‏

سخنان امام سجاد علیه السلام درباره قرآن

چه خوش است صوت قرآن ×××ز تو دلربا شنیدن 
به رخت نظاره کردن ×××سخن خدا شنیدن 
قرآن نمونه کامل آمیختگى اعجاز تکوین و تشریع است . کتابى است که بشریت توان آوردن همانندى براى آن نداشته و دستورات و جامعیت آن، هر اندیشمند حکیم را به خضوع و ستایش وامى دارد . هر قدر انسانها از صفاى روحى و طهارت معنوى بهره مند باشند، مى توانند جلوه هایى از جمال دلربایش را شهود کنند همان سان که قرآن مى فرماید: «لایمسه الا المطهرون » (۱) 
از آنجا که خاندان عصمت و وحى برگزیدگانى هستند که طبق آیه «تطهیر» در اوج پاکى و قداست قرار گرفته و از هر گونه پلیدى بدورند، تمام جانشان مستغرق در قرآن مجید شده و شایسته ترین انسانهایى مى باشند که تفسیر روشن آیات الهى را فرا راه تشنگان حقیقت قرار مى دهند . یکى از این منظومه نورانى، سجاد آل محمد زین العابدین علیه السلام است . در این مقال، با نگاهى گذرا سخنان نورانى اش را درباره قرآن مى نگریم . بدان امید که جرعه نوش معارف قرآنى با جام عترت باشیم .

۱ – عظمت قرآن

امام زین العابدین علیه السلام از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل مى کند که فرمود: 
من اعطاه الله القرآن فراى ان احدا اعطى افضل مما اعطى فقد صغر عظیما و عظم صغیرا; شخصى را که خداوند به او دانش قرآنى عطا نموده اگر تصورش این باشد که کسى را بهتر از این عطاى الهى داده اند، در حقیقت بزرگى را کوچک شمرده و کوچکى را بزرگ دانسته است . (۲)

۲ – ویژگى هاى قرآن

در دعاى امام زین العابدین علیه السلام به هنگام ختم قرآن برخى از ویژگى هاى آن این چنین بیان شده است .

الف – نور هدایت

قرآن کریم از خود با صفت «نور» یاد مى کند و مى فرماید: «و انزلنا الیکم نورا مبینا» (۳) اما این نورانیت براى چه فردى است؟ امام علیه السلام مى فرماید: «و جعلته نورا نهتدى من ظلم الضلاله والجهاله باتباعه; بار خدایا! قرآن را نور و روشنایى گردانیدى که با پیروى از تعالیم آن از تاریکى هاى گمراهى و نادانى رهایى یابیم .» (۴) 
در رابطه با جاودانگى نور قرآن مى فرماید: «ونور هدى لایطفا عن الشاهدین برهانه; و آن را نور هدایتى قرار دادى که برهان و دلیل آن از شاهدان و گواهان خاموش نمى شود .» (۵)

ب – درمان دردها

قرآن مى فرماید: «وننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمه للمؤمنین » ; «ما فروفرستادیم از قرآن آنچه را که براى مؤمنان شفا و رحمت است .» (۶) اما اینکه در چه زمان و براى چه فرد؟ امام زین العابدین علیه السلام در دعاى خویش این گونه بیان مى دارد: 
«و شفاء لمن انصت بفهم التصدیق الى استماعه; قرآن شفا و درمان است براى کسى که فهمیدن آن را از روى تصدیق و باور خواسته و براى شنیدنش خاموش گشته است .» (۷)

ج – ترازوى عدالت

قرآن مجید مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! براى خدا قیام کنید، و از روى عدالت گواهى دهید . دشمنى با جمعیتى، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند . عدالت ورزید که به پرهیزکارى نزدیک تر است و از «معصیت » خدا بپرهیزید که خداوند از آنچه انجام مى دهید، با خبر است .» (۸) و خطاب به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: «بگو به هر کتابى که خدا نازل کرده، ایمان آورده ام و مامورم در میان شما عدالت کنم .» (۹) و عدالت را مبناى تشکیل خانواده دانسته و مى فرماید: «فان خفتم الا تعدلوا فواحده » (۱۰) و نیز مبناى روابط اقتصادى قلمداد شده و مى فرماید: «و اوفوا الکیل و المیزان بالقسط » ; «و حق پیمانه و وزن را به عدالت ادا کنید .» (۱۱) و همچنین حل منازعات را بر اساس عدالت خواستار شده است و مى فرماید: «فاصلحوا بینهما بالعدل و اقسطوا ان الله یحب المقسطین » ; «در میان آن دو به عدالت صلح برقرار سازید و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد .» (۱۲) اما اینکه چه معیار و ملاک و قانونى مى توان براى به دست آوردن عدالت معین نمود؟ امام زین العابدین علیه السلام مى فرماید: «و میزان عدل لایحیف عن الحق لسانه; قرآن ترازوى عدالت است که زبانه اش از حق و درستى برنمى گردد .» (۱۳)

