قبل از پاسخگويى به سوال مورد نظر شايسته است به اين نكته اشاره گردد كه منظور ما از «دوران نامزدى»،[1] فاصله بين عقد و عروسى است. يعنى عقد صورت گرفته باشد و پسر و دختر به يكديگر محرم شده اند. يا اگر طرفين براى عقد دائم آمادگى ندارند و مى خواهند در فرصت و مناسبتى خاص و با برپايى جشن، زندگى مستقل خود را شروع كنند.
بايد دانست؛ ازدواج مراحلى دارد كه اگر در هر مرحله اى براساس شناخت و آگاهى، سنجيده گام برداريد به خوبى از آن مرحله عبور كرده و به تدريج آماده زندگى مشترك خواهيد شد.
در مرحله خواستگارى شما يك شناخت اجمالى نسبت به يكديگر پيدا كرديد و بر اساس آن تصميم گرفتيد با هم ازدواج كنيد، يعنى همديگر را پسنديديد؛ امّا با توجّه به اين كه انسان موجودى پيچيده و داراى ابعاد گوناگونى است و به لحاظ شخصيتى از ويژگى هاى خاصى برخوردار است، لازم است كه در دوران عقد شناخت و آگاهى خود را نسبت به روحيات يكديگر كامل تر كنيد تا براى زندگى مشترك از آمادگى هاى لازم برخوردار شويد؛ زيرا شناخت در دوره قبل از عقد براى انتخاب بود و شناخت در دوران عقد به دليل عدم وجود محدوديت هاى دوره قبل براى تفاهم بيشتر زوجين جهت سازگارى افزون تر در زندگى مشترك است.
اگر در پى آن هستيد كه «دوران نامزدى» شما به دور از اختلاف باشد و در آرامش و موفقيت هاى زندگى مشتركتان تأثير عميقى داشته باشد، به راهكارهاى زير توجه كنيد:
1 – ملاقات هاى صميمانه
دختر و پسرى كه قصد ديدار يكديگر در دوران عقد را دارند، با ظاهرى آراسته هم ديگر را ملاقات كنند. يعنى آقايان، اصلاح به موقع موهاى سر، شانه زدن موها و مرتب كردن آنها، تميز بودن لباس ها، استفاده از عطر مناسب و مورد علاقه همسر و… را از خاطر نبرده، دختران نيز سعى كنند در موقع ملاقات با همسر به سر و وضع خويش توجه نموده، علاوه بر استفاده از عطر و آرايش مناسب براى افزايش زيبايى از لباسى استفاده كنند كه بيشتر برازنده آنهاست تا بر جذابيّت خود براى همسر بيفزايند.
همچنين يكى از موضوعات مهمى كه دختر و پسر در ملاقات ها درصدد كشف آن هستند درجه محبّت و علاقه همسر نسبت به خود مى باشد؛ بنابراين، بر زن و شوهر لازم است كه مراتب عشق و علاقه خود را نسبت به همسر ابراز داشته و از گفتن هر كلمه يا انجام هر عمل دلسردكننده اى كه بوى كم محبّتى از آن استشمام مى شود، خوددارى نمايند.
البتّه رعايت متانت و وقار در معاشرت ها و پرهيز از شوخى ها و حركات سبك و زشت نيز از جمله آدابى است كه سزاوار است در اين ملاقات ها مورد توجّه همسران قرار گيرد.
2 – بها دادن به احساسات و عواطف يكديگر
معمولاً خاطرات تلخ و شيرين دوران نامزدى، گاهى تا آخر عمر در ذهن طرفين باقى مانده و در زندگى آينده شان تأثير مى گذارد؛ بنابراين شايسته است كه دختر و پسر در دوران نامزدى مواظب عواطف، احساسات و شخصيت يكديگر باشند.
هرگونه سرسنگينى، بى اعتنايى و خداى ناكرده تكبّر در مقابل عواطف و احساسات نامزد ممكن است باعث جريحه دار شدن عواطف وى گشته، كار را به جايى برساند كه وى كينه همسرش را به دل گرفته و اين مسئله لطمه هاى سنگينى بر زندگى مشترك وارد سازد.
3 – هديه دادن
هديه نامزد نشانه توجّه و محبّت اوست و اثر زيادى بر همسرش خواهد داشت؛ زيرا به طور ناخودآگاه مهر و محبّت وى را در دل همسرش جاى داده و به عنوان عاملى مهم در ايجاد ارتباط صحيح باعث همگرايى آنها نسبت به يكديگر خواهد شد.
پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در اين زمينه مى فرمايد: «مردى كه وارد بازار شود و هديه اى براى خانواده اش بخرد، اجر و پاداش او برابر كسى است كه نيازهاى نيازمندان را برآورد».[2]
البتّه لازم نيست كه هديه گران قيمت باشد، بلكه شايسته است هديه هر چند كه اندك است زيبا و مورد علاقه طرف مقابل باشد و مهم تر آن كه با ظرافت داده شود؛ زيرا هديه دادن ظرافت و سليقه خاصى را مى طلبد. به عنوان مثال همراه با نگارش جمله «دوستت دارم» يا جمله اى شبيه آن باشد.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «دل به نوشته اعتماد مى كند و آرام مى گيرد».[3]
براى رسيدن به شناخت بيشتر در اين دوران طلايى مى توان با يكديگر به مسافرت كوتاه رفت؛ زيرا در مسافرت جنبه هاى مثبت و منفى اخلاق انسان به طور ناخودآگاه بروز كرده و زمينه شناخت بيشتر فراهم مى شود.
آسيب هاى دوران نامزدى
در دوران عقد آسيب هايى وجود دارد كه اگر با آنها مقابله نشود، پايه هاى زندگى مشترك را سست خواهد كرد. برخى از اين آسيب ها عبارتند از:
1 – مقايسه هاى ناشايست
يكى از آفت ها و عوامل مهم دل سردى و نارضايتى در روابط همسران، مقايسه كردن همسر و نامزد خود با دختران و پسران ديگر و گاهى خواستگاران ديگر است. در اين مقايسه ها چه بسا طرفين به اين نتيجه مى رسند كه ديگران از همسرشان بهتر هستند. در حالى كه اين برداشت به خاطر ظاهربينى و عدم اطلاع از عيب هاى ديگران و عدم آشنايى با زيبايى هاى اخلاقى، خلقى، جسمانى، اجتماعى و… همسرشان است.
اگر همسران، خواهان آرامش و رضايت خاطر هستند، بايد دست از اين مقايسه و مطرح كردن اين گونه مسايل بردارند. اين گونه مسايل زيان بار معمولاً به دليل چشم چرانى مرد يا حساسيت زن به وجود مى آيد. فردى كه هر روز به صدها دختر و پسر چشم مى دوزد و آنها را با لباس هاى رنگارنگ و اندام هاى متفاوت مشاهده مى كند. به طور معمول در ذهنش اين مقايسه انجام مى شود كه همسر من آن شرايط و ويژگى ها را ندارد!! در آموزه هاى دينى براى جلوگيرى از هوس هاى شيطانى و آسيب زا، به مردان و زنان توصيه شده تا چشمان خود را از نامحرم ببندند و به آنها نگاه آلوده نداشته باشند.
امام صادق عليه السلام، درباره پيامدهاى ناپسند و مشكل آفرين نگاه حرام مى فرمايند: «نگاه حرام، تيرى مسموم از تيرهاى شيطان است و چه بسا يك نگاه، حسرت و اندوهى طولانى به دنبال داشته باشد».[4]
2 – انتظارات بى جا
متأسفانه گاهى مشاهده مى شود كه دختر و پسر توقعات بيجايى از هم دارند و بارهاى سنگينى را بر هم تحميل و اين دوران شيرين را تلخ مى نمايند. اين توقعات به طور معمول برخاسته از نگاه سطحى به زندگى است و هر عقل سليمى آن را ناپسند مى داند و حتماً از آن بايد پرهيز كرد. اگر بزرگ ترها چنين مسايلى را پيش آورند، دختر و پسر بايد هواى همديگر را داشته باشند و علاوه بر اينكه نبايد وارد اين امور واهى شوند، لازم است از يكديگر دفاع كنند و هر كدام نگذارند بر ديگرى فشار وارد شود.
3 – دخالت هاى بى جا
جوانانى را مشاهده كرده ايم كه دوران شيرين نامزدى شان و كانون با صفاى زندگى شان و قلب هاى پر از محبتشان، به خاطر دخالت هاى بى جاى اطرافيان، به تلخى و سردى و كدورت كشيده شده است! زوج هاى جوان بايد هميشه مراقب اين افراد باشند و زندگى شيرين خود را از «نيش زهرآگين» آنان محفوظ و مصون نگه دارند و هوشيار و مواظب باشند كه ممكن است اين «افراد» در قيافه «دلسوز و خيرخواه» نيز ظاهر شوند! بهترين راه مقابله با اين گونه افراد آن است كه در ظاهر سرى تكان داده و بگذريم و سعى شود بدون ناراحتى آنها صورت مسئله را تغيير دهيم و همچنان به همدلى و صميميت يكديگر پايبند باشيد البته براى موفقيت در اين مرحله «هوشيارى دختر و پسر» لازم است.
