در ابتدا باید گفت رنگ برگزیده و انتخاب اول اسلام، رنگ سفید است که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله)  مى فرماید: «هیچ لباسى بهتر از لباس سفید نیست، پس لباس سفید بپوشید».[۱]

در مقابل رنگ سفید، رنگ سیاه قرار دارد که، نگاه آغازین اسلام به این رنگ، یک نگاه منفى است و هرگز آن را در حالات عادى و عرصه روزمره زندگى، به عنوان یک رنگ مطلوب برنمى گزیند.

البته پوشش لباس مشکى در دو مورد کراهت نداشته، بلکه بدان توصیه شده و امرى پسندیده است: یکى در پوشش زنان و دیگر در عزاى سالار شهیدان (علیه السلام) .

۱ – پوشش مشکى زنان

هدف از حکم حجاب حفظ پاکى و طهارت قلب انسان از هرگونه هیجانات و توجهات شهوت آلود است چنان که در آیات حجاب آمده است:

«ذلِکَ أَزْکى لَهُمْ»؛[۲] «این براى آنان پاکیزه تر است».

«ذلِکَ أَدْنى أَنْ یعْرَفْنَ فَلا یؤذَینَ»؛[۳] «این کار براى اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است».

«أَنْ یسْتَعْفِفْنَ خَیرٌ لَهُنَّ»؛[۴] «اگر خود را بپوشانند براى آنان بهتر است».

«ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِن»؛[۵] «این کار براى پاکى دل هاى شما (مردان) و زن ها بهتر است».

 لذا اگر دستوراتى در مورد نوع پوشش یا سخن گفتن و راه رفتن زنان آمده است، همه تأمین کننده سلامتى قلبى و طهارت باطنى زنان و مردان و در نهایت سلامت و سعادت جامعه است.

با توجه به حکمت و فلسفه این حکم الهى که در آیات یاد شده آمده است، آنچه منطقى و معقول به نظر مى رسد، آن است که رنگ پوشش حجاب به گونه اى باید باشد تا اثرات تحریک کنندگى و شهوت برانگیزى نداشته باشد.[۶]

از همین رو مى بینیم پس از نزول آیه حجاب، زنان انصار نیز رنگ مشکى را براى پوشش خود انتخاب نمودند و این اقدام زنان نه تنها از سوى پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله)  رد نشد؛ بلکه مورد تأیید ضمنى ایشان نیز قرار گرفت.

وقتى آیه جلباب نازل شد[۷] زنان انصار از خانه هایشان خارج شدند، در حالى که پوشش هاى مشکى بر تن داشتند.[۸]

بعضى از تفاسیر مهم، مانند تفسیر الدرالمنثور سیوطى، روح المعانى و تفسیر المیزان[۹] نیز در ذیل آیه جلباب جریان تاریخى پیش گفته را نقل کرده اند که سکوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)  در مقابل رنگ مشکى پوشش زنان  انصار، دلیل بر تقریر و تأیید آن است.

علاوه بر آنچه گفته شد شواهد لغوى فراوانى نیز براى اثبات این مدعا وجود دارد که اساساً در ریشه لغوى جلباب رنگ مشکى اخذ شده است.

هم چنین در برخى از کتاب هایى که درباره انواع لباس هاى اسلامى نوشته شده، جلباب به پوشش گسترده و گشاد مشکى مانند چادر که زن روى لباس هاى دیگر مى پوشد، معنا شده است.[۱۰]

در نتیجه مى توان از مجموع شواهد لغوى، تفسیرى و تاریخى مذکور، به روشنى استفاده نمود که رنگ جلباب و چادر زنان هنگام نزول آیه شریفه، مشکى بوده است؛ و رنگ مشکى چادر منشأ و ریشه ى قرآنى دارد.

در کنار شواهد قرآنى و تاریخى؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله)  سه چیز را از کراهت لباس هاى مشکى استثناء نموده اند که شامل عمامه و چکمه و عبا مى گردید.[۱۱] چادر مشکى نیز همچون عباى مشکى از موارد استثناء شده از کراهت لباس مى باشد.

بر همین اساس در احکام شرعى نیز چادر مشکى از لباس هاى مشکى استثناء شده است. از همین رو صاحب جواهر روایات مربوط به کراهت سیاه پوشى را شامل زنان ندانسته و مى فرماید: «طبق تصریح کتاب هاى متعددى از علماى امامیه، کراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا  شارع مقدس پوشش غلیظ تر و بیش ترى براى زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است، و رنگ مشکى در مقایسه با رنگ هاى دیگر به نحو بهترى پوشش غلیظ تر و بیش تر را تأمین مى کند».[۱۲]

هم اکنون تمامى مراجع تقلید نیز بر عدم کراهت چادر مشکى در اسلام تصریح نموده، در پاسخ به این سؤال چنین بیان داشته اند:

آیات عظام امام، بهجت، تبریزى، صافى، فاضل، نورى و وحید: پوشیدن لباس سیاه مکروه است؛ ولى عبا از آن استثناء شده و چادر مشکى نیز داخل عنوان عبا است و مکروه نیست.

