پاسخ کوتاه:

ولادت مولای متقیان امیرمومنان علیه السلام در کعبه مکرمه از دیرباز مورد توجه عالمان امامی از جمله محدثین، مورخین ومتکلمان بوده است؛ تا آنجا که ابن شهر آشوب، آن را مورد اجماع شیعه دانسته و سید هاشم بحرانی و علامه امینی از تواتر آن سخن گفته‌اند و محدث نوری آن را از ضروریات مذهب به شمار آورده است. بسیاری از عالمان نیز آنرا در آثار خویش به عنوان یک کرامت و فضیلت منحصر به فرد برای آن حضرت ثبت کرده و مورد بررسی قرارداده‌اند. علماي اهل سنتی هم كه در اين وادي قلم زده اند، غالبا رويكردشان اثباتي است. چنانکه حاکم نیشابوری و شهاب الدین آلوسی و محدث دهلوی و …، به آن تصریح نموده و آن را امری متواتر، قطعی، مسلم و مشهور در دنیا و مذکور در کتب فریقین – شیعه و اهل سنت- دانسته است.

پاسخ تفصیلی:

بزرگانی از عالمان امامی و اهل سنت (محدّثان، مورّخان، نسب شناسان، تراجم نويسان و سخن سرايان) درباره طلوع خورشيدِ امامت از افقِ کعبه سهم در خوری از نگاشته های خود را در ساحت مناقب نگاری و فضیلت نگاری، به ولادت امیرمومنان علیه السلام در کعبه معطوف داشته و حتی به تک نگاری هائی[1] نیز دست زده اند.

در این مجال کوتاه در پی آنیم تا مشتی از این خربار را ارائه داده و در نهایت منابعی را جهت مطالعه علاقمندان –از کتب و مقالات – معرفی نمائیم.

جهت رعایت اختصار، در دو فصل، که فصل اول به اعتراف برخی از عالمان اهل سنت و فصل دوم به بیان رویکرد جمعی از عالمان امامی – به ترتیب زمان وفاتشان- است می پردازیم:

فصل اول: اعتراف عالمان اهل سنت

ابوعثمان، عمرو بن بحر، مشهور به «جاحظ»، صاحب کتاب «البيان و التّبيين»، متوفّاي 255 ه‍ . ق، در رساله اي که در باره فضايل بني هاشم نوشته، از ولادت امير مؤمنان عليه السلام در آن مکان مقدّس سخن گفته است. متن اين رساله را قندوزي در «ينابيع المودّه» درج کرده است[2]. علي بن حسين مسعودي، متوفّاي 333 ه‍ . ق، در کتاب «مروج الذّهب» با صراحت و قاطعيّت بیان می کند که ولادت آن حضرت در درون کعبه واقع گرديده است[3].

او در کتاب ديگرش، «اثبات الوصيّه» تأکيد مي کند که هرگز قبل و بعد از علی ع احدي در درون کعبه به دنيا نيامده است[4].

ابوزکريّا، يزيدبن محمد بن أياس بن قاسم ازدي، متوفّاي334 ه‍ . ق، در کتاب خود «تاريخ موصل» از ولادت آن حضرت در درون کعبه سخن گفته و ادامه می دهد که جز امير مؤمنان علي بن ابي طالب عليه السلام ، هيچ خليفه ديگري در کعبه متولّد نشده است[5].

محمد بن علي بن اسماعيل شافعي، مشهور به «ابن قفّال» متوفّاي 365 ه‍ . ق، مي نويسد: «فاطمه بنت اسد به هنگام زايمان وارد کعبه شد و علي عليه السلام را در آنجا به دنيا آورد»؛ او همچنان ادامه می دهد که غیر از علی ع کسی بدین صورت نبوده است[6].

حافظ، ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه مشهور به «حاکم نيشابوري» در کتاب معروفش «مستدرک صحيحين»: ولادت امیرمؤمنان ع در خانه کعبه را اجماعی می داند[7].

ابوالحسن، علي بن محمد واسطي شافعي، مشهور به «ابن مغازلي»، متوفّاي 483ه‍ . ق، در کتاب ارزشمند «مناقب علي بن أبي طالب» به تفصيل، داستان ولادت امير مؤمنان عليه السلام در درون کعبه را با سلسله اسناد خود، نقل کرده است[8].

