بررسی ادله ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه 5

روایات ولادت امام زمان متواتر معنوی است یا لااقل مستفيضه است که نیازی به بررسی سندی ندارد. بعضی از  معاصران، مثل مرحوم خویی، معتقد به چنین مبنایی است که در صورت استفاضه روایات، نیازی به بررسی سندی نمی باشد.[1] هرچند بعضی اوقات، گاهی برای تفنن و تنوع به بررسی سندی این روایات می پردازیم.

در مورد ولادت هیچ یک از ائمه دیگر، به اندازه ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه، روایات وارد نشده است. مگر ما برای اثبات ولادت یک شخص، چند دلیل می خواهیم؟ نصی و یا مورخی، گفته است که فلانی فرزند فلان است، همین را در جهت اثبات ولادت او، کافی می دانند، ولی چرا در مورد امام زمان عجل الله تعالی فرجه با این همه روایات و دلائل، – با اینکه بنای ولادتش بر إخفاء بوده است – بعضی تشکیک و یا میل به انکار دارند؟

محوریت بحث ما بر کتب اربعه است. در این بحث، ابتدا نصوص و روایات را نقل کرده و سپس منابع را ذکر می کنیم و گاهی به بررسی سندی، می پردازیم.

 

روایت اول

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْكُوفِيُّ أَنَّ أَبَا مُحَمَّدٍ  علیه السلام بَعَثَ إِلَى بَعْضِ مَنْ سَمَّاهُ لِي بِشَاةٍ مَذْبُوحَةٍ وَ قَالَ هَذِهِ مِنْ عَقِيقَةِ ابْنِي مُحَمَّد.[2]

محمد بن ابراهيم كوفى گويد كه امام يازدهم به يكى كه نامش را برايم برد گوسفند سر بريده‏اى فرستاد و گفت اين از عقيقه پسرم محمد است‏.

* عقیقه بعد از ولادت فرزند است، پس روایت شاهدی بر جریان ولادت است.

منابع روایت

 

روایت دوم

حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ الْفَرَجِ الْمُؤَذِّنُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الْكَرْخِيُّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا هَارُونَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا يَقُولُ رَأَيْتُ صَاحِبَ الزَّمَانِ  عجل الله تعالی فرجه وَ وَجْهُهُ يُضِي‏ءُ كَأَنَّهُ الْقَمَرُ لَيْلَةَ الْبَدْرِ وَ رَأَيْتُ عَلَى سُرَّتِهِ شَعْراً يَجْرِي كَالْخَطِّ وَ كَشَفْتُ الثَّوْبَ عَنْهُ فَوَجَدْتُهُ مَخْتُوناً فَسَأَلْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ 7 عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ‏ هَكَذَا وُلِدَ وَ هَكَذَا وُلِدْنَا وَ لَكِنَّا سَنُمِرُّ الْمُوسَى عَلَيْهِ لِإِصَابَةِ السُّنَّة.[3]

محمّد بن حسن كرخىّ گويد از ابو هارون كه مردى از اصحاب ما بود شنيدم كه مى‏گفت: من صاحب الزّمان عجل الله تعالی فرجه را ديدم كه رويش مانند ماه شب‏ چهارده مى‏درخشيد و بر نافش مويى مانند خط روئيده بود، جامه را از او برداشتم ختنه شده بود و درباره آن از امام حسن عسگری علیه السلام پرسيدم، فرمود: اين چنين متولّد شده است و ما نيز چنين متولد شده‏ايم ولى براى مراعات سنّت اسلامى تيغ بر آن مى‏كشيم.

منابع روایت

 

روایت سوم

وَ عَنْهُ (موسی بن محمد) عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ، عَنِ الْبَشَّارِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِدْرِيسَ صَاحِبِ ثِقَةِ أَبِي مُحَمَّدٍ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) قَالَ: وَجَّهَ‏ إِلَيَ‏ مَوْلَايَ‏ أَبُو مُحَمَّدٍ كَبْشَيْنِ وَ قَالَ اعْقِرْهُمَا عَنِ ابْنِيَ الْحَسَنِ وَ كُلْ وَ أَطْعِمْ إِخْوَانَكَ فَفَعَلْتُ ثُمَّ لَقِيتُهُ بَعْدَ ذَلِكَ فَقَالَ: الْمَوْلُودُ الَّذِي وُلِدَ لِي مَاتَ ثُمَّ وَجَّهَ لِي بِأَرْبَعِ أَكْبِشَةٍ وَ كَتَبَ إِلَيْهِ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* اعْقِرْ هَذِهِ الْأَرْبَعَةَ أَكْبِشَةٍ عَنْ مَوْلَاكَ وَ كُلْ هَنَّأَكَ اللَّهُ فَفَعَلْتُ وَ لَقِيتُهُ بَعْدَ ذَلِكَ فَقَالَ لِي: إِنَّمَا استر [سَتَرَ] اللَّهُ يا بني [بِابْنَيِ‏] الْحَسَنِ وَ مُوسَى لِوَلَدِهِ مُحَمَّدٍ مَهْدِيِّ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ الْفَرَجِ الْأَعْظَمِ…[4]

بشار بن ابراهیم که مورد وثوق امام حسن عسگری علیه السلام بود می گوید: امام حسن عسگری علیه السلام دو گوسفند برایم فرستاد و فرمود: گوسفند‌ها را از طرف فرزندم حسن، ذبح کن و خودت از آن بخور و برادرانت را هم اطعام کن. من این کار را کردم و بعد از مدتی خدمت امام حسن عسگری علیه السلام رسیدم، حضرت فرمود: فرزندی که خداوند به من داده بود از دنیا رفت، سپس[ بعد از مدتی] چهار گوسفند برایم فرستاد که همراه آن، نامه ای بود. در آن نامه نوشته بود: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، این چهار گوسفند را از طرف مولایت ذبح کن و بخور که گوارای وجودت باشد، پس این کار را کردم و دوباره خدمت امام حسن عسگری علیه السلام رسیدم، حضرت فرمودند: خداوند ولادت فرزندم محمد«مهدی این امت و صاحب گشایش بزرگ» را با وفات دو فرزند قبلی ام، «حسن و موسی» پوشانید.

