درباره اينكه چرا به امام باقر عليه السلام باقر العلوم به معناي شكافنده علم مي گويند در كتب روايي اينگونه نقل شده است:
در فصول المهمة آمده است: آن حضرت را بدين لقب مىخواندند زيرا علوم را مىشكافت و باز مىكرد. در صحاح آمده است: «تبقر، يعنى توسع در علم». و در قاموس گفته شده است: محمد بن على بن حسين را باقر مىخواندند چون در علم تبحر داشت. در لسان العرب نيز ذكر شده است: آن حضرت را باقر مىخواندند چرا كه علم را مىشكافت و به اصل آن پى مىبرد و فروع علم را از آن استنباط مىكرد و دامنه علوم را مىشكافت و وسعت مىداد. ابن حجر در صواعق مىنويسد: «او را باقر مىخواندند و اين كلمه از«بقر الارض»اخذ شده است، يعنى آنكه زمين را مىشكافد و مكنونات آن را آشكار مىكند.
زيرا او نيز گنجينههاى نهانى معارف و حقايق احكام و حكمتها و لطايف را كه جز از ديد كوته نظران و ناپاكان پنهان نبود، آشكار مىكرد. »از اين رو درباره وى گفته مىشد كه آن حضرت شكافنده علم و جامع آن و نيز آشكار كننده و بالا برنده علم و دانش است. در تذكرة الخواص نيز آمده است: او را باقر لقب داده بودند زيرا در اثر سجدههاى فراوان، پيشانىاش شكاف برداشته بود. برخى هم گويند چون آن حضرت از دانش بسيار برخوردار بود او را باقر مىخواندند. آنگاه به نقل سخن جوهرى در صحاح مىپردازد.
در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است: گفتهاند براى هيچ يك از فرزندان حسن و حسين (ع) اين اندازه از علوم، از قبيل تفسير و كلام و فتوا و احكام و حلال و حرام فراهم نشد كه براى امام باقر (ع) . محمد بن مسلم نقل كرده است كه از آن حضرت سى هزار حديث پرسش كردم.
(سيره معصومان، ج 5، ص 13 ، نويسنده: سيد محسن امين ،ترجمه: على حجتى كرمانى )
شيخ صدوق از عمر بن شعره نقل مي كند كه گفت: از جابر بن يزيد جعفي سئوال كردم: چرا امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ را «باقر» ناميديد؟ گفت: و يبقرالعلم بقراً: شكافت علم را شكافتني و آشكار ساخت آن را. و نيز علما گفته اند او را باقر ناميدند، زيرا شكافنده علوم اولين و آخرين بود و دلش بحر پهناور و چشمه جوشان دانش بود، و خود جابر بن عبدالله گويد: «حضرت به من فرمودند: به خدا قسم اي جابر خداوند تبارك و تعالي علم آن چه بوده و آنچه خواهدبود تا روز قيامت را به من عطا فرمودند».( شيخ عباس قمي، منتهي الآمال، قم، نشر نسيم حيات، چاپ اول، 1382، ج2، ص120 الي 125.)
منبع:پرسمان