تازه بودن قرآن در همه زمان ها
یعقوب بن سکیت نحوی می گوید: امام هادی(ع) فرمود:
«إنّ الله تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لالناس دون ناس، فهو فی کلّ زمان جدید، و عند کلَّ قوم غضّ إلی یوم القیامة؛ خدای سبحان قرآن را برای زمان خاص بدون زمان دیگر، و برای مردمی خاص بدون مردم دیگر، قرار نداده است. از این رو، قرآن تا قیامت در هر زمان نو، و نزد هر ملتی تازه است».[4]
تفسیر ایه شریفه)ام تریدون أن تسألوا رسولکم([5]
حضرت امام حسن عسکری(ع) از امام هادی(ع) نقل می کند که فرمود: )ام تریدون(؛ یعنی بلکه ای کفار قریش و یهود! شما از پیامبر خود همان معجزات پیشنهاده شده ای را ـ که نمی دانید ایا به صلاحتان است یا نه ـ می خواهید که قبلاً آن را از موسی خواستند، و به ایشان پیشنهاد کردند، و گفتند که: )لَن نُؤمِنَ لَکَ حتّی نَرَی اللهَ جَهرَةً فأخَذَتْکُم الصّاعِقَةُ([6]؛ ما هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا خدا را آشکارا ببینیم، پس صاعقه شما را فرا گرفت».
)و من یتَبّدلُ الکفر بالایمان(؛ یعنی پس از پاسخ پیامبر(ص) به ایشان که: آن درخواست پیشنهادی به خدا به مصلحتشان نیست، و اگر هم درست ( و مصلحت) باشد، پس از آوردن آن معجزات از سوی خداوند «چنانچه کسی کفر را با ایمان عوض کرد»، یعنی به معجزات ایمان نیاورد یا چون فهمید به مصلحت نیست و باید به همان براهین و معجزات موجود اکتفا کند، قبول نکند و کفر را با ایمان عوض کند، لجاجت ورزد و حجّت راستین حق را نپذیرد، )فقد ضلَّ سواء السبیل(؛ یعنی از راهی که به بهشت می رسد، گمراه شده و در راهی که به دوزخ می رسد، گام نهاده است…».[7]
تفسیر (میسر)
ابراهیم بن عنبسه به امام هادی(ع) نوشت: چنانچه سرور و مولایم مصلحت بداند، بفرماید که مراد از «میسر» در ایه شریفه )یسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ([8]چیست؟ امام هادی(ع) در پاسخ نوشت: هر چه با آن قمار شود، مَیسِر است و هر مست کننده ای حرام است.[9]
تفسیر ایه مباهله[10]
عیاشی نقل کرده است امام هادی(ع) در تفسیر ایه شریفه مباهله فرمود:
«و اگر می فرمود: بیایید مباهله کنیم و لعنت خدا را بر شما قرار دهیم، آنان برای مباهله نمی آمدند، و گرنه خدا می داند که پیامبرش پیام های او را به مردم می رساند و دروغگو نیست».[11]
سرزنش تشبیه کنندگان
صدوق نقل می کند: محمد بن عیسی از امام هادی(ع) درباره ایه شریفه ) وَ الأرضُ جمیعاً قَبْضَتُهُ و یوْمَ القیامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْویاتٌ بیمینهٍ([12] پرسیدم. فرمود: خدای سبحان سرزنش کرده کسی را که او را به خلقش تشبیه می کند. ایا نمی بینی که (در صدر ایه) می فرماید: )و ما قدروا الله حق قدره(؛ «و خدا را چنان که شایسته است نشناخته اند» که می گویند: «تمام زمین در روز قیامت، در قبضه اوست و آسمان ها پیچیده در دست راست او»؛ نظیر آنجا که خدای سبحان می فرماید: «و خدا را آن چنان که شایسته است، نشناخته اند که می گویند: خدا چیزی را بر بشری نازل نکرده است». سپس خدای سبحان خود را از قبضه و یمین منزّه می شمرد و می فرماید: «خداوند پاک و برتر است از آنچه با وی شریک می گردانند».[13]
تفسیر (لِیغْفِرَ لَکَ اللهُ مَا تقدَّم)[14]
استرآبادی نقل می کند: از امام هادی(ع) درباره ایه «تا خداوند از گناه گذشته و اینده تو درگذرد»، پرسیدند. فرمود: پیامبر خدا(ص) کدام گناه گذشته و اینده ای دارد؟ این گناهان گذشته و اینده شیعیان علی(ع) است که خدا آن را بر دوش پیامبر(ص) می نهد و از همه به خاطر او در می گذرد».[15]
تفسیر ایه (یوْمَ یعَضُّ الظّالم علی یدَیه)
