر فوقیت در خارج از قوة جاذبه زمین تصور شود، در این صورت فوقیت دیگر معنای اضافی خودش را هم از دست داده و به یک مفهوم بی مصداق تبدیل می شود، چون در خارج از مرزهای قوة جاذبة یا اصلاً فوقیت و تحتیت هیچ حقیقتی ندارد و یا با قرار گرفتن در تحت نیروی جاذبه موجود مادی دیگر این زمین است که در جهت فوق تصور شده و دیده می شود. پس وقتی که هیچ مکانی را نمی توان مصداق فوق تلقی کرد، چگونه ممکن است که خداوند و عرش او در فوق زمین یا فوق همه عالم قرار بگیرد.
ب) اشکال دیگری که می توان بر عقیده وهابیان در این حوزه ایراد نمود اینست که اگر خداوند متعال هر شب برای اجابت دعا نزد بندگانش به آسمان زمین فرود می آید، لازمه آن اینست که خداوند باید به صورت مستمر در آسمان زمین استقرار داشته باشد، چون زمین همیشه دارای شب بوده و شب هرگز در هیچ لحظه ای از زمین جدا شدنی نیست بنابراین عرش خداوند هم دائماً از وجود خدا خالی خواهد بود.

 

2 . مورد دوم از عقاید وهابیت که بصورت کلّی می تواند مورد نقد و اشکال قرار بگیرد، اعتقاد خاص این فرقه در مسئله توحید در عبادت است.وهابی ها با داخل نمودن امور متعددی را در معنای عبادت،دایره توحید در عبادت را آن قدر ضیق کرده اند که امکان عملی بر طبق آنرا باقی نگذاشته است و در مقام عمل حتی خود آنان هم نمی توانند از موحّدین در عبادت به شمار آیند. ابن تیمیه می گوید: عبادت اسم جامعی است برای هر چه که خداوند آن را دوست  داشته و می پسندد و این چیز می تواند در قالب گفتار باشد و می تواند به شکل عمل باطنی، و ظاهری مثل نماز، زکات، روزه و حج، راستگویی، اداء امانت، صله ارحام از انسان صادر گردد.( سبحانی، جعفر، فی ظلال التوحید، مؤسسه امام صادق ـ علیه السلام ـ 1412 ق، ص 25.) آنان هر عملی را که حاکی از احترام و تعظیم غیر خدا باشد موجب شرک و کفر می دانند و لذا به پیروی از این عقیده، شفاعت، توسل، تبرک زیارت قبور انبیاء و اولیاء و احترام به ارواح آنان، فرستادن صلوات با صدای بلند بر پیامبر اسلام خصوصاً در کنار قبر آن حضرت، جشن و شادی در میلادهای پیامبر و ائمه ـ علیهم السّلام ـ سوگواری در روزهای وفات و شهادت آنان وساختن قبّه بر قبور مبارک آنان و هر چیز دیگری که از احترام، تعظیم، تقدس آنها چه در عمل و چه در قول حکایت بکند به اعتقاد وهابیت حرام و غیرمشروع بوده و اعتقاد به این امور و عمل به آنها را باعث شرک و کفر می دانند. وهابی ها دقیقاً بر خلاف آیات قرآنی و روایات نبوی و سیره اصحاب و مسلمین و حکم عقل قدم برداشته و عبادت را بر طبق خواست و میل خودشان طوری تفسیر کرده اند که نه تنها راه و طریق بسوی اسلام را مسدود نموده اند، بلکه خط بطلان بر دین مبین اسلام کشیده و امکان مسلمان شدن را از هر کسی گرفته اند.