 

روایت چهارم

وَ عَنْهُ (الشلمغانی) قَالَ حَدَّثَنِي‏ الثِّقَةُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِدْرِيسَ‏ قَالَ‏ وَجَّه‏ إِلَيَّ مَوْلَايَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام بِكَبْشٍ وَ قَالَ عُقَّهُ عَنِ ابْنِي فُلَانٍ وَ كُلْ وَ أَطْعِمْ أَهْلَكَ فَفَعَلْتُ ثُمَّ لَقِيتُهُ بَعْدَ ذَلِكَ فَقَالَ لِي الْمَوْلُودُ الَّذِي وُلِدَ لِي مَاتَ ثُمَّ وَجَّهَ إِلَيَّ بِكَبْشَيْنِ وَ كَتَبَ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ عُقَّ هَذَيْنِ الْكَبْشَيْنِ عَنْ مَوْلَاكَ وَ كُلْ هَنَّأَكَ اللَّهُ وَ أَطْعِمْ إِخْوَانَكَ فَفَعَلْتُ وَ لَقِيتُهُ بَعْدَ ذَلِكَ فَمَا ذَكَرَ لِي شَيْئاً .[5]

ابراهيم بن ادريس روايت مي‌كند که امام حسن عسگری  علیه السلام، گوسفندی براى من فرستاد و فرمود كه: آن را براى فرزندم عقيقه كن. خود از آن بخور و به خانواده ات نيز بخوران. چنين كردم و بعد كه خدمت حضرت رسيدم فرمود: فرزندم از دنیا رفت. سپس دو گوسفند همراه نامه‏اى فرستادند كه نوشته بود: بسم اللَّه الرحمن الرحيم. اين دو گوسفند را از جانب مولايت عقيقه كن و خود بخور که گوارای وجودت باشد و همچنین به برادارنت بخوران، چنين كردم و چون به خدمتش رسيدم چيزى نفرمود.

منابع روایت:

 

روایت پنجم

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَاجِيلَوَيْهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنِي إِسْحَاقُ بْنُ رِيَاحٍ الْبَصْرِيُّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْعَمْرِيِّ قَالَ لَمَّا وُلِدَ السَّيِّدُ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ علیه السلام ابْعَثُوا إِلَى أَبِي عَمْرٍو فَبُعِثَ إِلَيْهِ فَصَارَ إِلَيْهِ فَقَالَ لَهُ اشْتَرِ عَشَرَةَ آلَافِ رِطْلِ خُبْزٍ وَ عَشَرَةَ آلَافِ رِطْلِ لَحْمٍ وَ فَرِّقْهُ أَحْسَبُهُ قَالَ عَلَى بَنِي هَاشِمٍ وَ عُقَّ عَنْهُ بِكَذَا وَ كَذَا شَاة.[6]

ابو جعفر عمرى گويد چون سید عجل الله تعالی فرجه متولد شد امام يازدهم علیه السلام فرمود بفرستيد ابى عمرو را بياوريد چون خدمت آن حضرت آمد، باو فرمود ده هزار رطل نان و ده هزار رطل گوشت بخر و ميان‏ بنى هاشم (به گمانم) تقسيم كن و چندین گوسفند را از طرف او عقيقه كن‏.

 

روایت ششم

عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ بِلَالٍ قَالَ خَرَجَ إِلَيَّ مِنْ أَبِي مُحَمَّدٍ قَبْلَ مُضِيِّهِ بِسَنَتَيْنِ يُخْبِرُنِي بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ خَرَجَ إِلَيَّ مِنْ قَبْلِ مُضِيِّهِ بِثَلَاثَةِ أَيَّامٍ يُخْبِرُنِي بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِه‏.[7]

محمد بن على بن بلال گويد: از جانب امام حسن عسگرى علیه السلام، دو سال پيش از وفاتش پيامى به من رسيد كه از جانشين بعد از خود به من خبر داد، بار ديگر سه روز پيش از وفاتش پيامى رسيد و از جانشين بعد از خود به من خبر داد.

این روایت، در کمال الدین شیخ صدوق مفصل تر نقل شده است. متن روایت اینگونه است:

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْكِنْدِيُّ قَالَ قَالَ لِي أَبُو طَاهِرٍ الْبِلَالِيُّ التَّوْقِيعُ الَّذِي خَرَجَ إِلَيَّ مِنْ أَبِي مُحَمَّدٍ علیه السلام فَعَلَّقُوهُ فِي الْخَلَفِ بَعْدَهُ وَدِيعَةٌ فِي بَيْتِكَ فَقُلْتُ لَهُ أُحِبُّ أَنْ تَنْسَخَ لِي مِنْ لَفْظِ التَّوْقِيعِ مَا فِيهِ فَأَخْبَرَ أَبَا طَاهِرٍ بِمَقَالَتِي فَقَالَ لَهُ جِئْنِي بِهِ حَتَّى يَسْقُطَ الْإِسْنَادُ بَيْنِي وَ بَيْنَهُ فَخَرَجَ إِلَيَّ مِنْ أَبِي مُحَمَّدٍ علیه السلام قَبْلَ مُضِيِّهِ بِسَنَتَيْنِ يُخْبِرُنِي بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ ثُمَّ خَرَجَ إِلَيَّ بَعْدَ مُضِيِّهِ بِثَلَاثَةِ أَيَّامٍ يُخْبِرُنِي بِذَلِكَ فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ جَحَدَ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ حُقُوقَهُمْ وَ حَمَلَ النَّاسَ عَلَى أَكْتَافِهِمْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرا.[8]

ابو عبد اللَّه حسين بن اسماعيل كندى گويد: ابو طاهر بلالىّ به من گفت: آن توقيعى كه از ابو محمّد علیه السلام براى من صادر شده و آن را به جانشين پس از او ارجاع داده‌اند، وديعه‏اى از جانب من در بيت توست، و من (سعد بن عبدالله) به حسین بن اسماعیل گفتم: دوست دارم عين لفظ توقيع را برايم استنساخ كنى. حسين بن اسماعيل كندى، حرف مرا برای ابو طاهربلالی، نقل کرد. پس ابوطاهر گفت: سعد را نزد من بیاور [تا خودم برای او نقل کنم] و نیازی به سند نباشد. [ سعدبن عبدالله به نزد ابوطاهر بلالی امد و او برایش گفت:] توقيعى از ابو محمّد  علیه السلام دو سال قبل از درگذشت او برايم صادر شد و مرا از جانشين پس از خود با خبر كرد و سه روز پس از درگذشت او نيز توقيعى به دستم رسيد كه مرا از آن خبر داده بود، پس لعنت خدا بر كسانى باد كه حقوق اولياء خدا را منكرند و مردمان را بر دوش آنان سوار مى‏كنند و الحمد للَّه كثيرا.

