اختلاف نظر مراجع تقلید در ثبوت اول ماه، امرى نیست كه تازه به وجود آمده باشد ؛ بلكه در گذشته نیز این مسئله، در نزد ایشان مورد فكر و نظر بوده است. عوامل متعددى باعث اختلاف نظر گردیده است كه موارد ذیل را مى توان از مهم ترین آنها دانست:
1 – اعتبار اتحاد افق ؛ عده اى بر این باورند كه اگر هلال ماه، در نقطه اى از كره زمین دیده شود – كه افق در آنجا با جاهاى دیگر تفاوت داشته باشد ولى در شب مشترك باشند – اول ماه در آن مكان ها ثابت مى شود. در مقابل این نظریه، فقهایى هستند كه اتحاد در افق را معتبر مى دانند و معتقدند: اگر هلال ماه در شهرى دیده شود كه افق آن، با شهر یا كشور دیگر اختلاف داشته باشد، اول ماه از نظر شرعى براى شهر دوم ثابت نمى شود. بدیهى است طبق نظر اول به طور معمول، اول ماه یك روز زودتر ثابت مى شود.
2 – اعتبار حكم حاكم ؛ حجیت و نفوذ حكم حاكم میان فقیهان، نظرى مشهور است ؛ ولى برخى از آنان، حكم حاكم را در رؤیت هلال ماه معتبر نمى دانند.
3 – شهادت بینه نزد حاكم ؛ گاه مجتهد جامع شرایط، از شهادت كسانى كه ماه را دیده اند، اطمینان پیدا مى كنند و بر این اساس ثبوت اول ماه را اعلام مى دارند. چه بسا ممكن است به جهت فقدان برخى شرایط، براى مجتهد دیگرى این اطمینان حاصل نشده باشد.
اختلاف فقیهان در امور یاد شده، به جهت اختلاف در یك سرى از مبانى نظرى و اصول فكرى است كه آرا و افكار متفاوتى را برمى تابد. نظریه پردازى مختلف در ادبیات و اصول فقه، برداشت متفاوت از آیات و روایات و اختلاف نظر در سند احادیث و شناخت راویان، به طور طبیعى موجب تفاوت در بعضى از فتاوا مى شود.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف: سید مجنبی حسینی