در روايتى از امام باقر (علیه السلام) نقل شده كه به جابر بن يزيد فرمود: گويا گمان مى كنى خداوند فقط اين عالم را آفريد و بس و گمان مى برى كه خداوند بشرى غير از شما نيافريده است؟ آرى به خدا قسم خداوند هزار هزار عالم و هزار هزار آدم آفريد و تو در آخر اين عالم ها و آدم ها هستى.[1]
برخى از انديشمندان اسلامى بر اساس اين روايات معتقدند: «آدم (علیه السلام) » نخستين انسانى نبوده كه گام بر روى كره خاكى نهاده است؛ بلكه قبل از او انسان نماها يا انسان هاى ديگرى بوده اند كه به دلايل نامعلومى، نسلشان منقرض گشته است.[2]
اما در خصوص خلقت آدم، ديدگاه هاى گوناگونى مطرح شده است؛ از جمله:
1 – پيش از حضرت آدم، هيچ موجودى از آدم يا شبيه آدم وجود نداشته و حضرت آدم به طور مستقل خلق شده است.
2 – پيش از حضرت آدم، بشرى وجود داشته؛ ولى تكامل نايافته بود و به هر دليل نسل او از ميان رفته و منقرض شده است و حضرت آدم بدون ارتباط نسلى با پيشينيان، آفريده شده است.
3 – پيش از حضرت آدم، آدم هايى وجود داشتند كه تكامل نايافته بوده و از ميان نرفتند؛ بلكه در بستر تكامل خود به مرحله انسانيت رسيده و حضرت آدم نخستين انسان و نخستين پيامبر از نسل همه آنان بوده و به طور مستقل خلق نشده است.[3]
از ظاهر آيات قرآنى به دست مى آيد كه سرسلسله نسل موجود انسانى حضرت آدم (علیه السلام) و همسرش حوا بوده است و افراد نسل آن دو بر اثر نطفه هايى كه در رحم مادرانشان گشنيده مى شود، ايجاد مى شوند. اما اينكه خود آدم چگونه پيدا شده، از جمع آيات به اين نتيجه مى رسيم كه حضرت آدم (علیه السلام) بدون پدر و مادرى بشرى؛ بلكه از عناصر خاكى و روحى الهى ايجاد شده است.
بنابراين اگر شواهدى دالّ بر وجود موجوداتى شبيه انسان، در زمان هاى بسيار دور پيدا شده باشد، منافاتى با اين ندارد كه انسان هاى فعلى از نسل آدم و حوا باشند و آن دو از نسل انسان ها يا انسان نماهاى گذشته نباشند. در علم امروز هم اثبات نشده كه انسانِ موجود، از نسل شبه انسان هاى نئاندرتال يا كرومانيون است.
پرسش و پاسخ ها «راز آفرینش» / مؤلف:حمیدرضا شاکرین
دفتر نشر معارف
پی نوشت ها
[1] – خصال، ج 2، ص 450 و نيز بحارالانوار، ج 63، ص 83 – 82.
[2] – منشور جاويد، جعفر سبحانى، ج 4، ص 94؛ قاموس قرآن، سيدعلى اكبر قريشى، ج 1، و 2، صص 50 – 49.
[3] – نگا:
الف. بازخوانى قصه خلقت انسان، حسن يوسفى اشكورى؛
ب. آفرينش و انسان، علامه محمد تقى جعفرى؛
پ. معارف قرآن، ج 3 – 1، علامه محمد تقى مصباح يزدى؛
ت. مبانى انسان شناسى در قرآن، عبدالله نصرى؛
ث. قرآن، طبيعت و تكامل، مهدى بازرگان؛
ج. خلقت انسان، يدالله سحابى؛
ح. داروينيسم يا تكامل انواع، جعفر سبحانى؛
خ. تكامل در قرآن، على مشكينى؛
د. موضع علم و دين در خلقت انسان، احد فرامرز قراملكى