 

روایت هفتم

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بَشَّارٍ الْقَزْوِينِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْفَرَجِ الْمُظَفَّرُ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ صَالِحٍ الْبَزَّازُ قَالَ سَمِعْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيَّ علیه السلام يَقُولُ إِنَّ ابْنِي هُوَ الْقَائِمُ مِنْ بَعْدِي وَ هُوَ الَّذِي يَجْرِي فِيهِ سُنَنُ الْأَنْبِيَاءِ علیهم السلام بِالتَّعْمِيرِ وَ الْغَيْبَةِ حَتَّى تَقْسُوَ الْقُلُوبُ لِطُولِ الْأَمَدِ فَلَا يَثْبُتَ عَلَى الْقَوْلِ بِهِ إِلَّا مَنْ كَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي قَلْبِهِ الْإِيمَانَ وَ أَيَّدَهُ بِرُوحٍ مِنْه‏.[9]

حسن بن محمّد بن صالح گويد: از امام حسن بن علىّ عسگری  علیه السلام شنيدم كه مى‏فرمود: اين فرزندم قائم پس از من است و او همان كسى است كه سنّتهاى انبياء از طول عمر و غيبت در او جارى است تا به غايتى كه دلها به واسطه طول مدّت سخت گردد و جز كسى كه خداى تعالى ايمان را در دلش نقش كرده و وى را با روحى از جانب خود مؤيّد ساخته است در عقيده به امامت او ثابت‏ نماند.

 

روایت هشتم

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيِّ بْنِ هَمَّامٍ قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِيَّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ يَقُولُ سَمِعْتُ أَبِي يَقُولُ سُئِلَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ  علیه السلام وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنِ الْخَبَرِ الَّذِي رُوِيَ عَنْ آبَائِهِ : أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ أَنَّ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً فَقَالَ  علیه السلام إِنَّ هَذَا حَقٌّ كَمَا أَنَّ النَّهَارَ حَقٌّ فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَنِ الْحُجَّةُ وَ الْإِمَامُ بَعْدَكَ فَقَالَ ابْنِي مُحَمَّدٌ هُوَ الْإِمَامُ وَ الْحُجَّةُ بَعْدِي مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً أَمَا إِنَّ لَهُ غَيْبَةً يَحَارُ فِيهَا الْجَاهِلُونَ وَ يَهْلِكُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ وَ يَكْذِبُ فِيهَا الْوَقَّاتُونَ ثُمَّ يَخْرُجُ فَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى الْأَعْلَامِ الْبِيضِ تَخْفِقُ فَوْقَ رَأْسِهِ بِنَجَفِ الْكُوفَة.[10]

ابو علىّ بن همّام گويد: از محمّد بن عثمان عمرىّ شنيدم كه مى‏گفت: از پدرم شنيدم كه مى‏گفت: من نزد امام حسن عسگری  علیه السلام بودم كه از آن حضرت از خبرى كه از پدران بزرگوارش روايت شده است، سوال كردند كه زمين از حجّت الهى بر خلق تا روز قيامت خالى نمى‏ماند و كسى كه بميرد و امام‏ زمانش را نشناسد به مرگ جاهليّت درگذشته است. فرمود: اين حقّ است همچنان كه روز روشن حقّ است. گفتند: اى فرزند رسول خدا حجّت و امام پس از شما كيست؟ فرمود: فرزندم محمّد، او امام و حجّت پس از من است، كسى كه بميرد و او را نشناسد به مرگ جاهليّت درگذشته است، آگاه باشيد كه براى او غيبتى است كه نادانان در آن سرگردان شوند و مبطلان در آن هلاك گردند و كسانى كه براى آن وقت معيّن كنند دروغ گويند، سپس خروج مى‏كند و گويا به پرچمهاى سپيدى مى‏نگرم كه بر بالاى سر او در نجف كوفه در اهتزاز است.

‏

 روایت نهم

وَ رَوَى أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ نُوحٍ أَبُو الْعَبَّاسِ السِّيرَافِيُّ قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو نَصْرٍ هِبَةُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَعْرُوفُ بِابْنِ بُرَيْنَةَ الْكَاتِبِ قَالَ حَدَّثَنِي بَعْضُ الشُّرَّافِ مِنَ الشِّيعَةِ الْإِمَامِيَّةِ أَصْحَابِ الْحَدِيثِ قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَبَّاسُ بْنُ أَحْمَدَ الصَّائِغُ قَالَ حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ الْخَصِيبِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ وَ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيَّانِ قَالا دَخَلْنَا عَلَى أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ علیه السلام بِسُرَّ مَنْ رَأَى وَ بَيْنَ‏ يَدَيْهِ‏ جَمَاعَةٌ مِنْ أَوْلِيَائِهِ وَ شِيعَتِهِ حَتَّى دَخَلَ عَلَيْهِ بَدْرٌ خَادِمُهُ فَقَالَ يَا مَوْلَايَ بِالْبَابِ قَوْمٌ شُعْثٌ‏ غُبْرٌ فَقَالَ لَهُمْ هَؤُلَاءِ نَفَرٌ مِنْ شِيعَتِنَا بِالْيَمَنِ فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ يَسُوقَانِهِ إِلَى أَنْ يَنْتَهِيَ إِلَى أَنْ قَالَ الْحَسَنُ  علیه السلام لِبَدْرٍ فَامْضِ فَائْتِنَا بِعُثْمَانَ بْنِ سَعِيدٍ الْعَمْرِيِّ فَمَا لَبِثْنَا إِلَّا يَسِيراً حَتَّى دَخَلَ عُثْمَانُ فَقَالَ لَهُ سَيِّدُنَا أَبُو مُحَمَّدٍ  علیه السلام امْضِ يَا عُثْمَانُ فَإِنَّكَ الْوَكِيلُ وَ الثِّقَةُ الْمَأْمُونُ عَلَى مَالِ اللَّهِ وَ اقْبِضْ مِنْ هَؤُلَاءِ النَّفَرِ الْيَمَنِيِّينَ مَا حَمَلُوهُ مِنَ الْمَالِ ثُمَّ سَاقَ الْحَدِيثَ إِلَى أَنْ قَالا ثُمَّ قُلْنَا بِأَجْمَعِنَا يَا سَيِّدَنَا وَ اللَّهِ إِنَّ عُثْمَانَ لَمِنْ خِيَارِ شِيعَتِكَ وَ لَقَدْ زِدْتَنَا عِلْماً بِمَوْضِعِهِ مِنْ خِدْمَتِكَ وَ إِنَّهُ وَكِيلُكَ وَ ثِقَتُكَ عَلَى مَالِ اللَّهِ تَعَالَى قَالَ نَعَمْ وَ اشْهَدُوا عَلَى أَنَّ عُثْمَانَ بْنَ سَعِيدٍ الْعَمْرِيَّ وَكِيلِي وَ أَنَّ ابْنَهُ مُحَمَّداً وَكِيلُ ابْنِي مَهْدِيِّكُم‏.[11]