آیات عظام سیستانى و مکارم: به طور کلى پوشیدن لباس سیاه مکروه نیست؛ افزون بر آن که چادر مشکى داخل عنوان عبا است و عبا استثناء شده است.[۱۳]

گذشته از آنچه که تاکنون گفته شد، امروزه در روان شناسى رنگ ها، این که رنگ مشکى رنگى صامت و غیرفعال است و باعث تحریک و جلب توجه نمى شود یک واقعیت مسلم است.[۱۴]

بنابراین چادر سیاه که امروزه مورد استفاده بانوان مسلمان واقع شده است، در عمل تناقضى با احکام شرع (از نظر کراهت) و اثرات روانى رنگ  سیاه (از لحاظ علمى) ندارد.[۱۵]

۲ – پوشش مشکى در عزادارى ها

از برخى روایات استفاده مى شود که ائمه (علیهماالسلام)  خود نیز در عزادارى ها لباس مشکى مى پوشیده اند.

بنابر نقل ابن ابى الحدید، امام حسن (علیه السلام)  در سوگ امیرالمؤمنان على (علیه السلام)  جامه سیاه بر تن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و براى آنان خطبه خواند.[۱۶] در باب پوشیدن لباس سیاه در عزاى ابا عبداللّه الحسین (علیه السلام) نیز روایت شده است: «وقتى امام حسین (علیه السلام)  شهید شد، زنان بنى هاشم لباس سیاه پوشیدند و امام زین العابدین (علیه السلام)  براى آن ها طعام تهیه مى کردند»[۱۷] و شاید از آن تاریخ به بعد این کار به صورت یک سنت و رسم بین شیعه در ایام عزاى ائمه شهرت یافت.

از همین روست که شیعیان و ارادتمندان به اهل بیت (علیهماالسلام)  در دهه اول محرم، آخر صفر، ایام شهادت امیرمؤمنان (علیه السلام)  و فاطمه زهرا (علیهاالسلام)  و نظایر آن، جامه مشکى مى پوشند و در و دیوار و کوى و برزن را سیاه پوش مى کنند.

پی نوشت ها

[۱] – مکارم الأخلاق، ص۱۰۴، فى لبس الثیاب البیض.

[۲] – نور ۲۴، آیه ۳۰٫

[۳] – احزاب ۳۳، آیه ۵۹٫

[۴] – نور ۲۴، آیه ۶۰٫

[۵] – احزاب ۳۳؛ آیه ۵۳٫

[۶] – داور، ناجیه، بشارت، قم، ۱۳۸۳، ص ۳۲-۳۷، دفتر تبلیغات.

[۷] – «یا أَیهَا النَّبِى قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤمِنینَ یدْنینَ عَلَیهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ  »؛ «اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب هاى پوشش هاى بلند خود را بر خویش فروافکنند» (احزاب (۳۳)، آیه ۵۹).

[۸] – سنن، ابى داود، ج ۲، ص ۱۸۲؛ عون المعبود، شرح سنن ابى داود، ج ۱۱، ص ۱۵۹٫

[۹] – ترجمه المیزان، ج۱۶، ص: ۵۱۷٫

[۱۰] – الجلباب: کساء اسود تلبسه المرأه فوق ثیابها، الخطیب العدنانى، الملابس و الزینه فى الاسلام، فى اسماء و انواع الملابس القدیمه و الحدیثه، ص ۱۹۰٫

[۱۱] – الخصال، ج۱، ص ۱۴۸٫

[۱۲] – جواهر، ج۸، ص ۲۳۵٫

[۱۳] – پرسش و پاسخ هاى دانشجویى، دفتر ۱۸، احکام نگاه و پوشش، سیدمجتبى حسینى، قم: نشر معارف.

[۱۴] – ر.ک: روانشناسى رنگ ها، دکتر ماکس لوتر، ترجمه ویدا ابى زاده، ص ۹۷٫

[۱۵] – آیین بهزیستى در اسلام،، احمد صبور اردوبادى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، ۱۳۶۷ش، اول، ج۳، ص۳۱٫

[۱۶] – شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج۱۶، ص۲۲٫

[۱۷] – وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۸۹۰٫