4 – رعايت احترام پدر و مادر
بعضى دختر و پسرها، پس از اينكه همسر و مونس خود را يافتند، پدر و مادر را فراموش مى كنند و يا به آنان كم توجه مى شوند و گاهى نسبت به آنان بى ادبى مى كنند. گاهى مادر پسر، پس از آوردن عروس و حتى به محض نامزدى و عقد، احساس مى كند پسرش ديگر آن علاقه و توجه سابق را به او ندارد! و اين برايش بسيار سنگين و سخت است و گاهى از عهده تحملش خارج مى شود. آن گاه است كه ناراحتى و دعوا برپا مى كند.
همسران جوان بايستى مراعات حال پدر و مادر دو طرف را بكنند. به طورى كه پدر و مادر همسر را نيز همانند پدر و مادر خود بدانند و توجه داشته باشند كه احترام به پدر و مادر همسر، محبت و سازگارى بيشتر همسر را به ارمغان مى آورد و او نيز به پدر و مادر شما احترام مى گذارد و اين گونه دور تصاعدى محبت بالا مى گيرد. اما اگر اين روش انتخاب نشود دور نزولى زندگى شروع مى شود و با تلخى و نگرانى پسر و دختر همراه خواهد بود. بنابراين نبايد والدين را فداى همسر كرد و يا همسر فداى والدين شود.
اگر عروس و داماد، به همه جوانب امور توجه داشته باشند و حق هر كس را به جاى خود رعايت كنند، بسيارى از اين نزاع ها و كشمكش ها ميان والدين و عروس و داماد به وجود نمى آيد. عروس و داماد بايد توجه داشته باشند كه پدر و مادر، سال ها زحمت كشيده اند و آنان را با سختى ها و خون دل خوردن ها بزرگ كرده اند، اكنون انصاف نيست كه به آنان بى مهرى كنند. ناراحت كردن پدر و مادر، نارضايتى خداوند را به دنبال دارد و نارضايتى خدا، لطمه هاى سنگينى به زندگى فرزندان وارد مى كند و موجب عذاب آخرت مى شود. پدران و مادران، مايه بركت زندگى فرزندانند. نبايد اين سرمايه ارزنده را از دست داد. پدر و مادرها هرگز بدبختى و ناراحتى عزيزانشان را نمى خواهند. آنان خواهان سعادت و خوشبختى فرزندانشان هستند.
پسر و دختر خوب است قدر نعمت پدر و مادر را بدانند. انصاف نيست الان كه به هم رسيده اند، آنان را رنجيده خاطر كنند. جوانان فراوانى را مشاهده كرده ايم كه پس از بچه دار شدن و تحمل مقدارى زحمت بچه ها، تازه متوجه ارزش پدر و مادر خود شده و فهميده اند كه آنان چقدر برايشان زحمت كشيده و رنج برده اند! با اينكه مى دانيم امكانات رفاهى امروز، خيلى بيشتر و بهتر از قبل است و پدران و مادران ما، با سختى هاى زيادترى ما را پرورش داده اند. پس حق هر كس را به جاى خود ادا كنيد. بى توجهى و اهانت به هيچ كدام روا نيست. كارى نكنيد كه به تأسف و پشيمانى در آينده دچار شويد و آنگاه بيدار شويد كه ديگر پدر و مادر خفته اند!! و ديگر كارى از دستتان برنمى آيد.
5 – زياده روى در رفت و آمدها
رابطه دختر و پسر و خانواده هايشان در اين دوران، بايد گرم و صميمى باشد؛ اما به افراط و زياده روى كشيده نشود. «اعتدال» در هر كارى پسنديده است و «افراط» ناپسند.
اگر رفت و آمدها و مهمانى ها زياد شود، دو طرف خسته مى شوند و اين خستگى به محبت ها لطمه مى زند؛ به خصوص اگر اين دوران، طولانى بشود. بسيار پيش مى آيد كه جوانان مى پرسند: «در دوران نامزدى و فاصله بين عقد و عروسى، چقدر بايد رفت و آمد كرد؟ چند روز يكبار؟ هر هفته چندبار؟…»
در جواب مى گوييم: اندازه معين و استانداردى ندارد، بلكه بايد ببينيد زمينه چقدر مهيا است و پذيرش چه اندازه مى باشد. نه آنقدر كم كه دل سردى بياورد و نه آن قدر زياد كه خستگى آور شود. نه تكبر و سرسنگينى و بى اعتنايى و نه زياده روى و سبك كردن خود و به زحمت انداختن ديگران. «اندازه نگه دار كه اندازه نكوست».
