مجد الدین ابن اثیر جَزَری شافعی (۶۰۶ هـ. ق)

هو أبو الحسن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن أبی‌طالب الهاشمی، المعروف بالرضا… و کان مقامه مع أبیه موسی بن جعفر تسعاً و عشرین سنه و أشهراً و عاش بعد أبیه عشرین سنه… و إلیه إنْتهت إمامه الشیعه فی زمانه و فضائلُه أکثر مِنْ أنْ تُحصى، رحمه الله علیه و رضوانه[۱]؛

ابو الحسن على بن موسى… معروف به رضا… مدت ۲۹ سال و چند ماه در کنار پدر بزرگوار خویش ‍[امام] موسى بن جعفر زیسته و بعد از پدر نیز بیست سال زندگى کرد… امامت شیعه در زمان على بن موسى به آن حضرت منتهى گشت. فضایل وى بى‌شمار است، رحمت و رضوان خدا بر او باد.

ابن قُدامه مَقدسى حنبلى (۶۲۰ هـ. ق)

وى آن‌گاه که فرزندان امام حسین (ع) را برمى‌شمرد مى‌گوید:

علی بن الحسین، محمّد بن علی ابو جعفر الباقر… جعفر بن محمّد الصادق، موسی بن جعفر، علی بن موسی، کلّهم ائمّه مَرضیّون و فضائلهم کثیرهٌ مشهورهٌ؛

على فرزند حسین، محمّد فرزند على، ابو جعفر باقر… جعفر صادق فرزند محمّد، موسى فرزند جعفر، على فرزند موسى همگى آنان امامانى مورد رضایت الهى و فضایلشان بسیار و معروف است.

سپس درباره‌ی ائمّه‌ى معصومین (ع) به ویژه امام رضا (ع) چنین مى‌گوید:

و فی بعض روایاتهم عن آبائهم نسخهٌ یرویها علی بن موسی، عن أبیه موسى بن جعفر، عن أبیه جعفر، عن أبیه محمّد بن علی بن الحسین بن علی، عن أبیه علیّ، عن النبیّ، قال بعض أهل العلم: لو قرئ هذا الإسناد علی مجنون لَبرئ[۲]؛

در بعضى از روایاتشان از پدرشان نسخه‌اى هست که على بن موسى از پدرش… از پیامبر اکرم ص روایت کرده است. که یکى از عالمان گفته است: اگر این سند را بر دیوانه‌اى بخواند بیمارى او برطرف مى‌شود.

ابو القاسم عبد الکریم رافعى شافعى (۶۲۳ هـ . ق)

علی بن موسى بن جعفر… أبو الحسن الرضا من أئمّه أهل البیت و أعاظم ساداتهم و أکابرهم…[۳]؛

امام رضا (ع) از امامان اهل بیت و بزرگان و سروران آنان است.

شیخ محى الدین ابن عربى شافعى (۶۳۸ هـ. ق)

علی السرّ الالهی و الرائی للحقائق کما هی، النور اللاهوتی و الإنسان الجبروتی و الأصل الملکوتی و العالم الناسوتی، مصداق معلِّم المطلق و الشاهد الغیبی، المحقق روح الأرواح و حیاه الأشباح، هندسه الموجود الطیار فی المنشئات‏ علی الوجود، کهف النفوس القدسیّه غوث الأقطاب الانسیه، الحجّه القاطعه الربانیّه محقّق الحقائق الامکانیّه، أزل الأبدیّات و أبد الأزلیّات، الکنز الغیبی و الکتاب اللاریبی، قرآن المجملات الأحدیه و فرقان المفصّلات الواحدیه، إمام الورى بدر الدُجى، أبی محمّد علی بن موسى الرضا[۴]؛

علی سر الهی و بیننده‌ی حقایق، چنان که هست، نور لاهوتی و انسان جبروتی و اصل ملکوتی و عالم ناسوتی است. مصداق معلّم مطلق و شاهد غیبی و نهانی است. تحقق بخش روح تمام روح‌ها و زندگانی اشباح و حدّ و هندسه‌ی موجود است. پرواز کننده در عوالم وجود، پناه نقوس قدسی و فریادرس قطب‌های انسانی، حجّت قاطع پروردگار، تحقق‌بخش حقایق امکانی، ازل امور ابدی و ابد امور ازلی، گنج نهانی و کتاب بی‌شک و ریب، قرآن امور مجمل و سربسته‌ی احدیت و فرقان امور تفصیلی و احدیت، امام مردمان، ماه کامل تاریکی‌ها، ابو محمّد علی بن موسی ملقب به رضا.

محب الدین ابو عبدالله، معروف به ابن نجّار بغدادی شافعی (۶۴۳ هـ. ق)

… ولد بمدینه النبی … و سمع الحدیث من والده و عمومته و غیرهم من أهل الحجاز، و کان من العلم و الدّین بمکان کان یفتی فی مسجد رسول الله، و هو ابن نیّف و عشرین سنه[۵]؛

در مدینه به دنیا آمد و از پدر و عموهایش و دیگر بزرگان حجاز، استماع حدیث نمود. علی بن موسی از چنان جایگاه علمی و دینی والایی برخوردار بود که در بیست و چند سالگی در مسجد رسول خدا فتوا می‌داد.

