تفسیر و ثواب خواندن سوره فیل چیست؟
فوائد و خواص سوره فیل چیست؟
پاسخ اجمالی
پیامبر اسلام(ص) و مسلمانان در محیط مکه، در اقلیتی محض بودند و مشرکان آنها را جهت اعتقاداتی که داشتند، زیر فشار و اذیت، قرار می دادند. خداوند در آیات بسیاری از پیامبر(ص) و مسلمانان حمایت کرده و مشرکان را از کارهایشان بیم داده است. سوره فیل در واقع بیانی از یک واقعه تاریخی است که در راستای اطمینان دادن و اعلام حمایت از پیامبر می باشد، به این صورت که ابرهه و سپاه فیل سوار که به قصد مبارزه با خداوند آمده بودن و بنابر نابودی کعبه داشتند، با معجزه الهی، نابود گردیدند و حال تو ای پیامبر که از کعبه برای ما عزیزتر و والاتر هستی، بدان از تو نیز حمایت کرده و مخالفانت را به سزای اعمالشان خواهیم رساند.
پاسخ تفصیلی
سوره «فیل» از سوره های مکی[۱] و برای بیان معجزه الهی در حفظ کعبه و نابودی سپاه ابرهه می باشد. ابرهه فرمانده سپاه بزرگی بود که به قصد تخریب کعبه و در واقع مبارزه کردن با خدای کعبه قدم پیش نهاد و خداوند نیز به وسیله سنگ ریزه هایی که پرندگان کوچک در دهان داشتند، آنها را نابود کرد.[۲]
در برخی منابع، از امام سجاد(ع) شأن نزولی برای این سوره نقل شده است که در ذیل به طور خلاصه بیان می شود:
ابوطالب به پیامبر اکرم(ص) گفت: ای فرزند برادر! آیا تو برای همه مردم مبعوث شده اى، یا تنها قوم خودت مخاطب تو می باشند؟ پیامبر فرمود: «نه، برای همه انسان ها مبعوث شده ام؛ از سفید و سیاه، عرب و عجم، سوگند به کسى که جانم در دست اوست که من همه انسان هاى سفیدپوست و سیاه پوست را به این آئین دعوت می کنم، و تمام کسانى که بر قله کوه ها و دریاها هستند به این آئین فرا مىخوانم، من تمام فارس و روم را دعوت مىکنم».
این سخن پیامبر(ص) به گوش قریش رسید و موجب تعجب و حیرت آنها گردید. آنها خطاب به ابوطالب گفتند: آیا گوش به سخنان فرزند برادرت نمی دهى که چه مىگوید؟ به خدا سوگند! اگر مردم فارس و روم این سخنان را بشنوند ما را از سرزمینمان مىربایند! و سنگ هاى کعبه را قطعه قطعه جدا مىکنند! این جا بود که خداوند درباره این سخن آنها که مردم فارس و روم خانه کعبه را متلاشى مىکنند، سوره فیل را نازل کرد.[۳]
در ابتدای این سوره، خداوند می فرماید: «أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصحْابِ الْفِیلِ»[۴] در این جا سؤال این است که چرا خداوند این سوره را با استفهام انکاری[۵] آغاز کرده است؟ در جواب می توان نکته را در این یافت که؛ آیه می خواهد اقرار بر این مطلب بگیرد؛ خداوند در مقابل سپاه ابرهه، این گونه عمل کرد؛ حال ای پیامبر! تو که فرستاده و مورد اعتماد ما هستی و در راه ما تلاش می کنی نیز مورد حمایت ما بوده و هرگز نباید از دشمنانت هراسی داشته باشی.[۶]
علاوه بر این به نظر می رسد تعبیر به «أَ لَمْ تَرَ» را نباید به معنای لغوی آن معنا کرد؛ زیرا این واقعه سال ها قبل از بعثت پیامبر بوده و حتی گفته اند که پیامبر در آن سال متولد شده است. به همین جهت مفسران عبارت «أَ لَمْ تَرَ» را به «أ لم تعلم» یعنی «آیا ندانسته ای» معنا کرده اند[۷] این تعبیر شاید به این جهت باشد که خبر این حادثه قطعی بوده و همگان به آن علم داشته اند، علمی که قطعیت حاصل از آن به مانند دیدن است؛ لذا از تعبیر «دیدن» استفاده شده است.[۸]
در آیات انتهایی سوره نیز توضیح می دهد که چگونه، پروردگار با واقعه ای معجزه وار این دشمن را نابود کرده است: «وَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبابیلَ * تَرْمیهِمْ بِحِجارَهٍ مِنْ سِجِّیلٍ * فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ».[۹]
ابابیل برخلاف آنچه در میان عوام شهرت دارد نام این پرندگان نبوده، بلکه به معنای گروه گروه می باشد؛ یعنی پرندگان را گروه گروه فرستاد.[۱۰]
«سجیل» نیز به معنای سنگ و گل است[۱۱] و می تواند به این معنا باشد که سنگ هایی که به آنها گل چسبیده بود، سپاه ابرهه را سنگباران کردند و احتمال دارد استفاده از این نوع سنگ به این جهت بوده که آنها از دریا به سمت سپاه ابرهه حرکت کرده بودند.[۱۲]
ثواب خواندن سوره فیل
در فضیلت خواندن این سوره امام صادق(ع) می فرماید: «هر کس در نمازهاى واجب خود سوره “أ لم تر کیف فعل ربّک” را بخواند، روز قیامت هر دشت و کوه و ریگزارى گواهى مىدهد که او از نمازگزاران بوده است، و نداکنندهاى روز قیامت ندا مىدهد که درباره بنده من راست گفتید، شهادت شما را در حق او پذیرفتم، او را به بهشت در آورید و از وى حساب نکشید؛ زیرا او از کسانى است که من، او و عملش را دوست مىدارم».[۱۳]
البته لازم به ذکر است؛ بیشتر فقها گفته اند که سوره فیل به تنهایی در نماز کفایت نمی کند، بلکه باید بعد از سوره حمد، سوره فیل و قریش را با هم خواند؛ زیرا این دو در نماز یک سوره حساب می شوند.[۱۴]
منبع:اسلام کوئست
پی نوشت:
[۱]. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ۷، ص ۶۰۹، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۴ق؛ بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق، المهدی، عبدالرزاق، ج ۵، ص ۳۰۴، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
[۲]. برای اطلاع از داستان ابرهه ر.ک: ۲۵۰۶۳؛ داستان اصحاب فیل معجزه بت ها یا صاحب کعبه
[۳]. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضه الواعظین و بصیره المتعظین، ج ۱، ص ۵۴ – ۵۵، انتشارات رضی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
[۴]. فیل، ۱: «آیا ندانسته اى که پروردگارت با فیل سواران چه کرد»؟
[۵]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲۰، ص ۳۶۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
[۶]. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ۷، ص ۶۱۰، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
[۷]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج ۱۰، ص ۸۲۴، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش؛ بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق، شحاته، عبدالله محمود، ج ۴، ص ۸۴۷، دار إحیاء التراث، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
[۸]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۳۳۵، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش؛ فخرالدین رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۳۲، ص ۲۸۹، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
[۹]. فیل، ۳- ۵: «و بر ضد آنان گروه گروه پرندگانى فرستاد * [که] بر آنان سنگهایى از نوع سنگ گِل مىافکندند.* سرانجام همه آنان را چون کاه جویده شده قرار داد».
[۱۰]. شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص ۵۶۶، دار البلاغه للطباعه و النشر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق؛ ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، تفسیر غریب القرآن، ص ۴۷۱، منشورات مکتبه الهلال، بیروت، بی تا.
[۱۱]. عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تحقیق، غفاری، علی اکبر، ج ۸، ص ۶۶۷، انتشارات صدوق، تهران، ۱۳۶۰ش؛ فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج ۵، ص ۳۷۶، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
[۱۲]. تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۳۳۷؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۸۲۴٫
[۱۳]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص ۱۲۶، دار الشریف الرضی للنشر، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق؛ دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، ص ۳۸۵، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
[۱۴]. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده، بنی هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج ۱، ص ۵۴۳، انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
پاسخ دهید