سؤال: دختر من ۱۲ سال دارد. او با این که اهل نماز و پوشش است، ولی نسبت به موسیقی و رقص علاقه‌ی شدیدی دارد؛ همچنین چند وقت پیش متوجّه شدم که او می‌خواهد توسّط دوستانش آهنگ تهیه کند. حال سؤال بنده اینجا است که آیا او را از این کار نهی کنیم یا او را آزاد بگذاریم؟
جواب:
اوّل تعریف بعد انتقاد
یک ویژگی خوب این سؤال این بود که فرد سؤال کننده در ابتدا از خصوصیت های خوب دخترش سخن گفت و بعد درباره‌ی او انتقادی مطرح کرد. ما بارها در جلسات گذشته گفته ایم که اگر می‌خواهید از فرزندتان انتقاد داشته باشید، اوّل ویژگی های خوب او را بیان کنید و بعد به سراغ انتقاد بروید.
عوامل تأثیر گذار:
چند عامل باعث می شود که بچّه ها به این رفتارها علاقه‌مند شوند؛ از جمله:
الف. دوستان
اوّلین دلیل علاقه مند شدن بچّه ها به این مسائل، دوستان و هم نشینان آنها است. بچّه ها در دروه‌ی نوجوانی از دوستان خود خیلی تاثیر می‌پذیرند؛ لذا ممکن است این دختر در انتخاب دوستانش اشتباه کرده باشد.
در این سؤال گفته شد که فرزندشان علاقه مند است که از دوستانش آهنگ دریافت کند؛ از اینجا معلوم می‌شود که دایره‌ی دوستی او با هم‌سالانش مناسب نیست؛ لذا ما باید این دایره را ازبین ببریم و یک ساختار جدید درست کنیم.
ب. اقوام و فامیل
ممکن است در اقوام و فامیل افرادی باشند که روی ایشان تاثیر منفی می‌گذارند؛ افرادی که برای نوجوان جذابیّت‌های شخصیتی دارند و او از آنها الگو می‌گیرد. در اینجا والدین باید اطرفیان را تحت مدیریّت خود قرار دهند. درست است که انسان باید صله‌ی رحم کند؛ امّا اگر این رابطه باعث ضربه زدن به تربیت فرزند شود، باید آن را کنترل کرد.
راه های مدیریت روابط خانوادگی:
- تذکّر لسانی
در ابتدا والدین باید از باب امر به معروف و نهی از منکر وارد شوند؛ مثلاً به آن شخص بگویند که ما دوست نداریم در زمانی که ما حضور داریم، موسیقی گذاشته شود و یا درباره‌ی این مسائل صحبت شود.
مقام معظّم رهبری حفظه الله در باب تذکّرات لسانی تعبیری دارند که می‌فرمایند: “ گاهی اوقات اثر این تذکّرات لسانی از مشت پولادین بیشتر است“. ما باید بدانیم که این تذکّرات اثر می‌گذارد؛ لذا باید دلسوزانه و مشفقانه به افراد تذکّر دهیم.
- کم کردن روابط
حال اگر شخص لجاجت کرد و حرف ما را نپذیرفت، در اینجا باید ارتباط خود را با او کم کنیم.
روزی شخصی خدمت معصوم علیه السّلام آمد و گفت: آقا! من هردفعه که می‌خواهم در منزل خود به دستشویی بروم، صدای آهنگ و شعر رقاصه ها را از خانه‌ی همسایه‌ام می شنوم؛ تکلیف چیست؟ حضرت در جواب او آیه‌ی شریفه‌ای را تلاوت کردند و گفتند: انسان در برابر گوش و چشم و دل خود مسئول است. از این روایت نتیجه می‌گیریم که ما در برابر آن چیزهایی که می‌شنویم، مسئول هستیم؛ خصوصاً در مورد تربیت فرزندانمان.
خلاصه‌ی مطلب این شد که در ابتدا باید از باب تذکّر لسانی وارد شویم، اگر آن فرد لجاجت کرد، ارتباط خود را با او محدود کنیم؛ البته باید توجّه داشت که منظور ما قطع صله‌ی رحم نیست.
ج. بیکاری
یکی دیگر از عوامل گرایش بچّه ها به این نیازهای کاذب، بیکاری است. شنیدن موسیقی و رقصیدن نیاز حقیقی انسان نیست؛ امّا اگر والدین برای وقت فرزندان خود برنامه‌ریزی نداشته باشند و فرزندان آنها بیکار باشند، به سمت این نیازهای کاذب حرکت می‌کنند؛ لذا پدر و مادر باید برای وقت بچّه ها برنامه ریزی داشته باشند و نگذارند که آنها بیکار شوند.
د. رسانه
مورد چهارم که ممکن است زمینه‌ی این مشکل را فراهم کند، رسانه ملّی است. امروزه در همه‌ی شبکه ها به جزء رادیو معارف موسیقی در حال پخش است؛ لذا ممکن است نوجوان در معرض این شبکه ها قرار گرفته باشد و به همین دلیل برای او جذّابیت ایجاد شده باشد.
ه. امر و نهی زیاد
گاهی اوقات بچّه‌ها به دلیل برخورد نامناسب والدین به سمت این موضوعات کشیده می‌شوند. مثلاً اگر پدر و مادر روی مسائل اعتقادی و دینی سخت‌گیری کنند و بیش از حد به آنها امر و نهی کنند، ممکن است نوجوانان نسبت به آن مسائل لجبازی کنند و عکس آنها را انجام دهند.
نه آزادی، نه سخت گیری!
در سؤال گفته شد که آیا فرزندمان را آزاد بگذاریم یا به او سخت بگیریم؟ من در جواب به ایشان می‌گویم که در اینجا باید حد وسط را رعایت کرد؛ یعنی باید منطقی عمل کنیم. والدین باید موارد گفته شده را رعایت کنند و به فرزندشان امر و نهی نکنند؛ زیرا ممکن است آنها نسبت به والدین لجاجت و سرکشی کنند و روی نقطه ضعف آنها دست بگذارند.
چگونه انتقاد کنیم؟
پدر و مادر باید با فرزند خود دوست باشند و اگر می‌خواهند نسبت به او انتقادی داشته باشند، در فضای صمیمانه آن را مطرح کنند؛ مثلاً پدر می‌تواند با دختر خود به آبمیوه فروشی برود و در آنجا از این رفتار ابراز نگرانی کند و به او بگوید: من تو را خیلی دوست دارم، ولی این رفتارت من را ناراحت می‌کند؛ انتظار من این است که این رفتار را دیگر انجام ندهی. با این کار قاطعیت و اقتدار والدین ثابت می‌شود.
سؤال: پسر ۱۵ ساله ای دارم که علاوه بر این‌که نماز نمی‌خواند، به تازگی دد اتاق او چند CD غیر اخلاقی پیدا شده است؛ چه رفتاری با او داشته باشم که اعتماد او نسبت به من از بین نرود؟
جواب:
نماز بازدارنده‌ی زشتی ها
یکی از فلسفه‌های نماز این است که انسان را از بدی ها و زشتی ها باز می‌دارد؛ برای همین است که خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ»[۱].
من همیشه به دانشجو ها و جوان ها تاکید می‌کنم که سیم ارتباط خود را با خدا هیچ وقت قطع نکنند؛ زیرا در خیلی از موارد نماز به فریاد انسان می‌رسد. قرآن در این باره می‌فرماید: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ»[۲]؛ یعنی انسان برای این که از مکر و حیله شیطان حفظ شود، باید از نماز کمک بگیرد.
اوّلین گام، ارتباط با خدا
اوّلین گامی که والدین باید نسبت به این نوجوان بردارند، این است که بین او و خدا یک رابطه‌ی خوب برقرار کنند. فطرت و طینت بچّه ها در این دوره پاک است؛ لذا بهتر با خدا ارتباط برقرار می‌کنند.
راه های جلب توجّه نوجوانان به معنویت:
والدین باید معنویّت‌ها را به صورت زیبا برای فرزندان خود شرح دهند؛ آنها می‌توانند با چند روش این کار را انجام دهند:
الف. گفتگو در فضای دوستانه
یکی از راه‌ها این است که پدر و مادر با فرزندشان در یک فضای دوستانه صحبت کنند؛ مثلاً با او به بیرون بروند و در یک فرصت مناسب مسائل دینی را مطرح کنند.
یکی از روش‌های ارتباطی با بچّه‌ها در سنین نوجوانی، روش عاطفی و دوستانه است؛ لذا ما باید با فرزندان خود دوست باشیم و در یک فضای دوستانه و عاطفی درخواست های خود را مطرح کنیم.
ب. ارتباط با مکان‌های مقدّس
پدر و مادر باید زمینه‌ای را فراهم کنند که ارتباط فرزندشان با مکان‌های پاک و مقدّس بیشتر شود؛ به عنوان مثال محرّم و صفر زمان خوبی است که این ارتباط برقرار شود؛ چراکه بچّه ها در هیئت‌ها و مجالس اهل بیت بیشتر به خدا نزدیک می‌شوند.
ج. ایجاد فضای عبادت
نکته‌ی سوّم این است که باید در خانه جو نماز خواندن ایجاد شود؛ مثلاً گاهی اوقات پدر به فرزندش بگوید: من دوست دارم نماز خواندن تو را ببینم؛ پدر با این کار، هم ابراز عاطفه کرده و هم جو نماز را در خانه ایجاد کرده است.
د. افزایش بینش اعتقادی
بینش اعتقادی بچّه ها در این سنین باید افزایش پیدا کند؛ زیرا هر چه بینش اعتقادی آنها تقویت شود، بیشتر متوجّه نماز می‌شوند.
ه. ارتباط با روحانیت
پدر و مادر باید ارتباط فرزندشان را با روحانیت بیشتر کنند. بنده بارها به والدین گفته‌ام که مبادا در حضور بچّه ها از روحانی بد بگویند؛ زیرا بچّه ها قرار است دینشان را از این قشر بگیرند؛ حال اگر کسی از روحانیت بد بگوید، آنها از دین فراری می‌شوند و باید فاتحه‌ی دین آنها را خواند.
حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در این زمینه می‌فرمایند: “کسانی که اسلام را بدون روحانیت می‌خواهند، این‌ها اصلاً اسلام را نمی‌خواهند“.
احترام به عالم عبادت است
در روایات آمده است که نگاه به چهره‌ی عالم عبادت است و حتّی عنوان شده که نگاه به در خانه‌ی عالم نیز عبادت است؛ لذا در گذشته وقتی مردم یک عالم دینی را می‌دیدند یا از در خانه اش عبور می‌کردند، احترام می‌گذاشتند.
شاید برای برخی از افراد این سؤال پیش بیاید که چرا نگاه به در خانه‌ی عالم عبادت است؟! در جواب باید گفت که چون در خانه‌ی عالم، انسان را به یاد خدا می‌اندازد و هرچه انسان را به یاد خدا بیاندازد، عبادت است.
و. روضه‌های هفتگی
یکی از چیزهایی که امروزه در خانواده‌ها کم شده، روضه‌های هفتگی است. در گذشته گاهی چند نسل در روضه‌ها تربیت می‌شدند. لذا پدر و مادر باید به این فضاها دقّت داشته باشند.
چگونگی برخورد والدین با این مشکل
امّا این مادر بزرگوار چگونه باید با فرزندشان برخورد کنند؟ توصیه می‌شود که ایشان آن تصاویر غیر اخلاقی را از بین ببرند و در این‌باره کوچک ترین تغییری در رفتار خود نشان ندهد؛ یعنی به گونه ای رفتار کنند که بچّه در حالتی بین خوف و رجا باشد.
امّا اگر فرزندشان سؤلاتی در این زمینه مطرح کرد، در اینجا مادر باید خود را به تغافل بزند و رفتارش را نادیده بگیرد.
فواید خوف و رجاء
حالت خوف و رجاء باعث سازندگی افراد می‌شود؛ لذا به همین دلیل است که خداوند انسان‌ها را در خوف و رجا قرار داده است. به عنوان مثال اگر فردی گناه کند و بداند که با توبه بخشیده می‌شود، دوباره به سمت گناه می‌رود؛ امّا اگر خود را در حالتی بین خوف و رجاء ببیند، دیگر به سمت گناه نمی‌رود. به نظر می‌آید که خوف و رجاء یک عامل تربیتی است که باعث رشد انسان ها می‌شود.
تذکری به والدین
ما بارها به والدین تاکید کرده‌ایم که برای فرزندانشان کامپیوتر شخصی خریداری نکنند؛ بلکه اگر قصد خریدش را دارند، آن را برای خانواده تهیّه کنند؛ دلیل آن هم این است که فرزندان از این آسیب ها در امان باشند.
[۱]– سوره‌ی عنکبوت، آیه ۴۵٫ همانا نماز است که (اهل نماز را) از هر کار زشت و منکر باز مىدارد
[۲]– سوره‌ی بقره، آیه ۴۵٫ و یارى جویید از خدا به صبر و نماز،
پاسخ دهید