نقد آراء ابن تیمیه در آیات ولایت
ابن تیمیه حرانی از دانشمندان معروف حنبلی در قرن هشتم هجری است که زندگی بسیار پرفراز و نشیبی داشته است.وی در محیط جنگ و فرار حملات مغول به دنیا آمده و همراه خانواده اش مجبور به ترک وطن شد.همین امر،موجب خوئی تند و روانی پراضطراب در او شد.ابن تیمیه هرگز ازدواج نکرده و این مسئلهه از نکات مبهم زندگی اوست و محققان ،یکی از علل تند خویی و تناقض گویی وی را عزوبت می دانند. ابن تیمیه از معدود افرادی است که قضاوت ها درباره او کاملا نقیص یکدیگرند،بطوری که بعضی او را شیخ الاسلام و بعضی او را کافر و منافق نامیده اند. ابن تیمیه در علوم مختلف تالیف دارد ولی شاید معروفترین کتابش«منهاج السنه النبویه» است که در رد شیعه به نگارش در آمده و شامل انواع تهمت ها،دروغ ها و ناسزا به اهل بیت و نیز علامه حلی و شیعیان می باشد. وی در بحث های خود روش عالمانه پیش نگرفته،و به جای استدلال و برهان علمی ،از تکذیب و تضعیف احادیث استفاده کرده و از کتب اهل سنت دلیل می آورد. و از عقائد قوم مورد انتقادش یعنی شیعه اطلاع کمی دارد و در جواب علامه،از کتب اهل سنت دلیل می آورد. نکته شاخص و قابل توجه در مواضع و عقائد او،ضدیت تام با شیعه و اهل بیت است تا آنجا که علمای اهل سنت به سبب توهین به امیرالمومنین علیه السلام او را منافق دانسته اند.اگر چه دوستان ابن تیمیه دائم در تلاشند تا این عیب را به نوعی مخفی نمایند ولی تا وقتی کتاب های او،خصوصا منهاج السنه ،در دسترسی باشد،این تلاش برای تبرئه ،بی نتیجه است. این رساله در مقام نقد آراء او در مورد آیات ولایت می باشد و شامل سه فصل است. در فصل اول نگارنده به شخصیت ابن تیمیه و نیز ویژگی های عصر او پرداخته ،تا با شناخت وضعیت سیاسی ،علمی ،اجتماعی و زمان او ،بستر عقایدش مشخص شود. در فصل دوم چگونگی تعامل ابن تیمیه با قرآن،آیات مورد بحث او،آثار تفسیری و تاثیر عقاید ابن تیمیه در تفسیرش به بحث گذاشته شده است.خواننده می یابد که چگونه دو دیدگاه مهم ابن تیمیه – یعنی عقیده به تجسم خداوند و نیز دشمنی با اهل بیت پیامبر صل الله علیه وآله – در تفسیر او اثر گذاشته است. در فصل سوم ابتدا معنای«آیات ولایت» بررسی شده و سپس زندگی علامه حلی و کتاب شریف«منهاج الکرامه» مورد تحقیق قرار گرفته قرار گرفته است.پس از آن مروی بر کتاب«منهاج السنه» شده تا خواننده با کتاب مورد نقد این نوشتار،آشنا شود. سپس سه آیه مورد توجه قرار گرفته و عقائد ابن تیمیه نقد شده است.این سه آیه عبارتند از:آیه ولایت،آیه تبلیغ و آیه اکمال. از دیگر آیات به دو دلیل چشم پوشی شده است. اول اینکه در تعداد آیات ولایت بسیار اختلاف است و اگثرا آیات فضائل را با این مقوله اشتباه می کنند.بعضی محققان علاوه بر سه آیه مذکور ،تنها به آیه اولی الامر و آیه«کونوا مع الصادقین» اشاره کرده اند.از آنجا که ابن تیمیه درباره آیه اولی الامر اصلا بحث نکرده آیه دیگر را هم به اختصار گذرانده،لذا نگارنده به همان سه آیه اصلی اکتفا نموده است. دوم اینکه نقد های مطرح شده در سه آیه مزبور،خصوصا آیه ولایت،اکثرا کلی و عمومی است.از آنجا که بر اثر حمایت آل سعود ،عقاید باطل ابن تیمیه ،زیر چتر وهابیت جانی تازه گرفت،نگارنده امیدوار است که توانسته باشد شخصیت منفی ابن تیمیه و نیز بغض او را نسبت به اهل بیت،نشان دهد.به همین منظور در بحث از آیه ولایت،صدها مورد از سخنان جسورانه او را فهرست نموده است.
