حائر الحسین علیه السلام
متوکل، دهمین خلیفه عباسی، پس از استقرار حکومتش با تخریب بارگاه ملکوتی امام حسین (ع) موجبات تنفر مسلمانان را فراهم کرد و تا پایان عمر نیز بر مخالفت با اهل‌بیت پیامبر (ص) اصرار ورزید، مقاله حاضر تلاش دارد ضمن بحث لغوی و اصطلاحی در خصوص حائر الحسین (ع) زمینه‌های تاریخی و اجتماعی آن، دلایل و انگیزه‌های تخریب و عاملان آن را بررسی کرده و واکنش‌های مخالفت‌آمیز مردم و قداست مقام حائر را در سایه رهنمودهای امام هادی (ع) روشن نماید. بدیهی است در این زمینه احادیث منقول از آن حضرت در شأن حائر نیز موردبررسی قرار خواهد گرفت.
بررسی تاریخی روزه عاشورا در صدر اسلام
استحباب و سنت بودن روزه عاشورا، همواره موردتوجه اهل سنت بوده است و بر آن تأکید می‌شود. از طرفی این روز در نزد شیعیان اهمیت ویژه‌ای دارد و روزه آن را نه‌تنها سنت و مستحب نمی‌دانند بلکه آن را بدعت و مکروه می‌شمارند. بررسی‌های تاریخی و روایی چنین می‌نمایند که روزه عاشورای صدر اسلام نه در ماه محرم، بلکه در روز دهم ماه تشری بوده است که روزه یهود با نام «کیپور» و «عاسور» در آن واقع می‌شود. علت اشتباه این روز با دهم محرم، تشابه در تلفظ است که عرب هر دو روز را «عاشورا» می‌خواند و از طرفی روزه آن روز نیز با وجوب روزه رمضان نسخ شده است. احیای این حکم منسوخ، نه‌تنها سنت نیست بلکه بدعتی است که از سوی افراد همسو با سیاست‌های اموی ترویج گردیده است. بر این اساس، تبیین علمی این امر می‌تواند در کاهش تنش‌های فرقه‌ای و مذهبی مؤثر باشد. این نوشتار بر آن است تا پس از اشاره به آرای فقهی و روایت‌های این واقعه در منابع فریقین، با رویکردی تاریخی آن به این پرسش پاسخ دهد که ریشه روزه عاشورای صدر اسلام از کجاست و در عصر نبوی چه حکمی داشته است؟
نقش عاشورا و عزاداری های عصر ائمه علیه السلام در سقوط امويان و پيروزی عباسيان
واقعه خونين و غمناك عاشورا هرچند از ديد امويان نقطه عطفى در تاريخ خلافت اموى به شمار مى‌رفت، اما درواقع اين قضيه بستر سقوط آنان را فراهم ساخت؛ زيرا باوجودآنکه در آغاز تعداد اندكى از مسلمانان به يارى حسین بن على (ع) در كربلا حضور يافتند، ولى با شهادت آن حضرت روحيه انقلابى مردم زنده گرديد و قيام‌هاى پياپى بر ضد خلفاى اموى و سپس عباسى صورت گرفت. اين نوشتار درصدد است با تحقيق كتابخانه‌اى مبتنى بر روايات و يافته‌هاى تاريخى، به مهم‌ترين عوامل سقوط امويان و پيروزى عباسيان اشاره نموده و نقش عاشوراى حسينى و عزادارى عصر ائمه (ع) را در اين ميان بررسى نمايد. با توجه به اهميت قيام حسينى در تاريخ اسلام و شيعه، حركت‌هاى انقلابى و شهادت‌طلبانه دوستان اهل‌بيت كه درنهایت به سقوط امويان و پيروزى عباسيان تمام شد، تنها با الهام‌پذيرى از قيام عاشورا قابل‌تحلیل است. در اين ميان، اهتمام امامان شيعه بر ترويج اهداف عاشورا از طريق عزادارى و زيارت نقش مهمى داشته است، هرچند اين سخن به معناى كم‌رنگ نمودن ساير عوامل تأثيرگذار در اين مسئله نيست.
رویکرد احساسی، عاطفی به واقعه عاشورا در ایران (از صفویه تا مشروطه)
واقعه عاشورا به سبب جايگاه ويژه آن در تاريخ اسلام، به‌ویژه تاريخ تشيع، در طول تاريخ مورد عنايت بسياري از مورخان تاريخ اسلام و مقتل نويسان بوده است؛ اما با گذشت زمان و گسترش مراسم عزاداري و سوگواري، به‌ویژه از دوره حاکميت فراگير دولت شيعي صفويه، به دلايل گوناگون، برداشت‌های گوناگوني از اين واقعه شده و يا بر برخي از برداشت‌ها تأکید بسيار شده است؛ بر اين اساس پژوهش حاضر به مطالعه و جريان شناسي تاريخي مهم‌ترین و مشهورترين قرائت از واقعه عاشورا، يعني قرائت سوگوارانه و احساسي – عاطفي از دوران صفويه تا مشروطه پرداخته و پس از ارائه پيشينه اين قرائت، به مهم‌ترین ویژگی‌های آن می‌پردازد. در ادامه، زمینهها و عوامل ترويج اين برداشت، موردبررسی قرار گرفته است.
جریان شناسی سیاسی بنی‌هاشم پس از قیام عاشورا
در مقالۀ حاضر، با بهره‌گیری از دو مفهوم «پارادایم» و «استراتژی سیاسی»، در بعد نظری به کاوش در اندیشه و رفتار جریان‌های هاشمی پس از قیام عاشورا پرداخته‌ایم. هم‌چنین با نگاهی به تأثیرات عاشورا بر هاشمیان، پارادایم اعتقادی ـ سیاسی که متعلق به امامیه است و نیز پارادایم سیاسی که مربوط به سایر رهیافت‌هاست بررسی شده است.
ذیل دو پارادایم اصلی، رهیافت‌های «علوی ـ فاطمی» با گرایش‌های امامیان، حسنیان و زیدیان؛ «علوی ـ غیر فاطمی» (حنفیان)؛ و رهیافت «عباسی» مورد کاوش قرار گرفته است. در ادامه این سه رهیافت با شاخص‌هایی، چون: اندیشه سیاسی؛ مبارزه با رژیم/ مبارزه بر رژیم؛ مبارزه باز/ پوشیده؛ اصلاح / انقلاب؛ و نحوۀ ارتباط با سایر رهیافت‌ها، سنجیده شده‌اند.
جریان شناسی تاریخی رویکرد و قرائت حماسی – اسطوره‌ای از واقعه عاشورا (از صفویه تا مشروطه)
پژوهش حاضر به مطالعه، بررسی و جریان‌شناسی تاریخی یکی از مهم‌ترین و مشهورترین قرائت‌ها و برداشت‌ها از واقعه عاشورا، یعنی قرائت حماسی ـ اسطوره‌ای از عصر صفویه تا مشروطه (با تأکید بر مقاتل) می‌پردازد. بر این اساس، پس از بیان چیستی دو واژه حماسه و اسطوره و رابطه و نسبت میان آن دو، به تبیین و پیشینه این رویکرد و قرائت پرداخته شده است. در ادامه، جریان‌شناسی تاریخی این رویکرد، یعنی تبیین و تحلیل شاخص‌ها و ویژگی‌ها و زمینهها و عوامل پیدایش و ترویج قرائت یاد شده، مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفته است.
سیاه پوشی 4
آیا سیاه‌پوشی در میان ملل دیگر رایج است؟ آیا سیاه‌پوشی از سوی عبّاسیان یا اعراب پس از اسلام به ایران منتقل شده است و در تمدّن ایران چنین چیزی وجود ندارد؟
تجلی عاشورا و انقلاب حسینی در شعر شیعه
اين مقاله با بررسي زمینه‌های تاريخي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و ادبي شعر حماسي ـ آييني عاشورايي، دوره شکل‌گیری و تحول آغازين و ساختار آن را تبيين می‌کند و ارزش‌های ديني نهفته در قيام کربلا، همچون استمرار غدير و ولايت، تولي و تبري، جهاد و شهادت و انتظار را منعکس می‌سازد. در ادامه، شیوه‌های تبليغ و ترويج آرمان‌های انساني و اسلامي همانند ظلم‌ستیزی و عدالت محوري و اندیشه‌های انقلابي تشيع را مطرح می‌نماید. مقاله حاضر، در موضوعات يادشده، نمونه‌های تأمل‌برانگیز و آموزنده را از گستره ادبيات عربي ارائه می‌دهد و در پايان به بررسي پيامدهاي ارزشي و ادبي اين شعر می‌پردازد.
