مؤلّف كتاب
شيخ سعيد صدوقِ محدّث جليل، ابوعبدالله محمد بن جعفر بن على مشهدى حائرى، معروف به ابن‌مشهدى، از اجلّاء علماى اماميه در سدة ششم هجرى است. مرحوم شهيد اوّل در يكى از اجازات روايى خود از او به عنوانِ «شيخ امام سعيد» ياد كرده و او را از راويان مصنّفاتِ فقيه عالى‌قدر، علاّمه شاذان بن جبرئيل قمى، دانسته است.[1]
همچنين از اجازه‌نامة شيخ حسن فرزند برومند شهيد ثانى برمى‏آيد كه ابن‌مشهدى، كتاب فقهى شيخ مفيد (د. 413 ه‍ ‍‍) موسوم به المقنعة را تماماً در نزد ابومنصور محمد بن حسن نقّاش موصلى قرائت كرده در حالى كه هنوز به بيست ‌سالگى نرسيده بوده است.[2]

آثار ديگر وي

1 – المزار

كه به «المزارالكبير» معروف است و از اقدَمِ كتاب‌هاى بازمانده در كيفيت زيارات معصومين و اماكن مشرّفه است. مرحوم ابن‌طاووس اين كتاب را در دست داشته و از آن در كتابِ مصباح‌الزائر استفاده‏هاى شايانى كرده است. علّامه عبدالكريم بن طاووس نيز منقولاتى از آن در فرحلآ‌الغرى بياورده است. نسخه‏هاى خطي متعدّدى از اين اثر در كتابخانه‏هاى ايران موجود است و چاپ حروفي آن نيز اخيراً به اهتمام جناب آقاى جواد قيّومى اصفهانى منتشر شده است.[3]

 

2 – بغية الطالب و إيضاح المناسك

ابن‌مشهدى، خود، در المزار به اين كتاب كه ظاهراً درباره‌ي اعمال و مناسك حجّ بوده، ارجاع داده است.[4]

 

3 – ما اتّفق من الاخبار فى فضل الائمة الاطهار

مرحوم بياضى در الصراط المستقيم و شيخ حرّ عاملى در امل الامل و اثبات الهداة از اين كتاب ياد كرده‏اند.[5]

 

4 – اقرار الصحابة بفضل امام الهدى و القرابة

اثر نفيس و گران‌قدرِ مورد بحث اين مقاله، كه خوشبختانه تـصوير تنها نسخه خطّىِ شناخته‌شده از آن در اخـتيار اين مؤسّسه قرار دارد. اين كتاب در هـشت باب به شرح ذيل تـنظيم شده و در هر بـاب، روايات ارزنده‏اى را با ذكر اسانيد خود، ياد كرده است:
4 – 1 – فيما جاء عن أبي‌بكر و ابنته عائشة في فضل أميرالمؤمنين ـ عليه‌السلام ـ وما دعاهما بعد ذلك إلى الغرور و الأثام و ما عليهم من الحجج الواضحآ للملك العلّام.
4 – 2 – فيما جاء عن عمر بن الخطّاب و ابنه و ابنته في فضل أميرالمؤمنين ـ عليه‌السلام ـ ما يؤكّد عليهم الحجّة لله ربّ العالمين.
4 – 3 – فيما جاء عن عثمان بن عفّان من الروايات في فضل أميرالمؤمنين ـ عليه‌السلام ـ ما هو عليه حجة لربّ العالمين.
4 – 4 – فيما جاء عن طلحة بن عبيد الله و الزبير بن العوّام مِن صائب الكلام في فضل أميرالمؤمنين عليّ بن أبي‌طالب ـ عليه‌السلام.
4 – 5 – فيما جاء عن سعد بن أبي‌وقّاص و سعيد بن العاص في فضل أميرالمؤمنين ـ عليه الصلاة و التسليم ـ و هو حجّة عليهم.
4 – 6 – فيما جاء عن عبدالرحمن بن عوف في فضل أميرالمؤمنين عليه‌السلام و ما أتى بعده من الخسران.
4 – 7 – فيما جاء عن أبي‌عبيدة بن الجرّاح و عن جماعة من الأعيان مِن الشهادات بالفضل الواضح على أنّه الشهادات اللائح لأميرالمؤمنين عليّ ـ عليه السلام.
4 – 8 – فيما جـاء عن معاوية بن أبي‌سـفيان و شيـوخ بني‌أُميّة، حـزب الشيطان، و ما جـرى عـلى آل محـمّد من الطغيان و اعترافـهم له بالفضل بأنّه ليس يعادله في الفضل إنسان.
همچنين در پايان كتاب ، رواياتى را با موضوعات زير ايراد كرده است:
ـ حديث صعصعة بن صوحان العبدي وكلامه لمعاوية و عمرو بن العاص.
ـ خبر عبدالله بن العبّاس و عبدالله بن جعفر و عبدالله بن الزبير مع معاوية.
ـ كلام الحسن بن عليّ ــ عليهما السلام ــ لمعاوية و أصحابه.
ـ خبر سعيد بن العريض مع معاوية.
ـ مشاجرة عبدالله بن عبّاسٍ و معاوية في مجلس آخر.
ـ مشاجرة عبدالله بن عبّاس لعمرو بن العاص بين يدي معاوية.
ـ كلام محمّد بن الحنفيّة لأهل دمشق.
ـ مشاجرة عبد الله بن العبّاس لمعاوية و أصحابه عند وفوده عليه.
ـ مشاجرة الحسن بن عليّ ـ عليهما السلام ـ مع معاوية و أصحابه من بني أُمية.
ـ مفاخرة الحسن بن عليّ ـ عليهما السلام ـ على معاوية بن أبي سفيان و مروان بن الحكم و الوليد بن عقبة وعتبة ابن أبي‌سفيان و المغيرة بن شعبة.
ـ كلام عبدالله بن جعفر لمعاوية بن أبي‌سفيان.