ابو العباس احمد بن على بن نوح سيرافى بسند خود از محمد بن اسماعيل و على ابن عبد اللَّه حسينان روايت نمودند كه گفتند: در سامره خدمت حضرت امام حسن عسگری علیه السلام رسيديم، ديديم گروهى از شيعيان و دوستان حضرت نيز در حضورش شرفياب هستند در آن وقت «بدر» خادم حضرت آمد و عرض كرد: آقا! جمعى با حالت افسرده و غبارآلود، به در خانه آمده‌اند. حضرت فرمود: اينان عده‏اى از شيعيان ما در «يمن» هستند… تا آنجا كه حضرت به خادم فرمود: برو و عثمان بن سعيد را نزد من بياور! چيزى نگذشت كه عثمان بن سعيد آمد. حضرت به وى فرمود: اى عثمان تو وكيل من و بر اموال الهی، امين هستى. برو و اموالى را كه اين چند نفر يمنى آورده‏اند بگير. راوى ميگويد: ما حضار عرض كرديم: آقا! بخدا قسم ما عثمان بن سعيد را از شيعيان برگزيده مي‌دانيم و امروز با اين فرمايش، مقام او را در خدمتگزارى، آشكارتر فرمودى و به خوبى مي‌دانيم كه او وكيل شما و در ضبط اموال خدا مورد وثوق شماست. فرمود: آرى گواه باشيد كه عثمان بن سعيد عمرى وكيل من است و فرزندش محمد بن عثمان وكيل فرزند من مهدى شماست‏.

 

روایت دهم

عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ مَصْقَلَةَ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِي مُحَمَّدٍ  علیه السلام فَقَالَ لِي يَا أَحْمَدُ مَا كَانَ حَالُكُمْ فِيمَا كَانَ النَّاسُ فِيهِ مِنَ الشَّكِ‏ وَ الِارْتِيَابِ قُلْتُ لَمَّا وَرَدَ الْكِتَابُ بِخَبَرِ مَوْلِدِ سَيِّدِنَا  عجل الله تعالی فرجه لَمْ يَبْقَ مِنَّا رَجُلٌ وَ لَا امْرَأَةٌ وَ لَا غُلَامٌ بَلَغَ الْفَهْمَ إِلَّا قَالَ بِالْحَقِّ قَالَ  علیه السلام أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةِ اللَّهِ تَعَالَى ثُمَّ أَمَرَ أَبُو مُحَمَّدٍ  علیه السلام وَالِدَتَهُ بِالْحَجِّ فِي سَنَةِ تِسْعٍ وَ خَمْسِينَ وَ مِائَتَيْنِ وَ عَرَفَهَا مَا يَنَالُهُ فِي سَنَةِ سِتِّينَ ثُمَّ سَلَّمَ الِاسْمَ الْأَعْظَمَ وَ الْمَوَارِيثَ وَ السِّلَاحَ إِلَى الْقَائِمِ الصَّاحِبِ عجل الله تعالی فرجه وَ خَرَجَتْ أُمُّ أَبِي مُحَمَّدٍ إِلَى مَكَّةَ وَ قُبِضَ فِي شَهْرِ رَبِيعٍ الْآخِرِ سَنَةَ سِتِّينَ وَ مِائَتَيْنِ وَ دُفِنَ بِسُرَّ مَنْ رَأَى إِلَى جَانِبِ أَبِيهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا وَ كَانَ مِنْ مَوْلِدِهِ إِلَى وَقْتِ مُضِيِّهِ تِسْعٌ وَ عِشْرُونَ سَنَةً.[12]

احمد بن اسحاق گويد: بر مولاى خود امام عسكری علیه السلام وارد شدم فرمود: اى احمد! در آن شكّ و ترديدى كه گريبانگير مردم [اهل قم] شده بود حال شما چه بود؟ عرض كردم: آقا وقتى خبر ولادت مولايمان به ما رسيد تمام ما از زن و مرد و حتّى بچه‏اى كه به فهم رسيده بود، قائل به امامت آن جناب شديم و معترف بحق گرديديم. فرمود: مگر نمي‌دانى كه خداوند زمين را خالى از حجت نمى‏گذارد. آن گاه حضرت امام حسن عسگری علیه السلام به مادر امام زمان امر كرد در سال 259، به حج رود و به او اطلاع داد كه در سال 260 چه خواهد شد و بعد اسم اعظم و مواريث انبيا و سلاح را به قائم حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه سپرد. مادر امام به جانب مكه رفت و حضرت حسن عسگری علیه السلام در ماه ربيع الاول سال 260 از دنيا رفت و در سامرا پهلوى پدر بزرگوار خود دفن شد و سن مباركش در آن هنگام، 29 سال بود.

 

روایت یازدهم

روایت، نامه ای است که امام حسن عسگری علیه السلام برای قمیون به جهت اطلاع رسانی ولادت فرزندش می نویسد. قم از دیرباز مورد توجه اهل بیت بوده است.

حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ الْآبِيُّ الْأَزْدِيُّ الْعَرُوضِيُّ بِمَرْوَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ إِسْحَاقَ الْقُمِّيُّ ‏قَالَ لَمَّا وُلِدَ الْخَلَفُ الصَّالِحُ  وَرَدَ مِنْ مَوْلَانَا أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَى جَدِّي أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ كِتَابٌ وَ إِذَا فِيهِ مَكْتُوبٌ بِخَطِّ يَدِهِ الَّذِي كَانَ يَرِدُ بِهِ التَّوْقِيعَاتُ عَلَيْهِ وُلِدَ الْمَوْلُودُ فَلْيَكُنْ عِنْدَكَ مَسْتُوراً وَ عَنْ جَمِيعِ النَّاسِ مَكْتُوماً فَإِنَّا لَمْ نُظْهِرْ عَلَيْهِ إِلَّا الْأَقْرَبَ لِقَرَابَتِهِ وَ الْمَوْلَى لِوَلَايَتِهِ أَحْبَبْنَا إِعْلَامَكَ لِيَسُرَّكَ اللَّهُ بِهِ كَمَا سَرَّنَا وَ السَّلَام‏.[13]

احمد بن حسن بن اسحاق قمّى گويد: چون خلف صالح عجل الله تعالی فرجه متولّد گرديد از مولايم امام حسن عسگری عليه السّلام به جدّم احمد بن اسحاق نامه‏اى رسيد كه در آن، امام با دستخط خود- كه توقيعات با آن دستخط صادر مى‏شد- آمده بود: براى ما فرزندى متولّد شده است و بايد نزد تو مستور و از مردم مكتوم بماند كه ما جز به خويشان و دوستان اظهار نكنيم، خواستيم خبر آن را به تو اعلام كنيم تا خداوند تو را شاد سازد همچنان كه ما را شاد ساخت و السّلام.

