با رجوع به کلام شیخ، در می یابیم که او مسئله «اسماء و احکام» را دقیق فهم و مراعات نکرده است تا موانع تکفیر مانند جهل، تأویل و اضطرار را در برگیرد و تنها اجبار را به عنوان مانع تکفیر پذیرفته است. بی دقتی در این مسائل و موانع، بدون شک گوینده را به راحتی گرفتار تکفیر دیگران می کند. مثلاً می توان به نوشته های بن باز و علامه البانی درباره ی تکفیر مراجعه کرد، که بعد از جنگ آزادی کویت به چاپ رسیده است؛ و شیوه ی سلفی به ضد شیوه شیخ محمد تبدیل شده است، اما این اعتدال اخیر در موضع علمای طرفدار سلفیه دو عیب دارد:

1. آنکه پس از جنگ دوم خلیج به وجود آمد و گویا در پاسخ به درخواست دولت هاست.
2. در آنها تنها به بیان شیوه بسنده شده است، اما ستایش از کتاب های عقائد که مروج تکفیرند همچنان باقی است و شیوه ی سلفی عموماً؛ و وهابیت خصوصاً بازخوانی نشده است و به این دو علت، شرعی بودن تکفیر همچنان در جهان اسلام باقی است.  

 تنها مانع تکفیر؛ اجبار[۱]

شیخ محمد بن عبد الوهاب معتقد است: «تنها شخص مجبور [ به انجام کردار مشرکانه] از اتهام به کفر استثنا شده است».[۲]

توضیح و نقد:

1. ادعای انحصار موانع تکفیر در شخص مجبور، نیاز به دقت و بررسی دارد، زیرا تکفیر افراد در حالت اضطرار، ترس، نادانی و تأویل نیز جایز نیست؛ و انحصار موانع در مجبود بودن دال بر این است که شیخ به مسئله «اسماء و احکام» توجه ندارد، چرا که بارزترین موانع کفر(مانند: تاویل و جهل) را نادیده گرفته است.
2. استدلال او مبنی بر اینکه خداوند تنها مکره را استثنا کرده است؛ «الا مَن اکره» نادرست است، چرا که خداوند در این آیه، فقط مکره را استثنا کرده، اما در دیگر آیات و احادیث صحیح، معذوران دیگری غیر از مکره نیز استثنا شده اند.[۳]
3. یکی از نواقص شیوه علمی شیخ محمد بن عبد الوهاب، آن است که به مفهوم یک آیه یا حدیث اعتماد و استناد می کند و مفهوم دیگر آیات و روایات را رها می کند. این شیوه کاملاً نادرست و غیر اصولی است؛ چرا که ممکن است فرد دیگری مدعی شود: «خداوند در کلام خود فقط چهار عمل را حرام کرده است، چرا که می فرماید: «به تحقیق خدا بر شما حرام گردانید مردار، خون، گوشت خوک و هر چه را که به اسم غیر خدا کشته شود».[۴] و بر این اساس نتیجه بگیرد: امور حرام دیگری مانند شرابخواری، سرقت، و زنا حرام نیست! و فراموش کند که خداوند شراب، سرقت، زنا و غیر اینها را در نصوص دیگری حرام کرده است، و آیه ی سابق مخصوص برخی خوردنی هاست.

منبع: مبلغ نه پیامبر / حسن بن فرحان مالکی / نشر ادیان

[۱] برگرفته شده از اشکال سی و دوم کتاب«مبلغ نه پیامبر» صفحه ۱۰۸٫

[۲] کشف الشبهات، ص ۷۰٫

[۳] فرحان مالکی می گوید: این موانع و دلایل آنها را به صورت مبسوط، در کتاب «التکفیر و التفجیر، اسباب و حلول» ذکر کرده ام و قبلا طی سه مقاله طولانی، تحت عنوان نامه ای به برادرم عبدالعزیز معثم در اواخر سال ۱۴۱۷قمری، در نشریه ی “الریاض” منتشر شد، اما هنوز به صورت کتاب چاپ نشده است.

[۴]  سوره بقره (۲)، آیه ۱۷۳٫