هر عمل نيك يا زشت، اقتضاى آن را دارد كه پاداش و يا كيفر خود را به دنبال داشته باشند. اين يك اصل كلى و عمومى است كه در سوره «زلزال» به آن اشاره شده است. اما شرط هاى اساسى و موانع بازدارنده آن، در آيات ديگر آمده است: «إِلاّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللّهُ غَفُوراً رَحِيماً»[1] «مگر كسى كه توبه كند و ايمان آورد و كار شايسته انجام دهد. پس خداوند بدى هاى شان را به نيكى ها تبديل مى كند و او همواره آمرزنده مهربان است». به تعبير علامه طباطبايى، آيه توبه در اصطلاح علم اصول، «حاكم» بر آيه «زلزال» است.[2]
البته اين روش در ساير قانون گذارى هاى بشرى نيز جارى است كه از آن به عنوان تبصره يا متمم ياد مى شود. به عبارت ديگر اعمالى را كه انسان انجام مى دهد، در قيامت مى بيند. اما اين در صورتى است كه اعمال خوب يا بد، تا هنگامه قيامت بماند؛ ولى اگر با توبه و انجام دادن حسنات، اعمال بد انسان محو شود و يا به جهت غيبت و ظلم، اعمال خوب انسان محو گردد، چيزى باقى نمى ماند كه در هنگامه قيامت آن را ببيند.[3]
در علم اخلاق نيز گفته شده است: اعمال انسان گاهى به صورت «حال» و ناپايدار و گاهى به صورت «ملكه» و پايدار است. آنچه در قيامت مورد بازخواست قرار مى گيرد، آن ويژگى هاى ثابت آدمى و اعمال پايدار او است. اما آنچه به طور گذرا و مقطعى انجام داده و اصرارى بر آن نداشته است؛ بلكه از انجام دادن آن پشيمان شده است، آثار آن از صحيفه اعمال و صفحه دل او، پاك و به لطف خداوند ناديده گرفته مى شود و در قيامت مورد بازخواست و حسابرسى قرار نمى گيرد. ازاين رو گفته شده است: «توبه» عمل خيرى است كه تائب جزاى آن را خواهد ديد و يك شاخه از جزاى آن، محو خطاها و جرايم است.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها
نویسنده:گروه مؤلفان
[1] – فرقان 25، آيه 70.
[2] – ر.ك: تفسير الميزان، ج 20، ص 486، دارالكتب الاسلامية.
[3] – همان، ج 20، سوره زلزال.