 

اساتيد و مشايخ ابن‌مشهدى

از لابه‌لاى دو اثر بازماندة ابن‌مشهدى ـ المزار و اقرار الصحابة ـ مى‏توان به نام شمارى از مشايخ و استادانِ او دست يافت كه اگرچه نام و شرح حالشان در كتاب‌هاى تراجم و رجال شيعى مسطور است امّا با استفاده از آثار ابن‌مشهدى مي‌توان اطّلاعات موجود درباره ايشان را تكميل كرد. اجمالاً برخى از اساتيد و مشايخ او عبارتند از:
1 – عمادالدين محمد بن ابى‌القاسم طبرى كجى: در نجف اشرف در سال 553 ه‍ بر او قرائت كرده است.
2 – ابومحمد عربى بن مسافر عبادى: در سال 573 ه‍ بر او حديث خوانده است.
3 – ابوعبدالله محمد بن على بن شهرآشوب مازندرانى، صاحب كتاب شهير مناقب آل ابى‌طالب.
4 – ابومنصور محمّد بن حسن بن منصور نقّاش موصلى.
5 – عزّالدين ابوالمكارم حمزلآ بن على بن زهره علوى حلبى: در سال 574 ه‍ در حلّه سيفيّه در نزد او بوده است.
6 – نجم‌الدين ابومحمّد عبدالله بن جعفر دوريستى.
7 – سديدالديـن ابوالفضل شاذان بن جبرئيل قمى: در سال 573 ه‍ در نزد او تلمّذ كرده است.
8 – ابوالحسين يحيى بن حسن بن بطريق اسدى حلّى: براى وى اجازة نقل جميع تصانيفِ خود را داده است.
9 – ابوالحسين ورّام بن ابى‌فراس: مجموعة آثار او را در محضر او قرائت كرده است.
10 – مهذّب‌الدين ابوعبدالله حسين بن احمد بن ردّه: اجازة نقل تمام روايات او را دريافت كرده است.
11 – عزّالدين شرفشاه بن محمّد افطسى نيشابورى: در سال 573 ه‍ به نزد وى بوده است.
12 – بهاءالشرف محمد بن حسن بن احمد، راوى مشهور صحيفة سجّاديه.
13 – نظام‌الشرف ابوالحسن بن عريضى علوى: در سال 556 ه‍ صحيفة سجّاديّه را از او سماع كرده است.
14 – پدر بزرگوارش جعفر بن على مشهدى: وى از علماى بزرگِ حاير شريف بوده و نسخه‏اى از الاستبصار شيخ طوسى به خطّ شريف او با تاريخ 573 ه‍ در كتابخانة مرحوم كاشف‌الغطاء نجف اشرف موجود است.[6]
15 – ابوعبدالله حسين بن هبةالله بن رطبة سوراوى.
16 – عبدالحميد بن تقى بن عبدالله علوى حسينى: در سال 580 ه‍ در حلّه بر او قرائت كرده است.
همچنين دانشمندان متعدّدى بر ابن‌مشهدى قرائت كرده و از او اخذ حديث نموده‏اند كه مى‏توان از ميان آنان به عالم جليل فخّار بن معد موسوى و نجم‌الدين ابن‌نماى حلّى اشاره كرد.[7] نيز خاطر نشان مى‏شود كه يكى از ويژگى‏هاى بسيار مهمّ اين كتاب، ايراد خطبة شريفة فدكيه به روايت شيخ جليل هارون بن موسى تلّعكبرى از ابن‌عُقده است كه در ديگر منابع موجود ديده نمى‏شود.
كتاب اقرارالصحابة بر اساس تنها نسخة شناخته‌شدة آن همراه با تحقيق و حواشى ارزنده و فهارس فنّىِ متعدّد، به كوشش آقاى عبدالله غفرانى در حجم 470 صفحه در آستانة انتشار است ــ إن شاء الله تعالى و منه الاعانة و التوفيق.

