مجد الدین ابن اثیر جَزَری شافعی (606 هـ. ق)
هو أبو الحسن علي بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علي بن الحسین بن علي بن أبي‌طالب الهاشمي، المعروف بالرضا… و کان مقامه مع أبیه موسی بن جعفر تسعاً و عشرین سنة و أشهراً و عاش بعد أبیه عشرین سنة… و إليه إنْتهت إمامة الشيعة في زمانه و فضائلُه أكثر مِنْ أنْ تُحصى، رحمة الله عليه و رضوانه[1]؛
ابو الحسن على بن موسى… معروف به رضا… مدت 29 سال و چند ماه در كنار پدر بزرگوار خويش [امام] موسى بن جعفر زيسته و بعد از پدر نيز بيست سال زندگى كرد… امامت شيعه در زمان على بن موسى به آن حضرت منتهى گشت. فضايل وى بى‌شمار است، رحمت و رضوان خدا بر او باد.
ابن قُدامة مَقدسى حنبلى (620 هـ. ق)
وى آن‌گاه كه فرزندان امام حسين (ع) را برمى‌شمرد مى‌گويد:
علي بن الحسين، محمّد بن علي ابو جعفر الباقر… جعفر بن محمّد الصادق، موسي بن جعفر، علي بن موسي، كلّهم ائمّة مَرضيّون و فضائلهم كثيرةٌ مشهورةٌ؛
على فرزند حسين، محمّد فرزند على، ابو جعفر باقر… جعفر صادق فرزند محمّد، موسى فرزند جعفر، على فرزند موسى همگى آنان امامانى مورد رضايت الهى و فضايلشان بسيار و معروف است.
سپس درباره‌ی ائمّه‌ى معصومين (ع) به ويژه امام رضا (ع) چنين مى‌گويد:
و في بعض رواياتهم عن آبائهم نسخةٌ يرويها علي بن موسي، عن أبيه موسى بن جعفر، عن أبيه جعفر، عن أبيه محمّد بن علي بن الحسين بن علي، عن أبيه عليّ، عن النبيّ، قال بعض أهل العلم: لو قرئ هذا الإسناد علي مجنون لَبرئ[2]؛
در بعضى از رواياتشان از پدرشان نسخه‌اى هست كه على بن موسى از پدرش… از پيامبر اكرم ص روايت كرده است. كه يكى از عالمان گفته است: اگر اين سند را بر ديوانه‌اى بخواند بيمارى او برطرف مى‌شود.
ابو القاسم عبد الكريم رافعى شافعى (623 هـ . ق)
علي بن موسى بن جعفر… أبو الحسن الرضا من أئمّة أهل البيت و أعاظم ساداتهم و أكابرهم…[3]؛
امام رضا (ع) از امامان اهل بيت و بزرگان و سروران آنان است.
شيخ محى الدين ابن عربى شافعى (638 هـ. ق)
علي السرّ الالهي و الرائي للحقائق كما هي، النور اللاهوتي و الإنسان الجبروتي و الأصل الملكوتي و العالم الناسوتي، مصداق معلِّم المطلق و الشاهد الغيبي، المحقق روح الأرواح و حياة الأشباح، هندسة الموجود الطيار في المنشئات علی الوجود، كهف النفوس القدسيّة غوث الأقطاب الانسية، الحجّة القاطعة الربانيّة محقّق الحقائق الامكانيّة، أزل الأبديّات و أبد الأزليّات، الكنز الغيبي و الكتاب اللاريبي، قرآن المجملات الأحدية و فرقان المفصّلات الواحدية، إمام الورى بدر الدُجى، أبي محمّد علي بن موسى الرضا[4]؛
علی سر الهی و بیننده‌ی حقایق، چنان که هست، نور لاهوتی و انسان جبروتی و اصل ملکوتی و عالم ناسوتی است. مصداق معلّم مطلق و شاهد غیبی و نهانی است. تحقق بخش روح تمام روح‌ها و زندگانی اشباح و حدّ و هندسه‌ی موجود است. پرواز کننده در عوالم وجود، پناه نقوس قدسی و فریادرس قطب‌های انسانی، حجّت قاطع پروردگار، تحقق‌بخش حقایق امکانی، ازل امور ابدی و ابد امور ازلی، گنج نهانی و کتاب بی‌شک و ریب، قرآن امور مجمل و سربسته‌ی احدیت و فرقان امور تفصیلی و احدیت، امام مردمان، ماه کامل تاریکی‌ها، ابو محمّد علی بن موسی ملقب به رضا.