کمال الدّين، ابوسالم، قاضي محمد بن طلحه شافعي، متوفّاي 625 ه‍ . ق . در کتاب پر ارج «مطالب السّؤول» نیز ولادت مولای متقیان را در درون کعبه می پندارد[9].

شمس الدّين، ابوالمظفّر، يوسف بن قز اوغلي، مشهور به «سبط ابن جوزي» در کتاب پر ارج «تذکرة الخواص» ذکر می کند که فاطمه بنت اسد سلام الله علیها، در حال حمل به دور خانه خدا طواف می کرد که دردش بالاگرفت. در همان موقع، دیوار کعبه به رویش باز شد؛ و به داخل آن رفت. سپس بعد از چند روز اقامت در خانه خدا، علی ع را در آنجا به دنیا آورد[10].

ابوعبداللّه ، محمد بن يوسف بن محمد قرشي، مشهور به «گنجي شافعي»، متوفّاي 658 ه‍ . ق، نیز در کتاب گرانسنگ «کفاية الطّالب»، بدین فضیلت اشاره کرده و نیز می گوید که هیچ کس جز او به چنین افتخاری دست نیافت و نیز ادامه داده است که: «اين ميلاد فرخنده، فضيلت و کرامتي براي او و فضيلت و شکوهي براي خانه خداست»[11].   

هندوشاه بن عبداللّه نخجواني، در کتاب ارزشمند «تجارب السّلف» که آن را در باره خلفا و وزرا در سال 724 ه‍ . ق به رشته تحرير در آورده، مي نويسد:«علي عليه السلام در درون کعبه ديده به جهان گشود… به هنگام تولّد مادرش او را «حيدر» نام نهاد و حيدر به معناي شير است»[12].

حمداللّه بن ابي بکر بن احمدبن نصر مستوفي، متوفّاي 750 ه‍ . ق، در کتاب «تاريخ گزيده» نیز ولادت امير المؤمنين علي عليه السلام را در درون کعبه می داند[13].

نور الدين علي بن محمد بن صبّاغ مالکي، متوفّاي 855 ه‍ . ق، کتاب «الفصول المهمّه» پس از ذکر این فضیلت، بیان می دارد که پس از ایشان، احدی به چنین افتخاری نائل نیامد و نیز ادامه می دهد که: این برتری، ویژه آن حضرت است که خداوند براي ظاهر ساختن مرتبت و مقام و شکوه حضرتش به ايشان عطا فرموده است»[14].

شاه وليّ اللّه احمدبن عبد الرّحيم دهلوي، متوفّاي 1176 ه‍ . ق، در کتاب «ازالة الخفاء» نیز نظیر این حرف را می زند[15].

فصل دوم: تصريح و تأکيد عالمان امامی

ابوجعفر محمد بن علي بن حسين بن موسي بن بابويه قمي، مشهور به «شيخ صدوق» متوفّاي 381 ه‍ . ق، داستان ولادت امير مؤمنان عليه السلام را با سلسله اسناد خود به تفصيل از يزيد بن قعنب روايت کرده که در فرازي از آن مي نويسد: «من با عباس بن عبدالمطلب و گروهي از تيره عبد العزّي در برابر بيت اللّه الحرام نشسته بوديم، که ناگهان فاطمه بنت است، مادر امير مؤمنان عليه السلام ، که در ماه نهم حاملگي بود و درد زايمانش گرفته بود، وارد شد و گفت: پروردگارا ! من به تو ايمان دارم و به گفتار جدّم ابراهيم خليل عليه السلام که بنيانگذار اين خانه کهن بود، باور دارم. تو را سوگند مي دهم به حق بنيانگذار اين بيت و به حق مولودي که در شکم دارم، که اين زايمان را بر من آسان نمايي. پس مشاهده کرديم که ديوار کعبه از ناحيه پشت شکافته شد، فاطمه به درون کعبه رفت و ديوار کعبه متصل شد. هر چه تلاش کرديم که قفل کعبه را باز کنيم، ممکن نشد، پس متوجّه شديم که اين امري الهي است. روز چهارم در حالي که امير مؤمنان عليه السلام را روي دست گرفته بود، از کعبه بيرون آمد.»؛ آنگاه مشروح گزارش ولادت را از زبان فاطمه بنت است نقل مي کند[16].