 

در اینکه عبادت فقط برای خدا است و عبادت غیر خدا با توحید در عبادت منافات دارد هیچ شک و تردیدی نه شرعاً  و نه عقلاً وجود ندارد. ولکن هر فعل یا قول انسان حاکی از تعظیم، تکریم غیر خدا ونیز تذلل، خضوع و خشوع در برابر غیر خدا نمی تواند عبادت باشد. چون بالاترین درجه خشوع و خضوع که عبارت از سجده باشد در برابرغیر خدا در قرآن نه تنها جایز شمرده شده است بلکه امر و دستور الهی بر آن وجود دارد.( بقره/34.) اگر سجده از مصادیق عبادت باشد هرگز خداوند به ملائکه دستور نمی داد که در برابر حضرت آدم ـ علیه السلام ـ به سجده بیافتند و نیز شیطان نباید در اثر عدم سجده کافر شده و ملعون درگاه الهی قرار می گرفت، بلکه بنابر معیار وهابیت باید از موحدین بشمار می آمد و این فرشته ها است که با این عمل شان کافر شده اند.
و اگر سجده از مصادیق عبادت می بود سجدة حضرت یعقوب ـ علیه السلام ـ و مادر و برادران حضرت یوسف ـ علیه السلام ـ در برابر او(یوسف/100.) هیچ توجیهی ندارد جز اینکه گفته شود العیاذ بالله آنها با این عمل شان مشرک شده اند. اگر اعتقاد به تقدس غیر خدا و خشوع و تذلل در برابر آن شرک و عبادت می بود، پس تمام کسانی که طواف کعبه را انجام داده اند و یا اعتقاد به وجوب آن در مراسم حج دارند، به دستور خداوند مشرک شده اند.( حج/29.)

 

با توجه به این ادلّه قرآنی ونیز روایات بی شماری در جواز شفاعت و توسل به غیر خداوند برای آمرزش گناهان و با ضمیمه سیرة مسلمانان از صدر اسلام تاکنون نه تنها دلیلی بر عبادیت مجرد خشوع و خضوع در برابر غیر خداوند و نیز شفاعت و توسل و امثال اینها نداریم بلکه دلیلی بر عدم عبادت این امور وجود دارد. پس عمل به این امور نه تنها شرک و کفر را به دنبال ندارد بلکه در موارد خودش امر پسندیده و تأمین کنندة رضایت خداوند می باشد. حتی مجرد تذلل و خشوع در برابر چیزی که اصلاً صلاحیت برای این امر را ندارد و نیز طلب شفاعت و توسل از کسی که هیچ بهره ای از تقدس و تقرب الهی نداشته باشد. نمی تواند موجب شرک در عبادت بشود. چون شرک چیزی نیست که با هر اعتقاد و عملی تحقق پیدا بکند بلکه معیار اساسی در شرک و توحید چه در عبادت و چه در غیر آن، اعتقاد و عدم اعتقاد به الوهیت، ربوبیت و معبودیت غیر خدا می باشد. بنابراین، این اعمال در برابر غیر خدا با اعتقاد به اینکه او خدا، معبود و پروردگار است، تبدیل به عبادت شده و شرک در عبادت را به دنبال خود می آورد. پس عمل خاضعانه و خاشعانه انسان وقتی می تواند عبادت باشد که در برابر چیزی به عنوان اینکه آن چیز خدا و پروردگار است، انجام بگیرد. آیت الله سبحانی در تعریف عبادت می گوید: عبادت دارای دو رکن است یکی اینکه عمل و فعل از خشوع و خضوع و تذلل برخوردار باشد و دوم اینکه این عمل در برابر کسی انجام بگیرد که اعتقاد به الوهیت و ربوبیت او وجود داشته.( سبحانی، جعفر، فی ظلال التوحید، مؤسسه امام صادق ـ علیه السلام ـ 1412 ق، ص 22.)
این دو نقد کلی بر وهابیت اجتناب ناپذیر است و سایر اشکالات جزئی بر آنان ناشی از همین دو انحراف کلی می باشد. تکفیر همه مسلمین،  توهین به انبیاء و ائمه طاهرین ـ علیهم السّلام ـ و برخورد نادرست با قرآن کریم و روایات نبوی، محبت با دشمنان اهل بیت و خصومت با اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ از ثمرات این دو عقیده کلی وهابیت می باشد. و شاید مسئله برعکس بوده و اساس این اعتقادات کلی وهابیت را دشمنی و عداوت سران و پیشوایان وهابیت با اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ تشکیل می دهد.

 

 

 

 

منبع:پرسمان