6 – خاطرات ناخوشايند
ممكن است در طول دوران قبل از عقد، كدورت ها و ناراحتى هايى پيش بيايد و خطاهايى از طرفين سر بزند و يا در هنگام خواستگارى و بله برون و تعيين مهريه و شرايط ازدواج و مهمانى ها، ممكن است كدورت هايى پيش آمده و مسائلى بين دو خانواده ردّ و بدل شده باشد و بعضى از بزرگ ترها و اطرافيان و يا خود دختر و پسر، حرف هاى دل سرد كننده اى زده باشند. اين كدورت ها، نبايد به بعد از عقد سرايت كند. با خواندن عقد، همه اين ناراحتى ها بايد برطرف گردد و به دوران پس از عقد كشيده نشود. اگر به كسى بى احترامى شده و يا خيال مى كند به او توهينى شده است، بايد بخاطر خدا ببخشد. اكنون كه به سلامتى، اين دو جوان زندگى مشتركشان را آغاز كرده اند، بزرگترها و افراد دو خانواده بايد ناراحتى ها را به بزرگى خودشان ببخشند و فراموش كنند و هرگز در صدد تلافى و تجديد ناراحتى ها بر نيايند. عروس و داماد نيز هرگز درباره آن دل خورى ها، حرفى نزنند. مطرح كردن خاطرات ناخوشايند، نشانه عدم رشد و ناپختگى طرفين است و باعث كم شدن محبت ميان همسران مى شود و گاهى لطمه هاى سنگينى بر پيكره زندگى نو پا وارد مى كند و صفا و صميميت را خدشه دار مى كند.
7 – خاطرخواهان قبلى
بعضى از عروس و دامادها و بستگانشان براى عزيز كردن خود و يا براى جبران عقده هاى حقارتشان و يا به هر انگيزه ديگر، از خواستگاران و خاطرخواهان فراوان سابق خود، نزد يكديگر سخن مى گويند و معمولاً تعدادشان را چندين برابر واقعى اش افزايش مى دهند و آنان را به رخ همديگر مى كشند! در حالى كه مطرح كردن اين نوع خاطرات و به رخ كشيدن ها، بيشتر غرور و يا تحقير را به دنبال دارد و گاهى به تحريك غيرت مرد و يا احساسات زن مى انجامد و موجب بدبينى و سوء برداشت مى شود. به همين جهت اين نوع خاطرات گذشته بايد پس از ازدواج از صحنه ذهن پاك كرد و به زبان نياورد.
8 – طولانى شدن دوره نامزدى
برخى از مشكلات ناشى از طولانى شدن بيش از حدّ دوران عقد عبارت است از:
– فشارهاى روانى كه از ناحيه اطرافيان متوجه همسران مى شود و درباره تأخير عروسى و معطّلى آن به گفت و گو مى پردازند.
ـ محدوديت هاى تأمين عواطف و احساسات يكديگر و اختلال در وضعيت جسمى و روانى دوطرف است.
– احساس بلاتكليفى براى دختران و اينكه با وجود داشتن همسر هنوز در خانه والدين زندگى مى كنند.
– خسته شدن والدين دختر و پسر از رفت و آمد زياد و مكرر داماد و مسايلى كه پيش مى آيد.
– بدآموزى هاى اخلاقى و تربيتى كه گاهى متوجه برادران و خواهران عروس مى شود.
گاهى ممكن است اين ارتباط ها فراتر رفته و زمينه اختلافات جدى را به دنبال داشته باشد. لذا توصيه ما اين است كه مدت نامزدى در ازدواج فاميلى بين سه تا شش ماه و در ازدواج با غريبه، تا نه ماه باشد. البته بايد توجه داشت دانشجويانى كه به دليل شرايط درسى نمى توانند عروسى كنند، ممكن است دوران عقد مدتى طولانى شود، لكن با رعايت ادب و تأمين نظر خانواده ها و لحاظ شرايط خاص خود، قدرى ارتباط ها متفاوت باشد.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:علی احمد پناهی/پرسش وپاسخ دانشجویی
[1] – عامّه مردم تعبير دوران نامزدى را براى فاصله زمانى عقد دائم تا عروسى به كار مى برند؛ در حالى كه در حقوق مدنى ايران، نامزدى زمانى است كه مرد از زنى خواستگارى مى كند تا بعد با او ازدواج كند و زن موافقت مى كند.
[2] – شيخ حر عاملى، وسائل الشيعه، ج21، ص 515.
[3] – كلينى، كافى، ج1، ص 52.
[4] – الحر العاملى، وسايل الشيعه، ج 20، ص 191.