 


پی نوشت ها :

[1]*. پژوهشگر بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
. مجلسی، بحارالانوار، 107/ 197؛ حرّعاملی، امل‌الأمل،2/ 252.
[2]. مجلسی، بحارالانوار، 109 / 45.
[3]. قم، نشر دارالقيّوم، 1419 ق.
[4]. اب‍ن‌م‍ش‍ه‍دی‌، المزار الكبير، 102.
[5]. نباطی عاملی، الصراط المستقيم، 1/ 285؛ ح‍ر ع‍ام‍ل‍ی‌، امل الأمل،2/ 252.
[6]. آقابزرگ طهرانی، الذريعة/ 2 ، 14.
[7]. نوری، خاتمه مستدرك‌الوسائل/ 3 ، 447.

 

فهرست منابع :
آق‍اب‍زرگ‌ طه‍ران‍ی‌، م‍ح‍م‍د م‍ح‍س‍ن‌، ال‍ذری‍ع‍ة ال‍ی‌ ت‍ص‍ان‍ی‍ف‌ال‍ش‍ی‍عة‌، ب‍ی‍روت‌، دار‌الاض‍واء، ۱۴۰۳ق‌.
اب‍ن‌م‍ش‍ه‍دی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ج‍ع‍ف‍ر، ال‍م‍زار ال‍ک‍ب‍ی‍ر، ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ ج‍واد ال‍ق‍ی‍وم‍ی‌ الاص‍ف‍ه‍ان‍ی‌، ق‍م‌: ن‍ش‍ر ال‍ق‍ی‍وم‌، ۱۴۱۹ق‌.
ح‍ر ع‍ام‍ل‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ح‍س‍ن‌، ام‍ل‌ الام‍ل، ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ اح‍م‍د ال‍ح‍س‍ی‍ن‍ی‌، ق‍م‌، دار ال‍ک‍ت‍اب‌ الاس‍لام‍ی‌، ۱۳۶۲ش.
م‍ج‍ل‍س‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍اق‍ر ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د ت‍ق‍ی‌، ب‍ح‍ارالان‍وار ال‍جامعه ل‍درر اخ‍ب‍ار الائ‍م‍ة‌ الاطه‍ار، ب‍ی‍روت‌، دارال‍ت‍ع‍ارف‌ ل‍ل‍م‍طب‍وع‍ات‌ ، ۱۴۲۳ق‌.
ن‍ب‍اطی‌ ع‍ام‍ل‍ی‌، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د، ال‍ص‍راط ال‍م‍س‍ت‍ق‍ی‍م‌ ال‍ی‌ م‍س‍ت‍ح‍ق‍ی‌ ال‍ت‍ق‍دی‍م‌، ح‍ق‍ق‍ه‌ و ع‍ل‍ق‌ م‍ح‍م‍دال‍ب‍اق‍ر ال‍ب‍ه‍ب‍ودی‌، ت‍ه‍ران‌، م‍رت‍ض‍وی‌، ۱۳۸۴ق‌.
ن‍وری‌، ح‍س‍ی‍ن‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌، م‍س‍ت‍درک‌ ال‍وس‍ائ‍ل‌ و م‍س‍ت‍ن‍ب‍ط ال‍م‍س‍ائ‍ل‌، ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ م‍وس‍س‍ه‌ آل‌ال‍ب‍ی‍ت‌ عليهم السلام لاح‍ی‍ا ال‍ت‍راث‌، ق‍م‌، م‍وس‍س‍ه‌ آل‌ال‍ب‍ی‍ت‌عليهم السلام ، الاح‍ی‍ا ال‍ت‍راث‌، 1366ش.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *