در قرن پانزدهم نیز آثار بسیاری درباره‌ی تاریخ عاشورا نگاشته شده است. یکی از ویژگی‌های مهم آثار این قرن و تا حدودی آثار قرن چهاردهم، پرداختن به مباحث نظری و تحلیلی، از قبیل فلسفه‌ و اهداف یا اسرار قیام عاشوراست. چنین بحث‌هایی در قرون پیش از این، یا وجود نداشته و یا بسیار اندک، مطرح بوده است.[۱] اما با توجه به رویکرد و توجه جامعه به بحث‌های تحلیلی، از قبیل اهداف، فلسفه و چرایی قیام امام حسین (ع)، درس‌ها و عبرت‌های تاریخ عاشورا و تبیین الگوگیری از این قیامٰ نگارش آثار در این باره، ضرورت یافت و در دهه‌های پایانی قرن چهاردهم که مصادف با دوران مبارزه و قیام ایرانیان بر ضد حکومت پهلوی و در نهایت پیروزی انقلاب اسلامی بود و با تأکید رهبر انقلاب و دیگر اندیشمندان دینی بر الگوگیری انقلاب اسلامی از قیام عاشورا و اقتدای آنان در مبارزه به امام حسین (ع)، مباحث یاد شده، از استقبال بسیاری در جامعه، برخوردار شد و این مباحث در کنار روایت توصیفی از واقعه‌ی عاشورا، سبب افزایش کمّی و کیفی آثار نگاشته شده در حوزه‌ی تاریخ عاشورا گردید.

به هر تقدیر، هم اکنون که حدود یک سوم از قرن پانزدهم می‌گذرد، شاهد آثار بسیاری در حوزه‌ی تاریخ عاشورا، به ویژه آثار نظری و تحلیلی درباره‌ی این واقعه هستیم، از جمله مجموعه‌ی شش جلدی «مع الرکب الحسینی من المدینه الی المدینه»، اثر محققان مرکز تحقیقات اسلامی سپاه؛ «عبرات المُصطفَیْن فی مقتل الحسین»[۲]، نگاشته‌ی محمد باقر محمودی؛ «مقتل امام حسین (ع)» (ترجمه‌ی بخشی از موسوعه شهاده المعصومین (ع))، کار گروه حدیث پژوهشکده‌ی باقر العلوم (ع)؛ «تاریخ امام حسین (ع) یا موسوعه الامام الحسین (ع)» (مجموعه‌ی چند جلدی که مواد خام برای تحقیقات در تاریخ عاشورا را فراهم ساخته است)، جمع‌آوری و تدوین گروهی چند بانوی محقق؛ «قصّه‌ی کربلا»، نوشته‌ی علی نظری منفرد و از آثار تحلیلی در این باره، «پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین (ع)»، اثر سید جعفری شهیدی؛ «بررسی و تحقیق پیرامون نهضت حسینی»، نوشته‌ی سید علی فرحی و «نهضت امام حسین (ع) و قیام کربلا»، نگاشته‌ی غلام حسین زرگری‌نژاد؛ «دانشنامه‌ی امام حسین (ع)»، در چهارده جلد، حاصل کار محققان دار الحدیث (این مجموعه در نوع خود اثر ارزشمندی است که تدوین آن هم زمان با تدوین کتاب حاضر بود و در سال ۱۳۸۸ منتشر شد)، از آثار درخور توجه در حوزه‌ی تاریخ عاشورا هستند که مؤلفان هر یک از این آثار، به سهم خویش کوشیده‌اند تا تحلیل‌ها و زوایای پنهان و ناگفته‌هایی از تاریخ عاشورا در آثارشان ارائه کنند. سعی همگان مشکور و توفیقات آنان روزافزون باد.

بی‌شک این میزان آثار فراوان درباره‌ی این رویداد تاریخی، اهمیت بسیار و تأثیر شگرف واقعه‌ی عاشورا را در هر عصری نشان می‌دهد و حیات جاودانه‌ی امام حسین (ع) و یارانش را می‌نمایاند.

[۱]. همانند رساله‌ی «حکمت و فلسفه‌ی شهادت امام حسین (ع) (چاپ شده در مجموعه‌ی رسائل اقتصادی، تحقیق سید مهدی رجایی، ص ۱۸۵ – ۲۱۲) که علامه محمد باقر مجلسی، در اواخر عصر صفویه نگاشته است.

[۲]. غلام رضا جمشید نژاد و عبد الحسین بینش این کتاب را با حذف اخبار و روایات تکراری آن، با عنوان سرشک خوبان در سوگ سالار شهیدان، به فارسی ترجمه کرده‌اند.