در میان «موعظه» و «نصیحت» چه فرقی دارد؟
پاسخ اجمالی
1 -«موعظه» و «نصیحت» تا حدودی با هم مترادفند، در روایت آمده است: «الْمَوْعِظَةُ نَصِیحَةٌ شَافِیَة»؛[1]موعظه، نصیحتی شفا دهنده است. موعظه در این روایت؛ یعنى: بیان کردن چیزهایى که دل شنونده را نرم کند؛ مانند: بیان ثواب و عقاب. این موعظه و اندرز دادن، نصیحتى است که شفا دهنده امراض نفسانى و بیماری هاى روحانى می باشد.
نصیحت که از «نصح» به معناى خالص بودن است؛ یعنی این که واعظ در موعظه کردن اخلاص داشته باشد و هدفی غیر از هدایت و راهنمایى و اصلاح حال جمعى که آنان را موعظه می کند، نداشته باشد.
2 – البته با نگاهی دقیق تر می توان تفاوتهایی نیز میان این دو واژه مشاهده نمود:
الف. «موعظه»؛ یعنى استفاده کردن از عواطف انسان ها؛ چرا که موعظه، و اندرز بیشتر جنبه عاطفى دارد که با تحریک آن می توان توده هاى عظیم مردم را به طرف حق متوجه ساخت.[2]
یکى از روش هاى تربیت، موعظه است. موعظه با تعلیم، سخنرانى و اقامه برهان تفاوت دارد و از تأثیر ویژه اى برخوردار است. به هنگام وعظ، سخن به گونه اى به شنونده القا می شود که در قلب او نفوذ کرده و حالت رقّت و صفا و نورانیتى در آن به وجود می آورد. اگرچه موعظه غالباً به صورت خطابى القا می شود و از براهین عقلیه استفاده نمی شود، لیکن اثر آن بیشتر از استدلال هاى عقلى است.
موعظه، فطرت انسان را بیدار می کند و در دل می نشیند و از دلیل و برهان و امر و نهى بیشتر تأثیر دارد. پند و انذار پذیرى استعدادى است که در جان انسان نهاده شده و براى قبول تربیت آماده اش ساخته است. ممکن است کسى از تعلیم دیگران بی نیاز باشد امّا هیچ کس نیست که از موعظه بی نیاز باشد. حتى دانشمندان و افراد صالح نیز گاه گاه به موعظه نیازمند می شوند.
اسلام نیز موعظه را یک امر مفید و مؤثر می داند و در مورد ارزش و اهمیت آن آیات و روایات فراوانى داریم، برای نمونه؛ در قرآن می خوانیم: «اى مردم! براى شما از جانب پروردگارتان موعظه اى آمد و شفایى براى آن بیمارى که در دل دارید و راهنمایى و رحمتى براى مؤمنان».[3]
امام علی(ع) فرمود: «موعظه، نفوس انسان ها را صاف و نورانى می کند».[4]
3 – نصیحت چنان که گفته شد؛ به معناى خالص شدن و خالص کردن است. پند دادن را از آن جهت نصح و نصیحت گویند که از روى خلوص نیّت و خیر خواهى محض است.[5]
ناگفته نماند که؛ نصیحت کردن در میان جمع سزاوار نبوده و گاه حالت سرزنش به خود می گیرد: «نُصْحُکَ بَیْنَ الْمَلَإِ تَقْرِیعٌ».[6] بنابراین، نصیحت باید در خلوت انجام گیرد و نصیحت نمودن در میان جمع، سرزنش و ایذا و آزار مؤمن است.[7]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[1]. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، ص 497، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.
[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 11، ص 455 – 456، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[3]. یونس، 57.
[4]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ص 72، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
[5]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 7، ص 71، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.
[6]. عیون الحکم و المواعظ، ص 497.
[7]. آقا جمال خوانساری، محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، ج 6، ص 173، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366ش.