رفتار هر انسانى متأثر از ويژگىهاى شخصيتى او است، اگر روح تقوا بر شخصيت فردى حاكم باشد، رفتار او نيز رنگ معنوى اخلاقى دارد و نگاه كردن از اين قاعده مستثنا نيست بنابراين كنترل چشم تابعى از روح تقوا است كه اگر در آدمى پديدار شد، به تبع آن كنترل چشم نيز به دنبال آن خواهد آمد. راهى كه گناه نكردن را در طول زندگى تضمين كند، براى افراد عادى بشر سهل نيست؛ زيرا انسان موجودى مختار و داراى تمايلات گوناگون است. در عين حال با عزمى آهنين و مبارزهاى دائمى و تدريجى با نفس، مىتوان به چنين جايگاه رفيعى دست يافت.
موارد زير در اين زمينه بسيار سودمند است؛ ولى نمىتوان هيچ يك را تضمين قطعى به حساب آورد! بلكه تضمين نهايى، در عزم راسخ خود انسان است:
1 – مطالعه پيوسته در عوالم پس از مرگ و احوال برزح و قيامت و جديت در ترس از عوالم پس از مرگ؛
2 – مطالعه و انديشه درباره عواقب وخيم گناهان؛
3 – ارتباط پيوسته و قلبى با خداوند، خواندن قرآن، دعاها، نماز شب و…؛
4 – داشتن حالت انابه، خضوع، و تضرع دائمى، توبه و استغفار؛
5 – دورى از عواملى كه انسان را به گناه متمايل مىسازد (مانند محيط هاى آلوده به گناه)؛
6 – از بين بردن زمينههاى گناه (مثلاً كسى كه انحرافات جنسى دارد بايد هر چه سريعتر ازدواج كند)؛
7 – نشست و برخاست با انسانهاى مؤمن و خدا ترس واقعى؛
الف. در برخورد با نامحرم، به حداقل ارتباط اكتفا كنيد. سخن كوتاه بگوييد و از اطاله كلام با آنها بپرهيزيد.
ب. هنگام صحبت به صورت نامحرمان نگاه نكنيد و به طور كلى نگاه خود را فروكاهيد؛ چنان كه قرآن مىفرمايد: «قُلْ لِلْمُؤمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ»؛[1] «به مؤمنان بگو چشمهاى خود را فرو بندند و پايين بيندازند».
ج. از قرار گرفتن با نامحرم در يك محيط خلوت خوددارى كنيد.
د. آيات و رواياتى كه انسان را از نگاه به نامحرم باز مىدارد، در مقابل چشم و ديدگان خود نصب كنيد.
ه . جملات مربوط به زشتى گناه و پيامدهاى آن را جلوى خود نصب كنيد و هر از چند گاهى آنها را تغيير دهيد و جملات جديدتر با الفاظ ديگرى را جايگزين كنيد. اين جملات را هر روز چند بار بخوانيد.
حضرت على عليهالسلام فرمود: «كسى كه چشم خود را پايين اندازد، دلش آسوده گردد، تأسف كمتر خورد و از نابودى در امان ماند».[2]
همچنين مىفرمايد: «هر كه نگاههايش پاك باشد، اوصافش نيكو شود» ؛ و «كسى كه عنان چشم خود را رها كند، زندگىاش را به زحمت مىاندازد» و «كسى كه نگاههايش پياپى باشد، حسرتهايش دائمى و پياپى خواهد بود».[3]
تقويت اراده و استفاده از يك برنامه اخلاقى و محاسبه نفس (تشويق و تنبيه)، به تدريج منجر به كنترل دقيق و كامل چشم مىشود. بنابراين هر روز صبح با خود عهد كنيد: «امروز به نامحرم نگاه نمىكنم، ولى اگر نگاه شهوت آلود كردم، خود را جريمه خواهم كرد»، در طى روز نيز مراقب همين عهد خود باشيد.
در پايان روز به محاسبه رفتار و نگاههاى خود بپردازيد؛ اگر موفّق بوديد، خود را تشويق كنيد و شكر خدا را به جا آوريد. اما اگر در مواردى مرتكب خلاف شديد، استغفار كنيد و برنامه تنبيهى تان را به اجرا گذاريد.
اين برنامه را هر روز عملى كنيد؛ مطمئن باشيد به تدريج خواهيد توانست چشم خود را كنترل كرده و موارد خطا را كاهش دهيد.