محمد بن حسين بن موسي، مشهور به «سيد رضي» گرد آورنده «نهج البلاغه» متوفّاي 406 ه‍ . ق، در کتاب پر ارج «خصائص الأئمّه»، این فضیلت را از امیرمؤمنان ع بیان می کند که ایشان 13 رجب در درون کعبه به دنیا آمده و نیز کسی جز او به افتخار ولادت در درون کعبه نائل نشد[17].

شخصيّت برجسته جهان تشيّع، ابوعبداللّه محمدبن محمدبن نعمان، مشهور به «شيخ مفيد»، متوفّاي 413 ه‍ . ق، در کتاب گرانسنگ «ارشاد» نیز چنین حرفی را می زند و ادامه می دهد: «اين کرامت بزرگي است که از سوي پروردگار متعال به آن حضرت عطا شده است»[18]. شيخ مفيد در کتاب «مقنعه» نيز اين حقيقت را بازگو نموده[19] و همچنين در کتاب «مسارّ الشّيعه» آن را از مسلمّات تاريخ بر شمرده و آن روز را روز شادي اهل ايمان معرّفي کرده است[20].

دانشمند جليل القدر جهان تشيع، سيّد مرتضي علم الهدي، متوفّاي 436 ه‍ . ق . در شرح قصيده مذهّبه سيّد حميري، پس از نقل این فضیلت بیان می دارد که: «در اين فضيلت او را هماوردي نيست»[21].

نسّابه معروف، نجم الدّين ابوالحسن، علي بن ابي الغنائم مشهور به «ابن صوفي» متوفّاي بعد از 443 ه‍ . ق، در کتاب با ارزش «المجدي» شبیه این حرف را زده است[22].

علامه بزرگوار، ابوالفتح محمدبن علي بن عثمان کراجکي، فقيه، محدّث و متکلّم، از شاگردان شيخ مفيد، متوفّاي 449 ه‍ . ق . در کتاب ارزشمند «کنز الفوائد» مي نويسد: «فاطمه بنت اسد، طبق عادت هميشگي، به اندرون کعبه در آمد، اتّفاق افتاد که درد زايمان گرفت و حضرت علي عليه السلام را در درون کعبه به دنيا آورد»[23]!

مقدم علماي شيعه، پيشواي طايفه اماميه، ابوجعفر محمدبن حسن، معروف به «شيخ طوسي» متوفّاي 460 ه‍ . ق، در کتاب پر ارج «تهذيب» که سوّمين کتاب از کتب اربعه[24] مي باشد، این فضیلت را از ایشان بیان می کند[25].

پيشتاز مفسّران، امين الاسلام، فضل بن حسن بن فضل طبرسي، صاحب تفسير بي نظير «مجمع البيان» متوفّاي 548 ه‍ . ق، در کتاب گرانسنگ «إعلام الوري بأعلام الهدي» پس از بيان تاريخ ولادت و اينکه در درون کعبه انجام يافته، مي نويسد: «هرگز در داخل کعبه، جز او مولودي قبلاً و يا بعدا متولّد نشد. و اين فضيلتِ ويژه اي است که خداوند با او عطا فرمود و قدر و منزلتش را شکوهمند و والا نمود»[26]. علامه طبرسي اين حقيقت را در کتاب «تاج المواليد» نيز آورده است[27].

متتبّع بي نظير، رشيدالدين، محمدبن علي بن شهرآشوب سروي، متوفّاي 588ه‍ . ق، در کتاب گرانسنگ «مناقب آل ابي طالب»، می نگارد: «مولود پاک از تبار پاکان، در پاکترين مکان ها ديده به جهان گشود. کجا براي غير او چنين شرافت و کرامتي يافت مي شود؟! شريف ترين نقاط دنيا حرم مطهّر در مکه معظمه است. شريف ترين نقطه حرم، مسجد الحرام است. شريف ترين نقطه مسجدالحرام کعبه است. هرگز مولود ديگري در خانه خدا متولد نشده است. کسي که در چنين مکان مقدسي ديده به جهان گشوده، برترين شرافت ها و کرامت ها را دارد. به خصوص که در روز جمعه متولد شد، که سيّد الأيّام است و در ماه رجب که ماه حرام است. هرگز مولودي در اين شرافت و کرامت شريک مولاي متقيان نيست»[28].