علامه مجلسی نقل می کند: به متوکّل عباسی خبر دادند که امام هادی(ع) ایه شریفه)یوم یعضُّ الظالم علی یدیه یقول یالیتنی…([16] را بر خلیفه اول و دوم تطبیق می کند. متوکل گفت: با او چه کار کنیم؟ گفتند: مردم را جمع کن و از او در حضور مردم بپرس. اگر همان پاسخ را داد، مردم به حسابش می رسند، و اگر غیر آن را گفت، نزد یاران خود رسوا می شود. متوکّل همه قضات و بنی هاشم و یاوران خود را فراخواند و در جمع آنان از امام هادی(ع) پرسید. آن امام همان فرمود: اینان کسانی هستند که خدا با کنایه از ایشان سخن گفته است و بر ایشان منّت نهاده و عیبشان را پوشانده است. ایا امیر می خواهد آنچه را خدا پوشانده، آشکار کند؟ متوکّل گفت: نه، نمی خواهم.[17]
تفسیر (تَبَّتْ یدا أبی لَهَبٍ)[18]
مجلسی نقل می کند که متوکّل روزی یک نویسنده نصرانی به نام ابا نوح را صدا کرد و اطرافیان با کنیه خواندن اهل کتاب را جایز نشمردند. متوکل استفتا کرد و پاسخ های گوناگون شنید. از امام هادی(ع) نیز آن را پرسید. امام(ع) در پاسخ نوشت: )بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم تبَّتْ یدا أبی لَهَبً(. متوکل فهمید که جایز است؛ زیرا خدا کافر را با کنیه خوانده است.[19]
فضیلت سوره هَلْ أتی
شیخ طوسی نقل می کند که علی بن عمر عطار گفت: در روز سه شنبه خدمت امام هادی(ع) رسیدم. فرمود: تو را دیروز ندیدم. عرض کردم: در روز دوشنبه حرکت به سوی مقصد را دوست ندارم. امام هادی(ع) فرمود: ای علی! هر که می خواهد خدا او را از شرّ روز دوشنبه حفظ کند، در رکعت اوّل نماز صبح آن، سوره هل أتی را بخواند. سپس امام هادی(ع) ایه )فَوَقاهُمُ اللهُ و شَرَّ ذلکَ الْیوْمِ وَ لقّاهُمْ نَضْرَةً وَ سروراً([20] را خواندند.[21]
تفسیر(بَلْ هم أضلّ)
شیخ طوسی با سند خود از عبید الله بن محمّد تمیمی نقل می کند که گفت: در سامرا از سرورم ابوالحسن امام هادی(ع) شنیدم که می فرمود: اراذل و اوباش، قاتلان پیامبران اند، و عامّه، نامی است که از عمی (به معنای نابینایی) گرفته شده است و خداوند نخواست ایشان را فقط به چارپایان تشبیه کند؛ از این رو، فرمود: )بل هم اضلّ[22](؛ «بلکه گمراه ترند».[23]
پی نوشت ها
[1] – ر.ک: تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1336ش، ج3، ص214.
[2] – برای آگاهی بیشتر درباره بحث خلق قرآن می توانید به منابع ذیل رجوع کنید: تاریخ الخلفاء، سیوطی، ص306 ـ 312؛ ضحی الاسلام، احمد امین، ط7، قاهره، المکتبة المصریة، ج3، ص 155ـ 207؛ بحوث الملل و النحل، جعفر سبحانی، ط2، قم، لجنة ادارة الحوزة العلمیة، 1411ق، ج2، ص252ـ269.
[3] – التوحید، صدوق، تهران، مکتبة الصدوق، 1387ه.ق، ص224، ح4؛ الأمام الهادی من المهد الی الحد، ص156، ح19؛ انبیاء/ 49: )الّذینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیبِ وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُون(.
[4] – الامالی، شیخ طوسی، ص 580، ح1203؛ بحارالأنوار، ج92، ص15، ح9.
[5] – بقره / 108.
[6] – بقره / 55.
[7] – بحارالانوار، ج17، ص421، ح47؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی، ص120ـ124.
[8] – بقره / 219.
[9] – تفسیر العیاشی، ج1، ص105، ح311.
[10] – ایه مباهله در سوره آل عمران / 61 آمده است: )فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نساءَنا وَ نِساءَکُمْ و أَنْنُسَنا وَ أنْفُسَکُمْ ثُمَّ نََبْتَمِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَی الکاذبینَ(.
[11] – تفسیر العیاشی، ج1، ص176، ح55؛ بحارالانوار، ج21، ص342، ح9.
[12] – زمر / 67.
[13] – التوحید، صدوق، ص160، ح1، معانی الأخبار، ص14، ح4.
[14] – فتح / 2.
[15] – بحارالانوار، ج24، ص273، ح57؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی(ع)، ص152.
[16] – فرقان / 27.
[17] – بحارالانوار، ج30، ص246، ح113 و ج50، ص214، ح26.
[18] – مسد / 1.
[19] – بحارالانوار، ج10، ص391، ح4؛ فرهنگ جامع سخنان امام هادی، ص154.
[20] – انسان / 11
[21] –الأمالی، شیخ طوسی، ص224، ح389.
[22] – الامالی، شیخ طوسی، ص613، ح 1267؛ بحارالانوار، ج70، ص11، ح12.