البته كنترل چشم از نگاه حرام، دشوار ولى ممكن و شدنى است. اين كار نيز مثل هر كار دشوار ديگرى، با تمرين، جديّت، و مراقبت و اراده قوى، آسان و راحت مىشود. بزرگان و عرفا، پس از سالها كوشش و رياضت علمى و عملى و ارتباط با اهل كمال و معرفت به اين مرحله از تسلّط بر نفس و كنترل اعضا و خواهشها رسيدهاند. اين كارى نيست كه بدون آگاهىهاى نظرى و علمى و بدون تكرار و تمرين ممكن و عملى باشد.
انسان بايد درك كند كه عالم محضر خداوند است و بداند كه هيچ امرى از او و اعمال و حركاتش از ديد الهى پنهان نيست و اين مطلب را بارها و بارها به خود بفهماند و به نفسش تلقين كند تا به مرحله لمس و احساس و باور قلبى برسد. پس ترك خلاف و عملى كه موجب خوشنودى خداوند است، كارى ممكن و شدنى است.
پيامبر بزرگ اسلام صلى الله عليه وآله مى فرمايد: «يابن آدم… و ان نازعك بصرك الى بعض ما حرمت عليك فقد اعنتك عليه بطبقتين فاطبق»؛[4] «اى فرزند آدم… اگر چشمت بخواهد تو را به نگاه حرام بكشاند من دو پلك در اختيار تو قرار دادهام، پس آنها را فروبند».
و نيز فرمود: «هر چشمى در روز قيامت گريان است ؛ مگر سه چشم: چشمى كه از خوف خداوند بگريد و چشمى كه از محارم الهى بسته گردد و چشمى كه در راه خدا بيدار بماند».
حضرت صادق عليهالسلام مى فرمايد: «النظر سهم من سهام ابليس مسموم، مَن تركها للّه عزوجل لا لغيره اعقبه امنا و ايمانا يجد طعمه»؛[5] «نگاه ناروا تيرى مسموم از تيرهاى شيطان است. هر كس آن را تنها به خاطر خدا ترك كند، خداوند آرامش و ايمانى به او مىدهد كه طعم گواراى آن را در خود مىيابد».
حال اگر انسان با وجود مواظبت و پاسدارى از دل و چشم خود، گاهى فريب خورد و نگاهى نابجا انداخت؛ مىتواند با توبه فورى، اين خطا را جبران كند و اثر سوء آن را از جان و روحش پاك سازد هر چند اين خطا و توبه كردن تكرار شود، باز از پاى نيفتد و نهراسد تا به درجهاى برسد كه احساس كند مالك و اختيار دار نفس و چشم خود شده است و مىتواند به راحتى از ديدن ناروا، چشم فرو بندد.
مهم اين است كه نگاه حرام به صورت عادت در نيايد و قبح و زشتى آن شكسته نگردد؛ يعنى، بايد هوشيار باشد و از دل و چشم خود نگهبانى كند و اگر گرفتار خطا شد، با سلاح توبه دشمن را ناكارا سازد. اگر چشم رها و آزاد گردد و به هر صورت و منظرهاى نگاه كند، اين كار عادت و ملكه انسان مىشود كه برگشت از آن سخت است! در روايتى از امام عسكرى عليهالسلام آمده است: «برگرداندن صاحب عادت از عادتش مانند معجزه است».[6]
در پايان توصيه مىشود هر چه زودتر شرايط ازدواج را فراهم كنيد؛ زيرا يكى از مهمترين علل اين انحرافات عدم ارضاى نيازهاى جنسى – عاطفى است. وقتى نيازهاى انسان از راه صحيح و مشروع ارضا نگردد، به انحراف كشيده مىشود كه يكى از آنها هرزه نگارى و نگاه به تصاوير و صحنههاى تحريك كننده جنسى است. انسان موظف است همه اعضا و جوارح خود را كنترل كند. چنان كه قرآن مىفرمايد: «شما در مقابل چشم، گوش، دل و… مسئول هستيد و بايد پاسخگو باشند».[7]
بنابراين ايمان خود را به حدّى برسانيد كه هنگام امتحان دچار لغزش نشويد.
پی نوشت ها
[1] – نور 24، آيه 30.
[2] – غرر الحكم، ص 9122- 9125.
[3] – تحف العقول، ص 97.
[4] – الفيه، ج 4، ص 18، ح 4969.
[5] – همان.
[6] – بحارالانوار، ج14، ص 38.
[7] – اسراء 17، آيه 36.