دانشمند جليل القدر، شمس الدين، يحيي بن حسن بن حسين اسدي حلّي، معروف به «ابن بطريق» متوفّاي 600 ه‍ . ق . در کتاب «العمده» با قاطعيّت تمام، ولادت آن امام همام را در روز جمعه، 13 رجب، به سال 30 از عا الفيل، در درون کعبه بيان کرده، مي فرمايد: «جز او هرگز احدي در درون کعبه متولّد نشده است»[29].

وزير فرزانه، بهاء الدين علي بن عيسي اربلي، متوفّاي 692 ه‍ . ق، در کتاب پر ارج «کشف الغمه» پس از بيان تاريخ ولادت آن حضرت می نگارد که این فضیلت شامل هیچ کس دیگر غیر از او نشد و همچنین ادامه می دهد: « اين امتياز ويژه آن حضرت، از سوي پروردگار متعال است، که براي اظهار منزلت رفيع و مقام والاي اوست»[30].

  «هرگز مولود ديگري، پيش از او يا بعد از او در درون کعبه متولد نشد. و

سديد الدّين، ابوالفضل، شاذان بن جبرئيل قمي، از علماي برجسته قرن ششم، در کتاب ارزشمند «الفضائل» روايت ولادت آن حضرت را از طريق جابربن عبداللّه انصاري، از رسول اکرم صلي الله عليه و آله نقل کرده، در پايان، سخنان حضرت ابوطالب عليه السلام را نقل کرده، که در کوچه هاي مکّه فرياد مي زد: «هان اي مردمان! امشب حجّت خدا، در درون خانه خدا متولد شد.امشب ولي خدا، در حرم خدا، و در درون کعبه ديده به جهان گشود»[31].

این مختصر، پر کاهی بود به دهان موری از بی کرانِ کلام بزرگان، در تبلور فضیلتی بی شریک برای امیرالمومنین علیه السلام. علاقمندان برای بررسی بیشتر می توانند به کتب و مقالات[32] متفاوتی که در این عرصه نگاشته شده است مراجعه فرمایند .

[1] مانند کتاب مولد اميرالمؤمنين عليه السلام، لوط بن يحيي بن سعيد، معروف به «ابومخنف» متوفّاي 157 ه . ق . و  مولد اميرالمؤمنين عليه السلام تأليف: وهب بن وهب بن عبداللّه بن زمعه، معروف به «قاضي ابوالبختري» متوفّاي 200ه . ق . و مولد امير المؤمنين عليه السلام تأليف: پيشواي محدّثان «شيخ صدوق» متوفّاي 381 ه . ق . و مولد علي عليه السلام تاليف: ابوالعلاء، محمدبن سهل همداني، متوفّاي 569 ه . ق و مولد علي عليه السلام تأليف: شاذان جبرئيل قمي، از اعلام قرن ششم هجري.و حديث مولد الامام علي بن ابي طالب عليه السلام تأليف: ابوالحسن، احمدبن عبداللّه بکري، متوفّاي 952 ه . ق . و مولد اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب عليه السلام تاليف: شيخ محمد ابوعزيز خطّي، از علماي برجسته بحرين، در قرن دوازدهم هجري قمري .و مولد اميرالمؤمنين عليه السلام تأليف يکي از معاصرين، که از منابع علامه اردوبادي مي باشد. و مولود کعبه تأليف: علامه سيد علينقي نقوي لکهنوي، متوفّاي 1408 ه . ق . به زبان اردو. و في مولد اميرالمؤمنين عليه السلام تأليف: شيخ محمد مهدي خالصي، چاپ 1369 ه . ق . بغداد. و کشف اليقين في ولادة اميرالمؤمنين في الکعبه تأليف: سيد حسين اروميّه اي، مشهور به «عرب باغي» متوفّاي 1369 ه . ق .و في مولد الامام علي بن ابي طالب عليه السلام تأليف: گروهي از نويسندگان، چون: مهدي حائري، جعفر حائري و محمد حسين اعلمي، چاپ 1376 ه . ق . کربلا. و مولد الامام اميرالمؤمنين عليه السلام تأليف: گروهي از نويسندگان، چاپ 1378 ه . ق . نجف اشرف. و علي وليد الکعبه تأليف: علامه گرانقدر، مرحوم حاج ميرزا محمد علي اردوبادي، متوفّاي 1380ه .ق .شامل گفتار 152 تن از دانشمندان شيعه و سنّي، به نظم و نثر. چاپ 1380ه . ق . نجف اشرف.  و مولود کعبه نوشته محقق توانا، حاج شيخ محمد علي اردوبادي، متوفّاي 1380 ه . ق . ترجمه استاد گرانقدر حاج شيخ عيسي سليم پور اهري، شامل بيش از 450 منبع مورد اعتماد و استناد، از آثار علماي شيعه و سني، به نظم و نثر. چاپ 1421 ه . ق . قم 386 صفحه وزيري. و يگانه مولود کعبه تأليف: همان. ترجمه حسين علي عربي، چاپ 1420 ه . ق . قم. 127 صفحه رقعي. و مولد امير المؤمنين عليه السلام بازسازي چهار رساله مفقود الأثر، توسط دکتر احمد پاکتچي، زير چاپ. و….. و کتاب “علی علیه السلام و کعبه” از سید آغا مهدی صاحب قبله و کتاب “ولید الکعبه” حجت الاسلام سید محمدرضا جلالی