نظریه امامت در اندیشه سیاسی علامه حلی و ابن تیمیه
با توجه به این که اهل سنت فکر می‌کردند نظام خلافت، نظام اصیل اسلامی است و خلافت به دست مغول ها حذف گردیده لذا مغول‌ها را طرد می‌کردند و شیعیان چون خلافت را هم نادرست می دانستند لذا از لحاظ نظری چندان فرقی بین دولت جائر کافر یا سنی وجود نداشت. شیعیان برای طرح این دیدگاه به مسأله کلامی امامت بویژه خصایص و ویژگی ها و شرایط امام مشروع در مقابل اهل سنت می پرداختند. با دقت در مطالب فصل اول میتوان به این نتیجه رسید که تحولات سیاسی – اجتماعی موجب طرح اندیشه‌ها و اختلافات اعتقادی بین علامه حلی و ابن تیمیه گردید. از آن جایی که بررسی اندیشه سیاسی این دو اندیشمند برای دوره کارشناسی بسیار سنگین و مشکل بود لذا فقط به اندیشه امامت در نظرات این دو اندیشمند بسنده کرده و همچنین بیشتر از کتب منهاج الکرامه. منهاج السنه و… بهره جسته ایم.
مبانی فکری ابن تیمیه
پی بردن و فهمیدن عقاید وهابیت در گرو فهمیدن اندیشه های بزرگان و موسسان وهابیت می باشد. ابن تیمیه از کسانی است که در پیدایش وهابیت نقش بسزایی داشت و اندیشه های محمد بن عبدالوهاب برگرفته از اندیشه و تفکرات ابن تیمیه می باشد. در این مقاله مبانی فکری ابن تیمیه توضیح داده خواهد شد.
لغزش های ابن تیمیه
ابن تیمیه را میتوان به عنوان پدر معنوی سلفیان تکفیری نام برد. وی علاوه بر نگرش تکفیری، دیدگاه خاصی هم نسبت به فضائل اهل بیت علیهم السلام داشت، به نحوی که به انکار این فضائل منجر گشت. دکتر محمود السید صبیح در همین زمینه در نقد ابن تیمیه کتابی با عنوان «اخطاء ابن تیمیه فی حق رسول الله و اهل بیته» تالیف کرد. در مقاله حاضر به برخی از مطالب این کتاب اشاره میگردد.
غزالی و ابن تیمیه
غزالی از جمله علمای ایرانی و سنی مذهب است که به رغم اشتباهاتی که داشته، همچنان جزو علمای تراز اول اسلام محسوب میگردد. وی شیفته منطق ارسطو بوده که همین مطلب باعث نقدهایی از جانب ابن تیمیه حرانی بر علیه وی گردیده است که در مقاله حاضر به برخی از نقدهای ابن تیمیه بر غزالی با استفاده از کتاب الرّدّ علی المنطقییّن پرداخته می شود.
عقاید ابن تیمیه
ابن تیمیه به مخالفت با برخی عقاید مسلمانان شیعه و سنی برخاست. ابن تیمیه در فقه تابع مذهب حنبلی است. او بزرگان و اندیشمندان جهان و حکمای بزرگ اسلام را به باد انتقادهای تند گرفت. متکلمان را قبول نداشت و ادعا می کرد فلاسفه حقیقتی را ثابت نکرده و اهل بدعت می باشند. در این مقاله دانشنامه ای، عقاید ابن تیمیه و نظریات فقهی وی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
شخصیت پژوهی ابن تیمیه
بی شک سرآغاز اندیشه ی سلفی گری را باید قرن هفتم و ظهور شخصیتی به نام «ابن تیمیه» دانست. به عبارت دیگر، هرچند در دوره های پیش اجزایی از اندیشه ی سلفی گری در میان طایفه ای از مسلمانان دیده می شد، اما در عصر ابن تیمیه، رسماً مذهبی به نام سلفی گری ابداع شد. در این دوره، حد و مرز مکتب سلفی گری تعریف شد، و بیش ترین کار « محمد بن عبدالوهاب» نیز پوشاندن جامه ی عمل بر اندیشه ی ابن تیمیه بود. ادامه این مقاله به زندگی نامه ابن تیمیه و بررسی شخصیت علمی وی پرداخته شده است.