 

روایت دوازدهم

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ الْفَزَارِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُعَاوِيَةُ بْنُ حُكَيْمٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالُوا عَرَضَ عَلَيْنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ  علیه السلام وَ نَحْنُ فِي مَنْزِلِهِ وَ كُنَّا أَرْبَعِينَ رَجُلًا فَقَالَ هَذَا إِمَامُكُمْ مِنْ بَعْدِي وَ خَلِيفَتِي عَلَيْكُمْ أَطِيعُوهُ وَ لَا تَتَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِي فِي أَدْيَانِكُمْ فَتَهْلِكُوا أَمَا إِنَّكُمْ لَا تَرَوْنَهُ بَعْدَ يَوْمِكُمْ هَذَا قَالُوا فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَمَا مَضَتْ إِلَّا أَيَّامٌ قَلَائِلُ حَتَّى مَضَى أَبُو مُحَمَّدٍ  علیه السلام.[14]

معاوية بن حكيم و محمّد بن ايّوب و محمّد بن عثمان گويند: ما چهل نفر در منزل امام حسن عسگری علیه السلام بوديم و او فرزندش را به ما عرضه كرد و فرمود: اين امام شما پس از من و خليفه من بر شماست، از او اطاعت كنيد و پس از من در دين خود متفرّق نشويد كه هلاك خواهيد شد، بدانيد كه بعد از اين او را نخواهيد ديد، گويند: از حضورش بيرون آمديم و پس از چند روزى قليل، امام حسن عسگری علیه السلام درگذشت‏.

این روایت در الغیبه شیخ طوسی به این طریق نقل شده است:

قَالَ وَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ الْفَزَارِيُّ الْبَزَّازُ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنَ الشِّيعَةِ مِنْهُمْ عَلِيُّ بْنُ بِلَالٍ‏وَ أَحْمَدُ بْنُ هِلَالٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ مُعَاوِيَةَ بْنِ حَكِيمٍ وَ الْحَسَنُ بْنُ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ‏ فِي خَبَرٍ طَوِيلٍ مَشْهُورٍ قَالُوا جَمِيعاً اجْتَمَعْنَا إِلَى أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ  علیه السلام نَسْأَلُهُ عَنِ الْحُجَّةِ مِنْ بَعْدِهِ وَ فِي مَجْلِسِهِ أَرْبَعُونَ رَجُلًا فَقَامَ إِلَيْهِ عُثْمَانُ بْنُ سَعِيدِ بْنِ عَمْرٍو الْعَمْرِيُّ فَقَالَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أُرِيدُ أَنْ‏ أَسْأَلَكَ‏ عَنْ أَمْرٍ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّي فَقَالَ لَهُ اجْلِسْ يَا عُثْمَانُ فَقَامَ مُغْضَباً لِيَخْرُجَ فَقَالَ لَا يَخْرُجَنَّ أَحَدٌ فَلَمْ يَخْرُجْ مِنَّا أَحَدٌ إِلَى [أَنْ‏] كَانَ بَعْدَ سَاعَةٍ فَصَاحَ علیه السلام بِعُثْمَانَ فَقَامَ عَلَى قَدَمَيْهِ فَقَالَ أُخْبِرُكُمْ بِمَا جِئْتُمْ قَالُوا نَعَمْ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ جِئْتُمْ تَسْأَلُونِّي عَنِ الْحُجَّةِ مِنْ بَعْدِي قَالُوا نَعَمْ فَإِذَا غُلَامٌ كَأَنَّهُ قِطَعُ قَمَرٍ أَشْبَهُ النَّاسِ بِأَبِي مُحَمَّدٍ علیه السلام فَقَالَ هَذَا إِمَامُكُمْ مِنْ بَعْدِي وَ خَلِيفَتِي عَلَيْكُمْ أَطِيعُوهُ وَ لَا تَتَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِي فَتَهْلِكُوا فِي أَدْيَانِكُمْ أَلَا وَ إِنَّكُمْ لَا تَرَوْنَهُ مِنْ بَعْدِ يَوْمِكُمْ هَذَا حَتَّى يَتِمَّ لَهُ عُمُرٌ فَاقْبَلُوا مِنْ عُثْمَانَ مَا يَقُولُهُ وَ انْتَهُوا إِلَى أَمْرِهِ وَ اقْبَلُوا قَوْلَهُ فَهُوَ خَلِيفَةُ إِمَامِكُمْ وَ الْأَمْرُ إِلَيْهِ فِي حَدِيثٍ طَوِيل.[15]

جعفر بن محمد بن مالك فزارى بزاز از جماعتى از شيعه، که از آن‌ها على بن هلال و محمد بن معاوية بن حكيم و حسن بن ايوب بن نوح بودند، در خبرى طولانى مشهور نقل كرده كه همه آن‌ها گفتند: به خدمت حضرت امام حسن عسگری علیه السلام رفتيم تا در خصوص امام بعد از وى از حضرت جويا شويم، در حالی که در آن مجلس در نزد حضرت، چهل نفر بودند. در اين وقت عثمان بن سعيد عمرى برخاست و عرض كرد: يا ابن رسول اللَّه! مي‌خواهم مطلبى را از شما سؤال كنيم كه خود داناتر مي‌باشيد. حضرت فرمود: اى عثمان بنشين! در این حال او با حالتى خشمگين برخاست كه بيرون رود، حضرت فرمود: هيچ كس بيرون نيايد. كسى از ما هم بيرون نرفت، بعد از لحظه‏اى حضرت، عثمان بن سعيد را صدا زد و او برخاست و ايستاد، حضرت فرمود: بگويم براى چه نزد من آمده‏ايد؟ حضار گفتند: بفرمائيد يا ابن رسول اللَّه! فرمود: آمده‏ايد از من بپرسيد امام بعد از من كيست؟ عرض كردند: آرى يا ابن رسول اللَّه! در اين وقت جوانى را كه مانند پاره ماه بود و از هر كس به پدرش امام حسن عسگری علیه السلام بيشتر شباهت داشت در برابر خود ديديم. حضرت فرمود: بعد از من اين امام شما و جانشين من مي‌باشد، از وى پيروى كنيد و پراكنده نگرديد كه در امر دين خود به هلاكت مي‌رسيد. بدانيد كه بعد از امروز ديگر او را نخواهيد ديد تا عمر او كامل شود. پس هر چه عثمان بن سعيد از جانب او به شما خبر مي‌دهد، بپذيريد. او نماينده امام شماست و نيابت به وى تفويض مي‌گردد.

