1 – «وَ إِنَّا لَنَحْنُ نُحْیِی وَ نُمِیتُ وَ نَحْنُ الْوارِثُونَ»؛[1]ماییم که زنده مى کنیم و مى میرانیم و ماییم وارث (همه جهان).
این آیه نشانه دیگرى از توحید و جریان اراده حق تعالى در جهان است، و آن این که همه را خدا زنده مى کند و به وجود مى آورد و آن گاه مى میراند و وارث و جانشین آنها مى شود.[2]
سیاق این آیه حصر را می رساند؛ یعنی در صدد بیان این موضوع است که تمامى تدبیرها به خداى تعالى منتهى مى شود؛ چراکه در آیات پیشین از نعمت هایى؛ مانند آسمان و برج هایش؛ زمین و کوه هایش؛ گیاهان و موزون بودن آنها … بادها و تلقیحش، و ابرها و بارانش اسم برده بود. پس این نعمت ها وقتى به صورت یک نظام تام و حکیمانه اى در مى آیند که همراه با زندگی، مرگ و حشر باشند.
گفتنی است که بعضی گمان کرده اند برخی از مرگ ها و زنده نمودن ها مستند به خدا نیست. آیه مورد بحث با حصرى که دارد این فکر را رد نموده و می گوید تمامى مرگ ها و زندگی ها مستند به خدا است و اختصاص به او دارد؛ لذا در ادامه آیه مى فرماید «وَ نَحْنُ الْوارِثُونَ»، یعنى بعد از میراندن شما که عمرى از نعمت های زندگى را در اختیارتان گذاشتیم و شما از آن بهره مند شدید تنها خودمان باقى مى مانیم. گویا، خداوند در این جا می فرماید تدبیر امر شما در دست ما است، ما بر شما احاطه داریم، ما شما را زنده مى کنیم، پس ما قبل از شماییم. همچنین شما را مى میرانیم، وارث شما هستیم، پس ما بعد از شما وجود داریم.[3]
2 – «وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنْکُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِینَ»؛[4] ما، هم پیشینیان شما را دانستیم و هم متأخّران را.
همان گونه که بیان شد؛ آیات پیشین که نعمت هاى الهى را مى شمرد و تدبیر او را وصف مى نمود، در صدد بیان وحدانیت خدا در ربوبیت بود، همچنین گفته شد که خلقت و نظام آن تمام نمى شد، مگر به انضمام مرگ و زندگی و خداى تعالى محیط به مرگ و حیات انسان ها است؛ لذا به دنبال مسئله مرگ و زندگى مى فرماید: ما مى دانیم کدامیک از شما زودتر به وجود مى آید و کدام دیرتر. به عبارت دیگر، ما مقدم و مؤخر شما را مى شناسیم.[5]
البته برای این آیه معانی دیگری هم بیان شده است؛ مانند:
1 – ما شناختیم که چه کسانى در جنگ، در صف جلو هستند و چه کسانى در صف عقب.
2 – دانستیم که چه کسانى در راه خیر شتاب مى ورزند و چه کسانى کندى مى کنند.
3 – دانستیم که چه کسانى در نماز به صف جلو مى روند و چه کسانى به صف عقب؛ زیرا کسانى بودند که براى رسیدن به فضیلت نماز جماعت، در صف جلو مى ایستادند و کسانى بودند که براى نگاه کردن به زنان پشت سر، در صف عقب، مى ایستادند. این آیه، به همین مناسبت نازل شد.[6]
اما سیاق آیات دلالت بر معنایى دارد که بیان شد، بویژه جمله: «وَ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ»،[7] شاهد روشنى بر آن است.[8]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[1]. حجر، 23.
[2]. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، ج 5، ص 345، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، 1377ش.
[3]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 146، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[4]. حجر، 24.
[5]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج12، ص 146-: 147
[6]. ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 6، ص 514، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[7]. حجر، 25. «و پروردگارت آنان را محشور مى سازد».
[8]. ر. ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 146- 147؛ جعفری، یعقوب، کوثر، ج 6، ص 38- 39، بی جا، بی تا.