براى همگان بهرهمندى از معارف قرآن تا حدودى ممکن است؛ امّا براى فهم آن ـ به عنوان منبع اساسى معرفت دینى ـ نیازمندیم که ابزارهاى خاص آن را بیابیم و حدود استفاده از هر یک از آنها و میزان تأثیر و اعتبار آنها را بدانیم. مهمترین ابزارها براى فهم قرآن، عبارت است از:

یک. ادبیات و قواعد زبانشناختى

براى درک سخن هر گوینده و نقطه آغاز تفاهم، آگاهى از قواعد اولیه مربوط به زبان و لغت او ضرورى است. از این رو داشتن اطلاعات کافى و عمیق از ادبیات این زبان، داراى اهمیت است. در ادبیات نیز فهم معناشناسى واژهها، آشنایى به علم صرف و علم نحو ـ که جایگاه ترکیبى کلمات را در ساختار جملات مشخص مىسازد ـ و اطلاع از علم معانى و بیان و بدیع بایسته است.

دو. آشنا بودن به مضمون و سیاق خود قرآن

قرآن، قراینى دارد که بعضى پیوسته و برخى ناپیوسته است و براى فهم مقصود هر گوینده، مناسبترین شیوه آن است که سخنان گوناگون خود او را در کنار هم و مرتبط با هم بنگریم. این شیوه در ارزیابى و نتیجهگیرى پرفایده است.

سه. سنت معصوم علیهالسلام

از جمله شئون پیامبر صلىاللهعلیهوآله و ائمه علیهمالسلام ، تبیین مقاصد کتاب الهى است: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ.»[۱]

علامه طباطبایى مىنویسد: «آیه مبارکه دلیل بر حجّت بودن سخن پیامبراکرم صلىاللهعلیهوآله در شرح آیات قرآن کریم است».[۲]

سنّت و سخن معصوم علیهالسلام در تفسیر قرآن و تعلیم شیوه تفسیر به مردم و تعلیم راهیابى به بطون قرآن، نقش اساسى دارد.

چهار. عقل و تفکر خلاق

مفسّر و بهره گیرنده از قرآن، باید عقل فعّال و تفکّر خلاّق داشته باشد تا بتواند از این ابزار، به طور صحیح و دقیق، معارف دینى را از آیات آن استفاده کند. براى مثال در معارف عقلى قرآن، درک بدیهیات و مسلمات عقلى و به کار بستن آنها لازم و بایسته است و… .

پنج. جامع نگرى

دین مجموعه عقاید و آموزههایى را ارائه داده که اینها، باید با هم سازگار باشد. از این رو در برداشت از قرآن، باید هر مفهوم قرآنى، در مجموعههاى آموزههاى دینى ـ که از منابع اصلى به دست آمده ـ نگریسته شود. فهم عمیق معانى قرآن، نیاز به تلاش علمى بسیار دارد؛ لذا مفسرانى موفق بودهاند که کولهبارى از سابقه علمى و تحقیقى بر دوش آنان بوده است.[۳]

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها

نویسنده:گروه مؤلفان

[۱] – نحل ۱۶، آیه ۴۴٫

[۲] – المیزان، ج ۱۲، ص ۲۶۱٫

[۳] – براى آگاهى بیشتر در این زمینه به کتاب‏هاى علوم قرآنى مراجعه شود؛ از جمله:

الف. کمال، دزفولى، شناخت قرآن؛

ب. محمدحسین، بهشتى، روش برداشت از قرآن؛

پ. محمدباقر، سعیدى روشن، علوم قرآنى.