چه آیاتی از قرآن کریم درباره ملامت سخن به میان آورده است؟
پاسخ اجمالی
1 – نفس لوّامه:[1]«وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَة»؛[2]قسم به نفس لوامه و وجدان بیدار ملامتگر. این آیه شریفه به وجدان انسان و عاملی که موجب می‌شود بعد از انجام خطا، خود را ملامت و سرزنش کند، اشاره می‌کند.
2 – کسانی که از سرزنش ملامت‌گران هراسی ندارند؛ خداوند در قرآن به مسلمانان هشدار می‌دهد که اگر بخواهند از دین روگردان شوند و به جاهلیت خود برگردند، خدا مسئولیت دین را به دست دیگران خواهد سپرد. سپس در توصیف این افراد جدید می‌فرماید: «… لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِم»؛[3] از ملامت سرزنش کنندگان، نمی‌ترسند.
3 – کسانی که از ملامت شدن به دور هستند؛ خدا به پیامبرش می‌فرماید: «فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَما أَنْتَ بِمَلُومٍ»؛[4] حال که کافران سرکش حاضر به پذیرش حق نیستند، از آنان رو برگردان و اعراض کن که به خاطر این کار شایسته سرزنش نخواهی بود.
همچنین در آیه‌ای دیگر و در بیان اوصاف مؤمنان می‌خوانیم: «مؤمنین واقعی در روابط جنسی پاکدامن هستند»، «إِلاَّ عَلى أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومین»؛[5] مگر در برابر همسران و کنیزان خود. که این اشخاص به خاطر رابطه با همسران و کنیزانشان، ملامت و سرزنش نخواهند شد.
4 – روز قیامت، گناه‌کاران، شیطان را عامل گمراهی خود دانسته و او را ملامت می‌کنند. ولی شیطان به آنان می‌گوید: «فَلا تَلُومُونی وَ لُومُوا أَنْفُسَکُم»؛[6] بجای این‌که مرا ملامت کنید، خودتان را ملامت کنید؛ زیرا مقصر اصلی خود شما هستید که دعوت پیامبران را رها کرده و از من پیروی کردید.
5 – زنانی که زلیخا را به خاطر درخواست رابطه با یوسف، مورد سرزنش قرار دادند. او برای این‌که ثابت کند شایسته ملامت شدن نیست، یوسف را به آنان نشان داد و گفت: «فَذلِکُنَّ الَّذی لُمْتُنَّنی فیه»؛[7] این همان کسی است که به خاطر علاقه به او مرا سرزنش کردید.
ملامت کردن خود:
الف. در قرآن درباره شیوه صدقه دادن چنین آمده: نه آن‌قدر خسیس باش که چیزی انفاق نکنی و «لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُورا»؛[8] نه آن قدر بخشش کن که برای خودت چیزی باقی نماند و خود را ملامت کنی و دست خالی بمانی.
ب. درباره حضرت یونس می خوانیم: «فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ هُوَ مُلیمٌ»؛[9] ماهی بزرگ او را بلعید در حالی که او شایسته سرزنش بود.
ج. درباره فرعون چنین آمده: «فَأَخَذْناهُ وَ جُنُودَهُ فَنَبَذْناهُمْ فِی الْیَمِّ وَ هُوَ مُلیم»؛[10] فرعون و سربازانش را در دریا افکندیم در حالی که سزاوار سرزنش بود.
د. درباره کسانی که به باغی که داشتند دل‌خوش بودند و نمی‌خواستند حق فقیران را پرداخت کنند و به همین دلیل خدا باغ آنان را نابود ساخت، می‌فرماید: «فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى بَعْضٍ یَتَلاوَمُون»؛[11] همدیگر را ملامت می‌کردند.
منبع:اسلام کوئست
[1]. ر.ک: «فرق شیطان با نفس اماره»، سؤال 928.
[2]. قیامة، 2.
[3]. مائده، 54.
[4]. ذاریات، 54.
[5]. مؤمنون، 6؛ معارج، 30.
[6]. ابراهیم، 22.
[7]. یوسف، 32.
[8]. اسراء، 29.
[9]. صافات، 142.
[10]. ذاریات، 40.
[11]. قلم، 30.