[2] قندوزي، ينابيع المودّة، ج1، ص461

[3] مسعودي، مروج الذّهب، چاپ قاهره، ج2، ص2

[4] همان، اثبات الوصيّة، ص111

[5] ازدي، تاريخ موصل، ص58

[6] ابن قفال، فضائل امير المؤمنين، به نقل احقاق الحق، ج7، ص498

[7] حاکم، المستدرک علی الصّحيحين، ج3، ص483

[8] ابن مغازلي، مناقب علي بن ابي طالب، ص7

[9] ابن طلحه، مطالب السّؤول، ص11

[10] ابن جوزي، تذکرة الخواص، ص20

[11] گنجي شافعي، کفاية الطالب، ص407

[12] نخجواني، تجارب السلف، ص37

[13] مستوفي، تاريخ گزيده، ص192

[14] ابن صبّاغ، الفصول المهمّة، ص14

[15] دهلوي، ازالة الخفاء، ج2، ص251

[16] شيخ صدوق، الامالي، ص114؛ به معاني الأخبار، ص62

[17] شريف رضي، خصائص الائمّه، ص39

[18] شيخ مفيد، الارشاد، ص9

[19] همان، المقنعه، ص461

[20] همان، مسارّ الشّيعه، ص72

[21] علم الهدي، شرح قصيده مذهّبه، ص51

[22] ابن صوفي، المجدي، ص11

[23] کراجکي، کنز الفوائد، ص116

[24] کافي، تهذيب، استبصار و من لا يحضره الفقيه را «کتب اربعه» مي نامند

[25] شيخ طوسي، تهذيب الاحکام، ج6، ص19

[26] طبرسي، اعلام الوري، ص93

[27] همان، تاج المواليد، ص88

[28] ابن شهراشوب، مناقب، ج2، ص175

[29] ابن بطريق، العمدة، ص12

[30] اربلي، کشف الغمّة، ج1، ص59

[31] ابن شاذان، الفضائل، ص56

[32] برخی از تک نگاریهائی که در پاورقی شماره – 1- آوردیم منتشر شده است که علاقمندان می توانند برای بررسی های بیشتر به آنها مراجعه نمایند. همچنین علامه امینی در کتاب گرانسگ الغدیر ج 6 ص 22 و الصحيح من سيرة الإمام علي علیه السلام  – السيد جعفر مرتضى العاملي – ج 1 ص 80 و همچنین ایشان در کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم صلی الله علیه و آله و سلم ج 2 ص 251 و أحمد رحماني همداني در الإمام علي بن أبي طالب علیه السلام  ص 525 . مقالات بسیاری نیز در این امر نگاشته شده که از میان آنها میتوان مقاله جامع حجت الاسلام علی اکبر مهدی پور، با عنوان “طلوع خورشيد از درون کعبه” را نام برد که در این نوشتار نیز از آن بهره مند شدیم و در سایت امامت نیز قابل دسترسی و استفاده می باشد