 

روایت سیزدهم

«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ الْفَزَارِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُعَاوِيَةُ بْنُ حُكَيْمٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِيُّ (وکیل دوم امام زمان) رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالُوا عَرَضَ عَلَيْنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ علیه السلام وَ نَحْنُ فِي مَنْزِلِهِ وَ كُنَّا أَرْبَعِينَ رَجُلًا فَقَالَ هَذَا إِمَامُكُمْ مِنْ بَعْدِي وَ خَلِيفَتِي عَلَيْكُمْ أَطِيعُوهُ وَ لَا تَتَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِي فِي أَدْيَانِكُمْ فَتَهْلِكُوا أَمَا إِنَّكُمْ لَا تَرَوْنَهُ بَعْدَ يَوْمِكُمْ هَذَا[16] قَالُوا فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَمَا مَضَتْ إِلَّا أَيَّامٌ قَلَائِلُ حَتَّى مَضَى أَبُو مُحَمَّدٍ  علیه السلام »[17]

معاوية بن حكيم و محمد بن ايوب بن نوح و محمد بن عثمان عمرى گويند: ابو محمد حسن بن على علیه السلام پسرش را در منزل خودش با حضور چهل نفر از افراد به ما نشان داد و فرمود: اين است امام شما بعد از من و خليفه من بر شما، او را اطاعت كنيد و بعد از من در دين خود اختلاف نكنيد وگرنه، هلاك شويد. آگاه باشيد كه بعد از امروز او را نخواهيد ديد. ما از حضورش بيرون آمديم چند روزى نگذشت كه ابو محمد علیه السلام در گذشت‏.

منابع روایت

منابع متعددی، این روایت را نقل کرده، و به آن اعتناء نموده‌اند. بعضی از آن منابع عبارتند از:

 

بررسی سندی روایت سیزدهم

سند روایت طبق بیان شیخ صدوق، این‌گونه است:

«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ الْفَزَارِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُعَاوِيَةُ بْنُ حُكَيْمٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِيُّ  رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالُوا عَرَضَ عَلَيْنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ علیه السلام»[18]

بعضی گفته اند که جعفر بن محمد بن مالک فزاری در سند روایت مشکل دارد. بارها گفته ایم که اگر به فرض، سند مشکل داشته باشد، روایات اثبات ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه متواتر است و تواتر خود مفید علم است و نیازی به بررسی سندی ندارد.

بررسی جعفربن محمد بن مالک فزاری:

نظرات بزرگان در مورد وی مختلف است؛ ولی پس از تحقیق و بررسی به این نتیجه می رسیم  که ایشان ثقه است. جعفر بن محمد بن مالک فزاری، مطالبی را راجع به ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه نقل کرده است که بعضی تحمل نکرده و به همین جهت او را متهم به غلو کرده‌اند. شیخ طوسی در مورد او می گوید که اعاجیب نقل می کند. بله[ چه اشکالی دارد که اعاجیب نقل شود زیرا] دوران بارداری، ولادت و کودکی آن حضرت، همه اش عجیب است.  بعضی به این مسائل اعتراض می کنند  که عمده آن ها، ابن غضائری است.

 شیخ طوسی در الفهرست در مورد جعفر بن محمد بن مالك فزاری می فرماید:

«جعفر بن محمد بن مالك. له كتاب النوادر، أخبرنا به جماعة من أصحابنا، عن أبي محمد هارون بن موسى التلعكبري، عن أبي علي بن همام، عن جعفر بن محمد بن مالك».[19]

این شخص کتابی به نام نوادر دارد و جماعتی از بزرگان « تلعکبری و ابوعلی» کتاب را برای من نقل کرده اند. پس شیخ به این کتاب طریق دارد. شیخ سخنی از مدح و ذم ایشان به میان نیاورده است.

بیان نجاشی در رجال:

«جعفر بن محمد بن مالك بن عيسى بن سابور، مولى أسماء بن خارجة بن حصن الفزاري، كوفي، أبو عبد الله، كان ضعيفا في الحديث، قال أحمد بن الحسين كان يضع الحديث وضعا ويروي عن المجاهيل، وسمعت من قال : كان أيضا فاسد المذهب والرواية، ولا أدري كيف روى عنه شيخنا النبيل الثقة أبو علي بن همام، وشيخنا الجليل الثقة أبو غالب الزراري رحمهما الله وليس هذا موضع ذكره. له كتاب غرر الاخبار، وكتاب أخبار الأئمة ومواليدهم، و كتاب الفتن والملاحم. أخبرنا عدة من أصحابنا عن أحمد بن إبراهيم بن أبي رافع، عن محمد بن همام عنه بكتبه وأخبرنا أبو الحسين بن الجندي عن محمد بن همام عنه»[20]

* نجاشی می فرماید: تعجب می کنم که دو ثقه (ابوعلی و ابو غالب) از جعفر بن محمد بن مالك، نقل روایت می کنند. بنده از شما تعجب می کنم که با نقل دو بزرگوار مورد وثوق از جعفر بن محمد بن مالك، باز ایشان را ضعیف می دانید.

بیان ابن غضائری در رجال:

«جعفر بن محمد بن مالك بن عيسى بن سابور، مولى مالك ابن أسماء بن خارجة، الفزاري، أبو عبد الله. كذاب، متروك الحديث جملة (همه احادیث او متروک است)، وفي مذهبه ارتفاع (غالی است)، ويروي عن الضعفاء والمجاهيل، وكل عيوب الضعفاء مجتمعة فيه».[21]

بیان شیخ طوسی در رجال:

«جعفر بن‏ محمد بن‏ مالك‏، كوفي، ثقة، و يضعفه قوم، روى في مولد القائم أعاجيب».[22]

بیان علامه حلی در رجال:

علامه حلی در قسم دوم رجال خود [که قسمت مربوط به ضعفاست] از جعفر بن‏ محمد بن‏ مالك‏، سخن به میان می آورد. ایشان می فرماید:

جعفر بن‏ محمد بن‏ مالك بن عيسى بن سابور مولى مالك بن أسماء بن خارجة الفزاري أبو عبد الله كوفي. قال النجاشي: كان ضعيفا في الحديث. ثم قال: قال أحمد بن الحسين: كان يضع الحديث وضعا و يروي عن المجاهيل! و سمعنا من قال كان أيضا فاسد المذهب و الرواية. و لا أدري كيف روى عنه شيخنا النبيل الثقة أبو علي بن همام و شيخنا الجليل الثقة أبو غالب الرازي رحمهما الله، له كتاب (غرر الأخبار) و كتاب (أخبار الأئمة و مواليدهم : ) و كتاب (الفتن و الملاحم). و قال ابن الغضائري رحمه الله: إنه كان كذابا متروك الحديث جملة و كان في مذهبه ارتفاع و يروي عن الضعفاء و المجاهيل و كل عيوب الضعفاء مجتمعة فيه. و قال الشيخ الطوسي ره: جعفر بن محمد بن مالك كوفي ثقة، و يضعفه قوم. روى في مولد القائم عليه السلام أعاجيب و الظاهر أنه هو هذا المشار إليه. فعندي في حديثه توقف و لا أعمل بروايته.».[23]

 بیان مرحوم خوئی در رجال:

«جعفر بن محمد بن مالك = جعفر بن محمد الفزاري… أقول : إن توثيق الشيخ وعلي بن إبراهيم إياه يعارضه ما تقدم من تضعيفه (تضعیف نجاشی)، فلا يمكن الحكم بوثاقته. وكيف كان فطريق الشيخ إليه صحيح. طبقته في الحديث وقع بعنوان جعفر بن محمد بن مالك في إسناد جملة من الروايات تبلغ عشرة موارد…».[24]

* پس مرحوم خویی هم وثاقت ایشان را نمی پذیرد.

بیان مامقانی در تنقیح الرجال:

ایشان پس از بیان بزرگان رجال و تتبع در این زمینه، قائل به وثاقت جعفر بن محمد بن مالك می شود. ما هم (آیت الله طبسی) فرمایش مرحوم مامقانی را معتقدیم و حکم به وثاقت ایشان می کنیم. مرحوم مامقانی در تنقیح الرجال می فرماید:

«قد نبهنا فی فوائد المقدمه (مقدمه به نام الفوائد الرجالية اخیرا در 2جلد چاپ شده که واقعاً شايسته مطالعه ا‌ست) علی ان جملۀ مما من ضروریات مذهبنا الیوم قد کان یعد فی سالف الزمان غلوا و علیه فرّعوا تضعیف جمع من الثقات و ظنی أن ما صدر فی المقام فی حقه من الغمز و التضعیف ناشئٌ من روایته جملۀ من معجزات الائمة: سیما معجزات ولادۀ القائم (گمان من این است که تضعیف جعفر بن محمد بن مالك به خاطر بیان روایات معجزات ائمه اطهارعلیهم السلام و خصوصاً بیان معجزات در مورد ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه است) و لعل قول الشیخ «روى في مولد القائم أعاجيب» بعد قوله و يضعفه قوم… اشارۀ الی أن منشأ تضعیف القوم هو روایته الاعاجیب فی مولد القائم و أنه فی الحقیقۀ لیس منشأ للتضعیف کما أشار الیه (طوسی) بتوثیقه ایاه أولا، (مرحوم طوسی هم در اول او را توثیق کرده و سپس به منشأ ضعف پرداخته است) فکأنه بعد التوثیق أشار الی تضعیف جمع و منشأه و ضعف المنشأ بتلک العبارۀ المختصرة و توضیح وجه عدم دلالة روایته علی الضعف، أن اُموره کسائر الائمۀ کلها أعاجیب بل معجزات الانبیاء کلها اعاجیب ولو لم تکن عجیبۀ لم تکن معجزۀ… و تحقیق المقال أن الاقوی کون الرجل ثقۀ اعتمادا علی توثیق الشیخ المؤید بأمور:

اقوی این است که جعفر بن محمد بن مالك ثقه است، و این وثاقت به جهت اعتماد بر توثیق شیخ طوسی است. البته اعتماد بر توثیق شیخ طوسی ناشی از اموری است که عبارتند از:

1- نقل دو شخصیت مورد اعتماد (ابوعلی همام و ابو غالب رازی) از جعفر بن محمد بن مالك

2-  صاحب کتاب استغاثه (مؤلف از نوادگان امام جواد علیه السلام و کتاب، بسیار قدیمی است) از جعفر بن محمد بن مالك به عنوان ثقه یاد می کند. (حدثنا جماعۀ من مشایخنا الثقات منهم جعفر بن محمد بن مالك الکوفی)

3- شیخ صدوق در خصال، از جعفر بن محمد بن مالك روایت نقل می کند. روایتی از امام صادق علیه السلام که می فرماید: قَالَ صِنْفَانِ‏ مِنْ‏ أُمَّتِي‏ لَا نَصِيبَ‏ لَهُمَا فِي الْإِسْلَامِ الْغُلَاةُ وَ الْقَدَرِيَّةُ.

مرحوم مامقانی در ادامه می فرماید: «و من روی هذه الروایه، کیف ینسب إلیه ابن الغضائری الارتفاع»(کسی که چنین روایتی را نقل کند چگونه ابن غضائری، نسبت غلو به او می دهد.)

و من لاحظ أخباره التی رواها فی حق الائمۀ، مما هو من ضروریات مذهبنا الیوم، جزم بأن کل ما صدر منهم من الغمز فی حقه بنسبة وضع الحدیث إلیه و رمیه بالارتفاع و الغلو[25]و روایته عن المجاهیل و الضعفاء و جمیع العیوب الضعفاء: إنما نشأ من روایته  تلک الاخبار التی رواها الصدوق و غیره أیضا.

و کسی که روایات جعفر بن محمد بن مالك را در مورد ائمه اطهار علیهم السلام – که این روایات امروزه جزو ضروریات مذهب ما است –  ملاحظه نماید، به یقین می یابد که نسبت ضعف و غلو به جعفر بن محمد بن مالك، به جهت نقل همین روایات است، همین روایاتی که شیخ صدوق و دیگران، در منابع خود ذکر کرده‌اند.

4-  روایة البزوفری و ابن عقده عنه و کونه کثیر الروایه و إکثارالمشایخ الروایه عنه.

و بالجمله: فلا شبهۀ لنا فی لزوم الاعتماد علی توثیق الشیخ المؤید بما عرفت و لا یضغصعنا عن ذلک إلا ما سمعته من النجاشی من قوله کان ضعیفا فی الحدیث(پس تردیدی برای ما در اعتماد بر توثیق شیخ، باقی نمی ماند و تنها چیزی که ما را در توثیق جعفر بن محمد بن مالك به تردید می اندازد، بیان نجاشی است که می گوید: جعفر بن محمد بن مالك در حدیث ضعیف است.)

و لقد تعجّب المجلسی من النجاشی من أنه مع معرفته هؤلاء الأجلاء و روایتهم عنه، کیف سمع قول جاهل مجهول فیه ثم قال: و الظاهر ان الجمیع نشأ من قول ابن الغضائری کما صرح به النجاشی

 (مامقانی می فرماید: مرحوم مجلسی از نجاشی تعجب می کند که چگونه با نقل روایت بزرگان از جعفر بن محمد بن مالك، وی را تضعیف می کند؟ مجلسی می گوید ظاهر این است که تضعیف های جعفر بن محمد بن مالك، به خاطر قول ابن غضائری است)

«و توقف الوحید فی نسبۀ کون منشأ تضعیف النجاشی، تضعیف ابن الغضائری، بأن المطلع علی أحوال النجاشی و طریقته یأبی من کون منشأ تضعیفه قول ابن الغضائری»[26] وحید بهبهانی در سبب تضعیف نجاشی به جهت تضعیف ابن غضائری توقف کرده است.