شاگردان و مدافعان ابن تیمیه
در این مقاله عقاید و آثار تعدادی از شاگردان ابن تیمیه آنان بیان می شود.
سرشاخه وهابیت
ابن تیمیه از علمای قرن هشتم هجری، که تفکر بازگشت به سلف را بسط داده و عقائدی را که هیچ یک از مذاهب اسلامی قبول نداشتند در بین مردم ترویج داد، سرشاخه تفکر وهابیت می‌باشد. ابن تیمیه در آن دوران در اثر افکار و عقائد افراطی وتند خود مورد طرد علمای مذاهب اسلامی قرار گرفت و بارها با حکم علمای اسلام به زندان رفت. اما بعد از او افکارش در جامعه فروکش کرد تا اینکه در قرن 12 توسط محمد بن عبد الوهاب و وهابیت دوباره این افکار افراطی در جامعه رواج یافت. از اصول اعتقادی ابن تیمیه را می توان به: حمل صفات خبری بر معالنی لغوی، تنقیص مقام انبیاء (ع) ، انکار فضائل اهل بیت(ع) و مخالفت با مذاهب اربعه اهل سنت اشاره نمود که همین افکار در وهابیت نیز جایگاه خاصی دارد.
روش های برخورد ابن تیمیه با احادیث نبوی
ابن تیمیه (661 ـ 728 هجری قمری) از دانشمندان معروف اهل تسنن است که دیدگاههای او در کتاب «منهاج السنة النبویة» و دیگر آثارش در زمینه ارزیابی احادیث، محور بحثهای مختلف بوده است. نویسنده در این مقاله، با بیان شرح حال ابن تیمیه و نظرات دانشمندان سنی در باره او و معرفی «منهاج السنة» ، به بررسی روشهای ابن تیمیه در مواجهه با احادیث نبوی می پردازد، و چنین نتیجه می گبرد که وی در جرح احادیت بسیار افراط می کرده است
دیدگاه دانشمندان درباره ابن تیمیه
از روزی که ابن تیمیه افکار و فتاوای شاذ خود را در بین مردم و علما اظهار کرد، علمای اسلام در مقابل افکار او ایستادند و حتی در زمان حیات ابن تیمیه وی بارها با فتوای علمای چهار مذهب اهل سنت به خاطر نشر افکار انحرافی به زندان رفت. از همان قرن هشتم علما در نقد افکار ابن تیمیه کتاب نوشته و اظهار نظر کردند، در این مقاله عده‌ای از علمای قرن هشتم و نهم که در نقد افکار ابن تیمیه اظهار نظر کرده‌اند آورده شده که اتفاق نظر بر انحراف فکری وی دارند.
دشمنی ابن تیمیه با اهل بیت(ع)
یکی از کسانیکه در طول چندین قرن ،مورد توجه خاص وهابیت قرار گرفته وبرای او ارزش فراوانی ازنظرعلمی قایلند، تقی الدین احمدبن عبدالحلیم معروف به (ابن تیمیه)است اوکسی است که افکار وهابیان ازاو سرچشمه میگیرد.
اودرشهر حران درسال 661 ه.ق متولد شد ودرسال 728 ه.ق در دمشق وفات یافت ودر خانه ای پرورش یافته که اعضای آن بیش ازیک قرن پرچم دارمذهب حنبلی بوده اند.[1]
ابن تیمیه دارای نظرات شاذی است که برخی ازآنها را قبل از او هیچ دیندار وعالمی در هیچ زمانی نگفته است،[2] وبعد از او؛ علما در رد نظرات او کتابها نوشته اند،[3] او بغض وعداوت شدیدی نسبت به اهل بیت(ع) مخصوصا حضرت علی(ع) دارد که از کلمات او در کتبش،- مخصوصا «منهاج السنه» که طبق فرموده علامه امینی شایسته است «منهاج البدعه» نامیده شود[4]- مشخص است که در ادامه این نوشته به آن خواهیم پرداخت.