۳ – تلاوت زیبا

در حدیثى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله آمده است که فرمود: «لکل شى ء حلیه و حیله القرآن الصوت الحسن; براى هرچیز زینت و زیورى است و زینت قرآن، صداى نیکو است .» (۱۴) امام صادق علیه السلام در تفسیرى از «ترتیل » مى فرماید: «آن است که در آن درنگ کنى و صداى خویش را زیبا سازى .» (۱۵) در این جهت امام زین العابدین علیه السلام نیز اسوه است . نوفلى مى گوید: 
نزد امام موسى بن جعفر علیه السلام از صدا و صوت یاد نمودم; حضرت فرمود: به هنگام قرائت قرآن توسط على بن الحسین علیه السلام چه بسا فردى از آن جا عبور مى کرد و از صداى خوش او مدهوش مى گشت و اگر امام از حسن واقعى آن چیزى را آشکار مى نمود، مردم تحمل و تاب زیبایى آن را نداشتند . 
نوفلى مى گوید: به آن حضرت گفتم: مگر پیامبر صلى الله علیه و آله با مردم نماز نمى گزارد و صداى خویش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمى کرد؟ حضرت فرمود: پیامبر صلى الله علیه و آله به قدر توان مردم با اقتدا کنندگان خود برخورد مى کرد . (۱۶) 
احمد ار بگشاید آن پر جلیل 
تا ابد مدهوش ماند جبرئیل 
در حدیثى دیگر امام صادق علیه السلام مى فرماید: «کان على ابن الحسین صلوات الله علیه احسن الناس صوتا بالقرآن و کان السقاؤون یمرون فیقفون ببابه یسمعون قرائته و کان ابو جعفر علیه السلام احسن الناس صوتا; على بن الحسین علیه السلام خوش صداترین افراد در خواندن قرآن بود . افراد سقا همواره به هنگام عبور، بر در خانه اش مى ایستادند و به قرائت او گوش مى دادند . و ابوجعفر (امام باقر علیه السلام) نیز نیکوترین صدا را در خواندن قرآن داشت .» (۱۷)

۴ – مقدار تلاوت قرآن

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در اولین آیاتى که بر وى نازل شد، مامور قرائت آیات الهى شد و در دستور دیگرى، خداوند به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و مؤمنان مى فرماید: «فاقرءوا ما تیسر من القرآن » ; «آنچه براى شما میسر است، قرآن بخوانید .» زهرى مى گوید: از امام زین العابدین علیه السلام پرسیدم: 
کدام عمل با فضیلت تر است؟ حضرت فرمود: وارد شونده اى که دوباره حرکت مى کند . پرسیدم: وارد شونده حرکت کننده؟! فرمود: شروع قرآن و ختم آن، با قرائت اول آن و پایان رسیدن آن دوباره شروع کند (همانند مسافرى که با رسیدن به یک محل در بین راه دوباره از آن جا حرکت مى کند و به مسیر خود ادامه مى دهد). (۱۸)

۵ – انس با قرآن

زهرى مى گوید: امام على بن الحسین علیه السلام مى فرمود: «لومات من بین المشرق و المغرب لما استوحشت بعد ان یکون القرآن معى; اگر تمام افرادى که بین مشرق و مغرب هستند، بمیرند، چون قرآن با من است; هراس و وحشتى به دل راه نخواهم داد .» (۱۹)

۶ – قرآن و مردمان آخر الزمان

از امام سجاد علیه السلام در باره توحید سؤال شد، فرمود: «خداوند مى دانست که در آخرالزمان مردمانى مى آیند که زیاد اندیشه مى کنند; بدین جهت، خداوند سوره توحید و آیات سوره حدید تا «علیم بذات الصدور» را نازل نمود . پس هرکس خارج از این محدوده را قصد کند، هلاک خواهد گشت .» (۲۰)

