برخى آيات قرآنى درباره آينده جهان و اينكه سرانجام، صالحان حكومت زمين را در دست مىگيرند، به اشاره و تصريح سخن گفتهاند. مفسّران برآنند كه اين آيات نظر به امام مهدى علیه‌السلام دارند. پارهاى آيات ديگر نيز از ولايت باطنى امام مهدى علیه‌السلام سخن گفتهاند. برخى از آياتى كه درباره حضرت مهدى علیه‌السلام آمدهاند، عبارتاند از:
آیه اوّل: زمین ارثیه صالحان است:
خداوند متعال در آیه 105 سوره مبارکه انبیاء می فرماید: «ما در زبور پس از ذكر [تورات] نوشتهايم كه سرانجام زمين را بندگان شايسته ما به ميراث مىبرند»[1]. از امام باقر علیه‌السلام نقل است كه اين بندگان شايسته، اصحاب مهدى علیه‌السلام در آخر الزّماناند[2].
آیه دوم، پیشوایی مستضعفین
خداوند متعال در جای دیگر، یعنی در آیه پنجم سوره مبارکه قصص می فرماید: «ما مىخواهيم بر مستضعفان منّت نهيم و آنان را پيشوايان و وارثان زمين كنيم»[3]. امامان علیه‌السلام مراد اين آيه را برپايى حكومت جهانى حضرت مهدى علیه‌السلام دانستهاند[4].
آیه سوم، وعده پیشوایی مؤمنان
همچنین خداوند متعال در آیه پنجاه و پنچم سوره مبارکه نور، وعده ای به مؤمنان می دهد و می فرماید: «خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند، وعده داد كه آنان را خليفه روى زمين مىسازد؛ همان سان كه پيشينيان را خلافت روى زمين بخشيد و آيينى را كه براى آنان پسنديده است، پابرجا مىكند و ترس آنان را به امنيّت مبدّل مىسازد»[5].
امامان معصوم علیه‌السلام فرمودهاند كه اين آيه نيز به حضرت مهدى علیه‌السلام اشارت دارد.
و نیز نقل كردهاند كه حضرت زين العابدين، اين آيه را خواند و فرمود: «به خدا سوگند، اينان شيعیان ما هستند؛ خداوند وعده خويش را براى آنان به دست مردى از ما تحقّق مىبخشد و او، مهدى اين امّت است.» اين مضمون، از امام باقر و امام جعفر صادق علیه‌السلام نيز نقل شده است[6].
آیه چهارم، جایگزینی قومی سرسخت در برابر کفار
و باز خداوند متعال در آیه پنجاه و چهار سوره مبارکه مائده، به جایگزینی قومی سرسخت در صورت ارتداد مسلمین اشاره می کند و می فرماید: «اى كسانى كه ايمان آوردهايد! هر كس از شما از آيين خويش بازگردد، خداوند در آينده گروهى را مىآورد كه آنان را دوست دارد و آنان نيز او را دوست دارند؛ در برابر مؤمنان فروتناند و در برابر كافران سرسخت و نيرومند. آنان به راه خدا جهاد مىكنند و از سرزنش سرزنشكنندگان بيم نمىبرند »[7]. روايت است كه امام صادق علیه‌السلام مراد اين آيه شريف را ياران حضرت مهدى علیه‌السلام دانسته است [8]. در برخى تفاسير نيز آمده است كه اين آيه درباره حضرت قائم و اصحاب او نازل شده است كه به راه خدا مىجنگند و از چيزى پروا نمىكنند[9].
آیه پنجم، باقی مانده خداوند در زمین
از دیگر آیاتی که اشاره مستقیم به امام زمان عج‌الله‌تعالی‌فرجه اشاره می کند، آیه هشتاد و شش سوره مبارکه هود است که بیان می دارد: «بقيّة اللّه براى شما مردم بهتر است اگر مؤمن باشيد »[10]. از برخى روايات برمىآيد كه مراد از «بقيّة اللّه» حضرت مهدى علیه‌السلام است؛ همانند روايتى كه بنابر آن، كسى از امام صادق علیه‌السلام مىپرسد: «چون مىخواهيم به حضرت قائم سلام گوييم، آيا مىتوانيم او را اميرالمؤمنين خطاب كنيم»؟ حضرت علیه‌السلام در پاسخ فرمود: «نه؛ اين لقب را خداوند تنها به على بن ابىطالب داده است». پرسيد: «او را چه خطاب كنيم»؟ فرمود بگوييد: « السَّلامُ عَلَيكَ يَا بَقيَّةَ اللّهِ!» آن گاه امام علیه‌السلام اين آيه را بر زبان آورد: «بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ …» [11].
سخن آخر
افزون بر اين آياتى ديگر نيز به حضرت مهدى علیه‌السلام و رخدادهاى آخرالزّمان و حوادث مقارن ظهور و پس از آن، تفسير شده‌اند و در اين تفسير بر احاديث نبوى صلی‌الله‌علیه‌وآله و علوى علیه‌السلام و ديگر امامان معصوم علیه‌السلام استناد گشته است.
مىتوان گفت كه در همه منابع تفسيرى شيعه ذيل اين آيات، از حضرت مهدى نيز ياد شده است. افزون بر اين، كتبى نيز ويژه آيات حضرت مهدى علیه‌السلام تأليف شده‌اند؛ از آن جمله است: «المحجّة فيما نزل فى القائم الحجّة» نوشته سيّد هاشم بحرانى؛ اين كتاب با نام سيماى حضرت مهدى در قرآن ترجمه شده است. همچنین كتاب «المهدى فى القرآن» به قلم سيّد صادق حسينى شيرازى، بدين موضوع پرداخته است. تفسيرهاى معتبر اهل سنّت نيز برخى آيات را درباره حضرت مهدى علیه‌السلام و ظهور او دانستهاند. از آن جمله است: غرائب القرآن، نوشته نظام نيشابورى؛ كشّاف نوشته جاراللّه زمخشرى؛ روح المعانى، نوشته شهاب الدّين آلوسى بغدادى.
.[1] «وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ» انبياء/ 105
[2] مجمع البيان، 8- 7/ 66
[3] . «وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَي الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ» قصص/ 5
[4] 5 تفسیر نور الثقلین، ص 310 و 311
[5] . «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا ۚ وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» نور/ 55
[6] مجمع البيان، 8- 7/ 152
[7] . «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ۚ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ » مائده/ 54
[8] سيماى حضرت مهدى در قرآن، 118
[9] تفسير قمى، 1/ 170
.[10] «بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنينَ وَ ما أَنَا عَلَيْکُمْ بِحَفيظٍ» هود/ 86