محب الدین ابو عبدالله، معروف به ابن نجّار بغدادی شافعی (643 هـ. ق)
… ولد بمدینة النبي … و سمع الحدیث من والده و عمومته و غیرهم من أهل الحجاز، و کان من العلم و الدّین بمکان کان یفتي في مسجد رسول الله، و هو ابن نیّف و عشرین سنة[5]؛
در مدینه به دنیا آمد و از پدر و عموهایش و دیگر بزرگان حجاز، استماع حدیث نمود. علی بن موسی از چنان جایگاه علمی و دینی والایی برخوردار بود که در بیست و چند سالگی در مسجد رسول خدا فتوا می‌داد.
محمّد بن طلحه شافعی (652 هـ. ق)
شِبراوی شافعی به نقل از محمّد بن طلحه‌ی شافعی در مورد فرزندان امام کاظم (ع) چنین می‌گوید:
کان لموسی الکاظم من الأولاد سبع و ثلاثون ولداً ما بین ذکر و أنثی، أَجَلُّهم و أَفْضَلُهم و أشْرَفْهم و أکْمَلُهم علي بن موسی الرضا…[6]؛
امام کاظم (ع) بیش از 37 فرزند پسر و دختر داشت که بزرگوارترین، شریف‌ترین و کامل‌ترین آن‌ها علی بن موسی الرضا (ع) بود.
محمّد بن طلحه، خود نیز می‌گوید:
قَدْ تَقَدَّم القول في أمير المؤمنين عليّ و في زين العابدين عليّ و جاء هذا علي الرضا ثالثهما و مَنْ أمْعَنَ النَظَر و الفِكرة وَجَدَه وارثهما فَيَحْكُم كونَه ثالث العليّين فما إيمانه و علا شأنه و ارتفع مكانه و اتَّسع إمكانه و كَثُرَ أعوانه و ظهر برهانه حتّى أحَلَّه الخليفة المأمون مَحَلَّ مُهْجَته و أشْرَكه في مملكته … فكانَتْ مناقِبُه عَليّة و صفاته سنيّة و مكارمه خاتميّة و أخلاقه عربيّة و شِنْشَنته احزمية و نَفْسُه هاشميّةُ و أرومته الكريمة نبويّة، فمَهْما عُدّ من مزاياه كان أعْظَم منه و مَهْما فُصّل مِنْ مناقبه كان أعلا رتبة منه[7]؛
سخن درباره‌ی امیر مؤمنان علی (ع) و زین العابدین علی (ع) گذشت. امام رضا (ع) وارث امیر مؤمنان و زین العابدین است و حکم می‌کند که وی سومین پیشوایی است که نام او علی است. ایمان و جایگاه و منزلت و فراوانی یاران و دوستداران آن حضرت سبب شد تا مأمون وی را در امور حکومت شریک گرداند و ولایت‌عهدی را به او بسپارد… دارای مناقب و ویژگی‌هایی والا و صفاتی برجسته است. منش او پیامبرگونه و خلق و خوی پسندیده‌ی آن حضرت، خلق و خوی انسان‌های اصیل و این ویژگی‌ها را از پدرانش به ارث برده است. روحیاتش هاشمی و خاندان ارجمندش نبوی است. هر ویژگی از او شمرده شود، اندک و هر چه در وصفش بیان گردد، والاتر و بالاتر از آن است.
سِبْط ابن جوزی حنفی (654 هـ. ق)
كان مِنَ الفُضَلاء الأتقياء الاجواد[8]؛
[امام رضا (ع) ] از اهل فضیلت و پرهیزکاری و کرم و بخشش بود.
ابن ابی الحدید معتزلی شافعی (656 هـ. ق)
وی امام را از بزرگان و علمای اهل بیت می‌داند[9].