۷ – تفکر در قرآن

زهرى مى گوید: شنیدم از امام على بن الحسین علیه السلام که مى فرمود: «آیات القرآن خزائن فکلما فتحت خزانه ینبغى لک ان تنظر ما فیها; آیات قرآن گنجینه اى نهفته است پس هر زمان که در گنجینه گشوده شود، شایسته است که به آنچه در آن است، نظر کنى .» (۲۱)

۸ – تفسیر حروف مقطعه

بیست و نه سوره از قرآن کریم با «حروف مقطعه » آغاز شده است . مفسران معانى گوناگونى براى آن ذکر کرده اند; یکى از تفسیرهاى مهم آن، این است که: قرآن کریم از نمونه همین حروفى است که در اختیار همگان قرار گرفته است; اگر توانایى دارید، بسان آن را ابداع کنید! امام زین العابدین علیه السلام مى فرماید: 
«قریش و یهود به قرآن نسبت ناروا دادند و گفتند: قرآن، سحر است . آن را خودش ساخته و به خدا نسبت داده است . خداوند به آنها اعلام فرمود: «الم …» ; یعنى اى محمد! کتابى که به تو فرو فرستادیم، از همین حروف مقطعه «الف – لام – میم » است که به لغت و همان حروف الفباى شما مى باشد . [به آنها بگو:] اگر در ادعاى خود راستگو هستید، همانند آن را بیاورید .» (۲۲)

۹ – ویژگى هاى اولیاء الله

قرآن کریم مى فرماید: «الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون » ; «بدانید که اولیاء خدا نه هراسى دارند و نه غمگین مى شوند .» (۲۳) اینکه اولیاءالله داراى چه ویژگى هایى هستند؟ در حدیثى از امام سجاد علیه السلام بیان شده است . عیاشى مى نویسد: امام باقر علیه السلام فرمود: «در کتاب على بن الحسین علیه السلام چنین یافتیم که اولیاء الله نه ترسى دارند و نه غم و اندوهى زیرا واجب الهى را انجام داده و سنت رسول اکرم صلى الله علیه و آله را گرفته اند . از آنچه خداوند حرام نموده، پرهیز کرده و در زندگى زودگذر دنیا نسبت به زینت هاى آن زهد را پیشه ساخته اند و به آنچه در نزد خداست، رغبت نموده و در تلاش براى روزى پاکیزه بوده اند و قصد فخر فروشى و زیاده طلبى ندارند و پس از آن براى انجام حقوق واجب خود انفاق کرده اند . اینان اند که خداوند در درآمدهایشان برکت قرارداده و بر آنچه براى آخرت خویش پیش فرستاده اند، ثواب داده مى شوند .» (۲۴)

۱۰ – رزمندگان واقعى

در مسیر مکه، عباد بصرى با امام زین العابدین علیه السلام ملاقات مى کند; به اعتراض مى گوید: جهاد و سختى هاى آن را رها کردى و به سوى حج و راحتى آن رو آوردى؟ سپس آیه شریفه «ان الله اشترى من المؤمنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه » را قرائت کرد . حضرت فرمود: ادامه آیه را بخوان! عباد بصرى آیه بعد را قرائت کرد: «التائبون العابدون السائحون الراکعون الساجدون الآمرون بالمعروف و الناهون عن المنکر و الحافظون لحدود الله و بشر المؤمنین » (۲۵) ; «توبه کنندگان، عبادت گران، ستایش گران، سیاحت کنندگان، رکوع کنندگان، سجده آوران، آمران به معروف، نهى کنندگان از منکر و حافظان حدود (ومرزهاى) الهى و بشارت ده به (این چنین) مؤمنان .» 
آنگاه حضرت فرمود: هنگامى که افرادى با این اوصاف بیابم، جهاد با آنان با فضیلت تر از حج است . (۲۶)

۱۱ – معناى زهد

عده اى تصور مى کنند که «زهد» دورى از اجتماع و پشت کردن به زندگى و زیبایى هاى آن است . قرآن کریم مى فرماید: «من حرم زینه الله التى اخرج لعباده و الطیبات من الرزق » ; «بگو چه کسى زینتهاى الهى را که براى بندگان خود آفریده و روزیهاى پاکیزه را حرام کرده است؟!» (۲۷) و نیز در قالب دعا به انسانها مى آموزد که از خداوند خیر دنیا و آخرت را بخواهند: «ربنا آتنا فى الدنیا حسنه و فى الاخره حسنه » (۲۸) در این زمینه، امام سجاد علیه السلام مى فرماید: 
«الا و ان الزهد فى آیه من کتاب الله لکیلا تاسوا على ما فاتکم و لاتفرحوا بما آتیکم; آگاه باشید که زهد در این آیه از قرآن است که مى فرماید: این به خاطر آن است که براى آنچه از دست داده اید، تاسف نخورید و به آنچه به شما داده است، دلبسته و شادمان نباشید .» (۲۹) 
چنان که در نهج البلاغه نیز مى خوانیم که مى فرماید: زهد بین دو کلمه از قرآن است که خداوند فرموده: «لکیلا تاسوا …» ; هر کس که بر گذشته افسوس نخورد و به آینده مغرور و دلبسته نشود، زهد را به هر دو طرف خود گرفته است . (۳۰) 
غلام همت آنم که زیر چرخ کبود 
ز هر چه رنگ تعلق پذیرد، آزاد است
مگر تعلق خاطر به ماه رخسارى 
که خاطر از همه غمها به مهر او شاد است

۱۲ – عالم برزخ

امام سجاد علیه السلام پس از تلاوت آیه کریمه «و من ورائهم برزخ الى یوم یبعثون » ; (۳۱) «پشت سر آنها برزخى است تا روزى که برانگیخته شوند .» ، فرموده: «هو القبر و ان لهم فیها معیشه ضنکا و الله ان القبر لروضه من ریاض الجنه او حفره من حفر النار; برزخ، قبر است که در آن زندگى سختى دارند . به خدا قسم که قبر، باغى از باغهاى بهشت یا گودالى از گودالهاى آتش است . (۳۲) 
درود و سلام و صلوات خدا بر زیباترین روح پرستنده، سجاد آل محمد صلى الله علیه و آله آن زمان که در خانه پرمهر ابى عبدالله الحسین علیه السلام متولد شد و آن هنگام که در کربلا شاهد سخت ترین مصیبتها (شهادت سید الشهداء و یاران با وفایش) گشت و آن هنگام که با دلى غمگین و قلبى محزون به سوى دیار حق شتافت و قبرستان بقیع را با وجود خویش عطرى دیگر بخشید!

پى نوشت ها:

۱ – واقعه/۷۹ . 
۲ – اصول کافى، ج ۲، ص ۶۰۵، باب فضل حامل القرآن، ح ۷ . 
۳ – نساء/۱۷۴ . 
۴ و ۵ – صحیفه سجادیه، دعاى ۴۲ . 
۶ – اسراء/۸۲ . 
۷ – صحیفه سجادیه، دعاى ۴۲ . 
۸ – مائده/۸ . 
۹ – شورى/۱۵ . 
۱۰ – نساء/۴ . 
۱۱ – انعام/۱۵۲ . 
۱۲ –  حجرات/۹ . 
۱۳ – صحیفه سجادیه، دعاى ۴۲ . 
۱۴ – اصول کافى، ج ۲، ص ۶۱۵، باب ترتیل القرآن بالصوت الحسن، ح ۹ . 
۱۵ – تفسیر صافى، ج ۱، ص ۴۵، مقدمه یازدهم . 
۱۶ – اصول کافى، ج ۲، ص ۶۱۵، ح ۴ . 
۱۷ – همان، ح ۱۱ . 
۱۸ – همان، باب فضل حامل القرآن، ح ۷ . 
۱۹ – همان، باب فضل القرآن، ح ۱۳ . 
۲۰ – تفسیر صافى، ج ۲، ص ۸۶۶ . 
۲۱ – اصول کافى، ج ۲، ص ۶۰۹، باب فى قرائته، ح ۲ . 
۲۲ – تفسیر برهان، ج ۱، ص ۵۴ . 
۲۳ – یونس/۶۲ . 
۲۴ – تفسیر صافى، ج ۲، ص ۷۵۷ . 
۲۵ – توبه/۱۱۱ و ۱۱۲ . 
۲۶ – تفسیر صافى، ج ۱، ص ۷۳۴، ذیل آیه ۱۱۱ سوره توبه . 
۲۷ – اعراب/۳۲ . 
۲۸ – بقره/۲۰۱ . 
۲۹ و ۳۰ – تفسیر صافى، ج ۲، ص ۶۶۵، ذیل آیه ۲۳ سوره حدید . 
۳۱ – مؤمنون/۱۰۰ . 
۳۲ – تفسیر صافى، ج ۲، ص ۱۴۹ .