مرحوم مجلسی اول در روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، تحقیقی در مورد جعفر بن محمد بن مالك، ارائه می دهد و ایشان را مورد وثوق، ذکر می کند.[27]

فرزند مرحوم مامقانی هم قائل به وثاقت جعفر بن محمد بن مالك می باشد. ایشان، تعلیقه ای بر کلام مرحوم والد دارند. ایشان می فرماید:

أقول: قد اختلف القول فی الرجل (جعفر بن محمد بن مالك) فمنهم من ضعفه و آخرون وثقوه… فترجح عندی وثاقته کما حکم به سیدی الوالد…فانظر متی یجوز نسبة الوضع الی أحد لروایۀ الاعاجیب والحال انه لم یروها فقط بل رواها جماعۀ من الثقات…»[28]

در پایان این بحث مجدداً تاکید می کنیم روایات مربوط به اثبات ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه متواتر است و نیازی به بررسی سندی ندارد.

 

منبع: اقتباسی از درس “خارج مهدویت” حضرت آیت الله طبسی

[1] – مرحوم خويي، در مورد: عبدالله بن عباس مي‌گويد:

 «و نحن و إن لم نظفر برواية صحيحة مادحة و جميع ما رأيناه من الروايات في أسنادها ضعف، إلا أن استفاضتها أغنتنا عن النظر في أسنادها، فمن المطمأن به صدور بعض هذه الروايات عن المعصومين إجمالا» (معجم‏رجال‏الحديث، ج 10،  ص233)؛ 

در مورد هشام بن حكم مي فرمايد:

 «أقول: هذه الروايات و إن كانت أكثرها ضعيفة السند، إلا أن استفاضتها و اشتهار هشام بن الحكم و عظمة القدر، تغني عن النظر في إسنادها على أن بعضها كان صحيح السند. (معجم‏رجال‏الحديث، ج 19، ص  286 ) .

 در مورد زيد بن علي مي فرمايد:

«و أن استفاضة الروايات أغنتنا عن النظر في إسنادها و إن كانت جلها بل كلها ضعيفة أو قابلة للمناقشة على أن في ما ذكرناه أولا غنى و كفاية و من أراد الاطلاع عليها فليراجع كتابي الأمالي و العيون للصدوق – قدس سره – و غيرهما» (معجم‏رجال‏الحديث، ج 7 ، ص  348 )

[2] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2،ص 432، باب 42

[3] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2،ص 435

[4] – خصیبی، الهدایه الکبری، ص 358 و نورىدر مستدرك الوسائل ج 15،ص 554

[5] – مسعودى، اثبات الوصية، ص 241  

[6] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2،ص 431 و فتال نيشابورى، روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج 2، ص 260

[7] – کلینی، الكافي، ج‏1، ص328  

[8] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2،ص 500

[9] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2،ص 524 و مجلسى در بحار الأنوار ، ج51،ص 224

[10] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2،ص 409 و خزازی،كفاية الأثر في النصّ على الأئمة الإثني عشر، ص292 و طبرسی،إعلام الورى بأعلام الهدى، ص 415 و اربلی،كشف الغمة في معرفة الأئمة، ج3 ،ص 318

[11] – شیخ طوسی، الغیبه،ص 355 و شيخ حر عاملى ، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات‏، ج3،ص 511 و مجلسى ، بحار الأنوار ، ج51،ص345

[12] – ابن عبد الوهاب،عيون المعجزات‏، ص 138و بحرانى، مدينة معاجز الأئمة الإثني عشر، ج 7، ص 603 و مجلسى، بحارالانوار، ج 50، ص 336

 

[13] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2،ص 434 و مجلسى، بحارالانوار، ج 51، ص 16

[14] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2،ص435

[15] – طوسی، الغیبه، ص357 و فیض، نوادر الأخبار فيما يتعلق بأصول الدين، ص 232، مجلسی، بحار الأنوار،ج51،ص346، معجم الاحادیث المهدی، ج6، ص68

[16] – افرادی که در زمان امام حسن عسگری علیه السلام موفق به ملاقات با امام زمان عجل الله تعالی فرجه شده اند یک بار بوده است (بجز حضرت حکیمه، زیرا او سفیر و نایب خاص امام بوده است) و این ملاقات به جهت اتمام حجت و آماده سازی زمینه غیبت آن حضرت بوده است. البته ائمه ی دیگر هم زمینه پذیرش غیبت را با گفتار و اعمال خود آماده می کردند.

[17] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص 435

[18] – شیخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص 435

[19] – شيخ الطوسی، الفهرست ، ص 92

[20] – رجال النجاشي،  ص 122

[21] – رجال ابن الغضائري ، أحمد بن الحسين الغضائري الواسطي البغدادي، ص 48 .

البته بنده (آیت الله طبسی) معتقدم که کتاب از ایشان نمی باشد و این همان حرف صاحب الذریعه است که می فرماید: کتاب، تالیف یکی از دشمنان مذهب به نام  یکی از علمای شیعه است. امروزه کتاب به نام علامه حسن عسگری و شیخ سبحانی در مکه چاپ می کنند و به دست زاائران ایرانی می دهند. ضمنا تا زمان ابن طاووس کتاب ابن غضائری در دسترس نبوده است (از قرن 4 تا قرن 7) و اولین کسی که به کتاب دسترسی پیدا کرد، ابن طاووس است و خود ایشان می فرماید من کتاب را تضمین نمی کنم (کتاب وجاده است) پس ابن طاووس، طریقی به کتاب ندارد.

[22] – رجال الطوسي،  ص418.

[23] – رجال العلامة الحلي، ص210

[24] – معجم رجال الحديث، خوئي، ج 5، ص 87 – 89

[25] – بنده (آیت الله طبسی) در درس خارج فقه هم گفتم، باید در غلات و غالی و غلو تجدید نظر شود شکی نداریم که غلات نجس هستند؛ ولی بسیاری از متهمان به غلو جزء بزرگان ما هستند. این ها اعتقاداتی داشته اند که امروزه جزء ضروریات مذهب ماست و به خاطر بیان همان اعتقادات در آن زمان جزء غالیان شمرده شده اند و تضعیف شده اند.

[26] – مامقانی، تنقیح الرجال ، ج 16، صص 44 – 47

[27] – روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، ج‏14، ص 339 (کوفی ، ثقۀ….)

[28] – ر. ک: پاورقی تنقیح المقال، ص 43

برچسب خورده, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *