ابوبکر بن خُزَیمه شافعی (۳۱۱ هـ. ق) و ابو علی ثقفی شافعی (۳۲۸ ه. ق)

حاکم نیشابوری شافعی می‌گوید:

سمعت محمّد بن المؤمّل بن الحسن بن عیسى یقول:خَرَجْنا مع‏ إمام‏ أهلِ‏ الحدیث‏ أبی‏ بکر بن خُزَیمه و عدیلُه أبی علی الثقفی مع جماعه من مشایخنا، و هُم إذْ ذاک متوافرون إلى زیاره قبر علی بن موسى الرضا بطوس، قال: فَرَأیْتُ من تعظیمه [ابن خزیمه] لتلک البقعه و تواضعِه لها و تضرّعِه عندها ما تحیَّرنا[۱]؛‏

از محمّد بن مؤمل شنیدم می‌گفت: روزی با پیشوای اهل حدیث، ابو بکر بن خزیمه و ابو علی ثقفی و دیگر اساتید خود به زیارت قبر علی بن موسی الرضا به طوس رفتیم جمعیت انبوهی به زیارت قبر آن حضرت آمده بودند. محمّد بن مؤمل می‌گوید: ارج و احترام و تواضع و گریه و زاری ابن خزیمه در مقابل قبر علی بن موسی همگی ما را شگفت زده کرد.

نکته‌ی جالب توجه و شگفت‌انگیز، ادامه‌ی سخن راوی (محمّد بن مؤمل) است که متأسفانه برخی آن را گزارش نکرده‌اند. راوی می‌گوید:

و ذلک‏ بمشهد مِنْ‏ عدّه مِن‏ آل‏ السلطان و آل شاذان ابن نعیم و آل الشنقشین و بحضره جماعه من العلویه من أهل نیسابور و هرات و طوس و سرخس، فدوّنوا شمائل أبی بکر محمد بن إسحاق عند الزیاره و فرحوا و تصدّقوا شکراً للّه على ما ظَهَر مِنْ إمام العلماء عند ذلک الإمام و المشهد و قالوا بأجمعهم: لو لمْ یَعْلَم هذا الإمام أنه سنّه و فضیله لما فَعَلَ هذا…[۲]؛

این همه تواضع و احترام ویژه‌ی ابن خزیمه در برابر امام رضا (ع) در حضور بزرگان آل سلطان و آل شاذان و آل شنقشین و گروهی از علوی‌های نیشابور و هرات و طوس و سرخس انجام گرفته و تمام آن‌ها شمایل و حرکات ابن خزیمه را، به هنگام زیارت قبر امام رضا (ع)  مشاهده و ثبت و ضبط کردند و از برخورد وی در پیشگاه آن امام و قبر شریف حضرتش، بسیار شادمان گشته و پاس چنین برخوردی که از امام العلماء سر زده بود، از خوشحالی صدقه دادند و همگی اظهار داشتند: اگر این کار [زیارت قبور و گریه و زاری کنار قبور و تواضع و احترام به صاحب قبر] سنّت نبود و فضیلت نداشت، هیچ‌گاه ابن خزیمه چنین نمی‌کرد.

محمّد بن یحیی صولی (۳۳۵ هـ. ق)

به نقل از احمد بن یحیی، از شعبی می‌گوید:

روزی شعبی گفت: بهترین بیت چه بیتی است؟ به او گفته شد: سخن انصار در جنگ بدر:

زمانی که سران مشرکان در کنار چاه‌های بدر با شکست روبه‌رو شدند، جبرئیل و پیامبر زیر پرچم ما (انصار) حضور داشتند. محمّد بن یحیی صولی در مقام قضاوت می‌گوید: «شعر ابونراس در مورد امام رضا (ع) برترین شعر است.»[۳] چنان‌که پیش‌تر گذشت.

جای دیگر درباره‌ی ولایت‌عهدی امام رضا (ع) چنین می‌سراید:

علی حین أعطی الناس صفق أکُفّهم          علی بن موسی بالولایه والعهد

فما کان فینا مَنْ اَبَی الضَیْم غیره                       کریمٌ کفی باقی القبول و فی الردّ[۴]؛

به هنگامی که مردم با علی بن موسی به ولایت‌عهدی بیعت می‌کردند در میان ما (هاشمیان) کسی که ستم را نپذیرد جز او نیست، او کریمی است که می‌پذیرد که باقی (مال) را به صاحبش بدهد و آن را برگرداند.

علی بن حسین مسعودی شافعی (۳۴۶ هـ. ق)

فلم‏ یَجِدْ فی‏ وقته‏ أحداً أفضل و لا أحقَّ بالأمر من علی بن موسی الرضا فبایَعَ له بولایه العَهْد و ضَرَبَ اسمه علی الدنانیر و الدراهم[۵]؛

مامون در زمان خود فردی را برتر و سزاوارتر از علی بن موسی در ولایت‌عهدی نیافت از این‌رو، وی را به ولایت‌عهدی گماشت و با وی بیعت و نام او را بر درهم و دینارها ثبت کرد.

ابن حِبّان بُستی شافعی (۳۵۴ هـ. ق)

علی بن موسی الرضا ابو الحسن مِنْ ساداه أهل البیت و عُقَلائهم و جِلّه الهاشمیین و نُبَلاءهم یَجِب أنْ یُعْتَبر حدیثه إذا روی عنه… قد زُرْته [القبر] مراراً کثیره و ما حَلَّتْ بی شدهٌ فی وقت مقامی بطوس فزُرْتُ قبرَ علی بن موسی الرضا، صلوات الله علی جده و علیه، و دعوْتُ الله إزالتها عنّی إلا أُستجیب لی و زالَتْ عنّی تلک الشده، و هذا شیء جرّبْتُهُ مراراً فوجَدْتُه کذلک، أماتَنا الله علی محبّه المصطفی و أهل بیته، صلی الله علیه و علیهم أجمعین[۶]؛

علی بن موسی الرضا (ع) از بزرگان و خِرَد ورزان و برجستگان بنی هاشم است. من بارها مرقد او را زیارت کرده‌ام. زمانی که در طوس بودم هر مشکلی برایم رخ می‌داد به زیارت قبر علی بن موسی الرضا، درود خدا بر جدّ بزرگوار و شخص او باد، می‌رفتم و برای برطرف شدن مشکلم دعا می‌نمودم و دعایم مستجاب می‌گشت و مشکلم حل می‌شد. این کار را بارها تجربه کردم و جواب گرفتم. خداوند، ما را بر محبّت پیامبر برگزیده‌ی خود و خاندانش بمیراند، درود خدا بر او و خاندان وی باد.

حسین بن احمد مُهَلَّبی (۳۸۰ هـ. ق)

وی در مورد نوقان، یکی از شهرهای طوس و هم‌چنین در وصف شخصیت امام رضا (ع) می‌گوید:

و هی مِنْ أَجَلَّ مُدُن خراسان و أَعْمَرِها، و بظاهر مدینه نوقان قبرُ الإمام علی بن موسی بن جعفر، و به أیضاً قبرُ هارون الرشید و علی قبر علی بن موسی حِصْنٌ، و فیه قومٌ معتکفون…[۷]؛

نوقان از بهترین و آبادترین شهرهای خراسان است. در این شهر مرقد امام علی بن موسی بن جعفر (ع): وجود دارد… که بر روی قبر امام (ع) حصاری است که مردمی در آن معتکف شده و به عبادت می‌پردازند.

محمّد بن علی بن سهل شافعی (۳۸۴ هـ. ق)

حاکم نیشابوری شافعی می‌گوید:

سمعت أبا الحسن محمّد بن علیّ بن سهل الفقیه یقول: ما عرض لی مهمّ من أمر الدین و الدنیا فقصدت قبر الرضا علیه السلام لتلک الحاجه، و دعوت عند القبر إلّا قضیت لی‏ تلک‏ الحاجه، و فرّج‏ اللّه عنّی ذلک المهمّ... و قد صارت إلیّ هذه العاده أنْ أخرج إلى ذلک المشهد فی جمیع ما یعرض لی، فإنّه عندی مجرّب[۸]‏؛

از ابو الحسن محمّد بن علی بن سهل فقیه شنیدم که می‌گفت: هیچ مطلب مهم دینی و دنیوی برای من رخ نمی‌داد که برای روا شدن آن حاجت به قبر [امام] رضا رفته و در آن‌جا دعا کرده باشم جز آن‌که آن حاجتم روا شد و خداوند برایم آن مهم را برآورد… و این عادت من شده است که در تمام حوایجم به این آستان بیابم که آن را بارها آزموده‌ام.

دارقطنی بغدادی شافعی (۳۸۵ هـ. ق)

از امام به بزرگی یاد کرده و می‌گوید:

فهو علی بن موسی بن جعفر بن محمّد العلوی الحسینی، ابو الحسن الرضا یروی عن أبیه موسی بن جعفر عن آبائه عن علی[۹]؛

او علی بن موسی، فرزند جعفر بن محمّد علوی حسینی، ابو الحسن رضاست و از پدر بزرگوارش موسی بن جعفر از پدرانش از علی (ع) نقل روایت می‌کند.

منبع: کتاب امام رضا علیه السلام به روایت اهل سنت – محمدمحسن طبسی

[۱]– فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمّه مِن ذریتهم، ج ۲، ص ۱۹۸، ح ۴۷۷ و تهذیب التهذیب، ج ۷، ص ۳۳۹، هر دو به نقل از تاریخ نیشابور حاکم نیشابور شافعی.

[۲]– فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمّه مِن ذریتهم، ج ۲، ص ۱۹۸، ح ۴۷۷٫

[۳]– سیر أعلام النبلاء، ج ۹، ص ۳۸۸٫

[۴]– أشعار اولاد الخلفاء و أخبارهم من کتاب الأوراق، ص ۳۰٫

[۵]– مروج الذهب و معادن الجوهر، ج ۶، ص ۲۳٫ ر. ک: تاریخ مختصر الدُول، ص ۱۳۴ و مرآه الجنان و عِبره الیقظان فی معرفه ما یعتبر مِن حوادث الزمان، ج ۲، ص ۱۰٫

[۶]– کتاب الثّقات، ج ۸، ص ۴۵۷٫

[۷]– الکتاب العزیزی، ص ۱۵۵٫

[۸]– فرائد السمطین، ص ۲۲۰، ح ۴۹۶ به نقل از تاریخ نیشابور.

[۹]– المؤتلَف و المختلَف، ج ۲، ص ۱۱۱۵٫