بستر تاریخی عزاداری امام حسین علیه السلام در اهل سنت
در این نوشتار نگارنده بر آن است که بستر های تاریخی عزاداری امام حسین علیه السلام در اهل سنت را مورد واکاوی و بررسی قرار دهد.
بررسی رخدادهای شگفت پس از شهادت امام حسین علیه السلام
رخداد عاشورا و شهادت امام حسين (ع) در رأس مهم‌ترين حوادث تاريخ بشريت قرار دارد. عظمت اين حادثه را مي‌توان با تحليل زمينه‌ها، چرايي، چگونگي وقوع، پيامدها و آثار آن بررسي كرد. يكي از نشانه‌هاي عظمت اين حادثه، رخدادهاي شگفتي است كه غالب آن‌ها شكل خرق عادت داشته و در پي شهادت امام حسين (ع) به وقوع پيوست. بعضي از اين رخدادها، مربوط به اجزاي نظام هستي همچون خورشيد، ماه، ستارگان و زمين است؛ و بخشي ديگر به انبياء و فرشتگان و بخشي هم به جنيان و حيوانات اختصاص داشته و برخي نيز مربوط به انسان‌هاست. در این نوشتار، با بررسي روايات شيعه و اهل‌سنت، اين رخدادها ضمن ده محور مورد بازكاوي قرار گرفته است.
ويژگی های اخلاقی دو جبهه حق و باطل در کربلا
داستان كربلا نمايشگاهى است كه از یک‌سو بيان‌گر عظمت، شجاعت و حق‌خواهى و حق‌پرستى و تمام فضائل و مكارم انسانى است كه در سرور شهيدان و ياران فداكار وى تبلور يافته و در سخت‌ترين شرايط از آن روى‌گردانى نشده است و از سوى ديگر مبين دنائت، سنگدلى و خون‌خواری امويان و سپاهيان يزيد كه حاكى از آلودگى‌هاى روحى و اخلاقى آنان و نشان‌دهنده عاقبت باطل گرایی و بی‌ایمانی است. در اين مقاله از ميان فضائل بى‌شمار، غيرت و حماسه، ژرف‌اندیشی، عرفان، پرستش و نيايش و جانبازى در حق پویان از یک‌سو و پستى و زبونى، چند چهره‌گى، حرام‌خوارى، فساد و فحشاء، بی‌حرمتی به مقدسات، پرخاشگرى و بحران هويت ازجمله رذایل جبهه باطل شمرده شده است كه در صحنه عاشورا به ظهور رسيده‌اند.
نگاهی کوتاه به نقش خواص در آغاز نهضت کربلا
يكى از مسائل قابل‌توجه در نهضت حسينى جریان‌های اجتماعى معاصر قيام آن حضرت و نقش آن‌ها در آن قيام است. به‌طورکلی اين جریان‌ها را مى‌‌توان به سه دسته تقسيم كرد: 1. امويان و طرفداران آن‌ها كه از همان ابتدا در مقابل آن حضرت موضع‌گیری كردند؛ 2. طيف قابل‌‌توجهى كه به طرفدارى و حمايت از آن حضرت برخاستند؛ 3. طيف وسيع و گسترده‌‌تر از دو جريان قبل كه به شكلى در اين رابطه بی‌تفاوت باقى ماندند. اين مقاله با بررسى جریان‌های اجتماعى معاصر قيام امام حسين (ع) به نقش آن‌ها در شكل‌‌گيرى و استمرار قيام حسينى پرداخته، موضع‌گیری آن حضرت در مقابل اين جريان‌‌ها را بيان مى‌‌كند. محور بحث در اين مقاله افراد شاخصى هستند كه به نحوى در جامعه معاصر قيام آن حضرت نفوذ داشتند و در حد خويش از بزرگان جامعه اسلامى محسوب شده مردم به عمل و رفتار آن‌ها توجه داشتند و موضع‌‌گيرى آن‌ها در اراده توده مردم مؤثر بوده است. نويسنده در اين رابطه ابتدا به نقش مردم در شروع قيام آن حضرت پرداخته، آنگاه به موضع‌‌گيرى‌‌هاى خواص در قبال اين قيام و واكنش امام حسين (ع) نسبت به اين موضع‌‌گيرى مى‌‌پردازد.