جایی دیگر در مقام دفاع از بنی هاشم، در مورد امام رضا (ع) چنین می‌گوید:
المُرَشَّح للخلافة و المخطوب له بالْعَهد كان أَعْلَمُ الناس و أسخى الناس و أكرم الناس أخلاقاً[10]؛
[امام رضا (ع)] برگزیده برای خلافت و ولی‌عهد بود. وی داناترین و بخشنده‌ترین و خوش‌خوترین مردم بود.
محمّد بن یوسف گنجی دمشقی شافعی (658 هـ. ق)
و الإمام بعد [موسى بن جعفر] أبو الحسن علي بن موسی الرضا (ع) مَوْلِدُه بالمدينة سنة ثمان و أربعين و مائة و قُبِضَ بطوس من أرض خراسان…[11]؛
امام رضا (ع) سال 148 هجری در مدینه به دنیا آمد و پس از موسی بن جعفر (ع) به امامت رسید و در طوس از سرزمین خراسان رحلت کرد.
عمر بن شجاع الدین محمّد بن عبد الواحد موصلی شافعی (660 هـ. ق)
وی درباره‌ی امام رضا (ع) فصلی با عنوان «فصل في الإمام علي بن موسی الرضا (ع) می‌گشاید و در مورد آن حضرت چنین می‌گوید:
علي بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علي بن الحسین (ع) قیل: کان غَزیر الأدب و الحلْم و الفهم، واسعُ الروایة مُتْقَنُ الدرایة، مکین في العلم أمیناً في الحلم، کامل الزهد و الوَرَع و الفتوّة و المروة…[12]؛
آن حضرت از حیث ادب و بردباری و بینش، بسیار پر مایه بود. احادیث بسیاری روایت کرده و در بینش و فهم حدیث، بسیار دقیق بود، در علم و دانش شخصیّتی قدرتمند و در نهایت بردباری قرار داشت. در پرهیزکاری و ترس از خدا و شهامت و جوانمردی سرآمد بود.
شمس الدین ابن خلکان شافعی (681 هـ. ق)
هو أحد الأئمّة الاثنا عشر علی إعتقاد الإمامیة و ضَرَبَ المأمون اسْمَه علی الدینار و الدرهم…. و استدعی علیّاً فأنْزَله أحْسَن منزلة… فلم یَجِدْ في وقته احداً أفضل و لا أحق بالأمر من علي الرضا فبایَعَه…[13]؛
منبع: کتاب امام رضا علیه السلام به روایت اهل سنت – محمدمحسن طبسی
[1]– تتمة جامع الاصول، ج 2، ص 715.
[2]– التبيين في أنساب القرشبين، ص 132- 133. از كلام ابن قدامه‌ي حنبلي برمي‌آيد كه روش ائمّه‌ي اطهار نقل روايت به گونه‌ي سلسلة الذهب و رواية الأبناء عن الآباء (فرزندان از پدران) بوده و اين نكته‌ي تأمل برانگيز است.
[3]– التدوين في اخبار قزوين، ج 3، ص 425.
[4]– کتاب المناقب (چاپ شده در پایان وسیله‌ی الخادم إلی المخدون در شرح صلوات چهارده معصوم). ص 296، به نقل از: ملحقات إحقاق الحق، ج 28، ص 657.
[5]– ذیل تاریخ بغداد، ج 19، ص 135؛ شماره‌ی 969.
[6]– الإتحاف بحبّ الأشراف، ص 310، ذکر این نکته ضروری است که مطالب مذکور در کتاب مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول ص محمّد بن طلحه نبوده و ممکن است شبراوی شافعی این سخنان را از کتاب دیگر محمّد بن طلحه به نام زبده المقال الآل (ع) نقل کرده باشد که این کتاب در دسترس نیست. ر . ک: أهل البیت فی المکتبة العربیة، ص 205، شماره‌ی 346.
[7]– مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ص 295.
[8]– تذکرة الخواص من الأمة بذکر خصائص الأئمّة، ص 321.
[9]– شرح نهج البلاغه، ج 12، ص 254.
[10]– همان، ج 15، ص 291.
[11]– کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب، ص 457- 458.
[12]– النعیم المقیم لعترة النبأ العظیم، ص 377.
[13]– وفیات الأعیان و أنباء الزمان، ج 3، ص 269- 270.