محمّد بن طلحه شافعی (۶۵۲ هـ. ق)

شِبراوی شافعی به نقل از محمّد بن طلحه‌ی شافعی در مورد فرزندان امام کاظم (ع) چنین می‌گوید:

کان لموسی الکاظم من الأولاد سبع و ثلاثون ولداً ما بین ذکر و أنثی، أَجَلُّهم و أَفْضَلُهم و أشْرَفْهم و أکْمَلُهم علی بن موسی الرضا…[۶]؛

امام کاظم (ع) بیش از ۳۷ فرزند پسر و دختر داشت که بزرگوارترین، شریف‌ترین و کامل‌ترین آن‌ها علی بن موسی الرضا (ع) بود.

محمّد بن طلحه، خود نیز می‌گوید:

قَدْ تَقَدَّم القول فی أمیر المؤمنین علیّ و فی زین العابدین علیّ و جاء هذا علی الرضا ثالثهما و مَنْ أمْعَنَ النَظَر و الفِکره وَجَدَه وارثهما فَیَحْکُم کونَه ثالث العلیّین فما إیمانه و علا شأنه و ارتفع مکانه و اتَّسع إمکانه و کَثُرَ أعوانه و ظهر برهانه حتّى أحَلَّه الخلیفه المأمون مَحَلَّ مُهْجَته و أشْرَکه فی مملکته … فکانَتْ مناقِبُه عَلیّه و صفاته سنیّه و مکارمه خاتمیّه و أخلاقه عربیّه و شِنْشَنته احزمیه و نَفْسُه هاشمیّهُ و أرومته الکریمه نبویّه، فمَهْما عُدّ من مزایاه کان أعْظَم منه و مَهْما فُصّل مِنْ مناقبه کان أعلا رتبه منه[۷]؛

سخن درباره‌ی امیر مؤمنان علی (ع) و زین العابدین علی (ع) گذشت. امام رضا (ع) وارث امیر مؤمنان و زین العابدین است و حکم می‌کند که وی سومین پیشوایی است که نام او علی است. ایمان و جایگاه و منزلت و فراوانی یاران و دوستداران آن حضرت سبب شد تا مأمون وی را در امور حکومت شریک گرداند و ولایت‌عهدی را به او بسپارد… دارای مناقب و ویژگی‌هایی والا و صفاتی برجسته است. منش او پیامبرگونه و خلق و خوی پسندیده‌ی آن حضرت، خلق و خوی انسان‌های اصیل و این ویژگی‌ها را از پدرانش‌ به ارث برده است. روحیاتش هاشمی و خاندان ارجمندش نبوی است. هر ویژگی از او شمرده شود، اندک و هر چه در وصفش بیان گردد، والاتر و بالاتر از آن است.

سِبْط ابن جوزی حنفی (۶۵۴ هـ. ق)

کان مِنَ الفُضَلاء الأتقیاء الاجواد[۸]؛

[امام رضا (ع) ] از اهل فضیلت و پرهیزکاری و کرم و بخشش بود.

ابن ابی الحدید معتزلی شافعی (۶۵۶ هـ. ق)

وی امام را از بزرگان و علمای اهل بیت می‌داند[۹].

جایی دیگر در مقام دفاع از بنی‌ هاشم، در مورد امام رضا (ع) چنین می‌گوید:

المُرَشَّح‏ للخلافه و المخطوب له بالْعَهد کان أَعْلَمُ الناس و أسخى الناس و أکرم الناس أخلاقاً[۱۰]؛

[امام رضا (ع)] برگزیده برای خلافت و ولی‌عهد بود. وی داناترین و بخشنده‌ترین و خوش‌خوترین مردم بود.

محمّد بن یوسف گنجی دمشقی شافعی (۶۵۸ هـ. ق)

و الإمام بعد [موسى بن جعفر] أبو الحسن علی بن موسی الرضا (ع) مَوْلِدُه بالمدینه سنه ثمان‏ و أربعین‏ و مائه و قُبِضَ بطوس من أرض خراسان…[۱۱]؛

امام رضا (ع) سال ۱۴۸ هجری در مدینه به دنیا آمد و پس از موسی بن جعفر (ع) به امامت رسید و در طوس از سرزمین خراسان رحلت کرد.

عمر بن شجاع الدین محمّد بن عبد الواحد موصلی شافعی (۶۶۰  هـ. ق)

وی درباره‌ی امام رضا (ع) فصلی با عنوان «فصل فی الإمام علی بن موسی الرضا (ع) می‌گشاید و در مورد آن حضرت چنین می‌گوید:

علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین (ع) قیل: کان غَزیر الأدب و الحلْم و الفهم، واسعُ الروایه مُتْقَنُ الدرایه، مکین فی العلم أمیناً فی الحلم، کامل الزهد و الوَرَع و الفتوّه و المروه…[۱۲]؛

آن حضرت از حیث ادب و بردباری و بینش، بسیار پر مایه بود. احادیث بسیاری روایت کرده و در بینش و فهم حدیث، بسیار دقیق بود، در علم و دانش شخصیّتی قدرتمند و در نهایت بردباری قرار داشت. در پرهیزکاری و ترس از خدا و شهامت و جوانمردی سرآمد بود.

شمس الدین ابن خلکان شافعی (۶۸۱ هـ. ق)

هو أحد الأئمّه الاثنا عشر علی إعتقاد الإمامیه و ضَرَبَ المأمون اسْمَه علی الدینار و الدرهم…. و استدعی علیّاً فأنْزَله أحْسَن منزله… فلم یَجِدْ فی وقته احداً أفضل و لا أحق بالأمر من علی الرضا فبایَعَه…[۱۳]؛

منبع: کتاب امام رضا علیه السلام به روایت اهل سنت – محمدمحسن طبسی

[۱]– تتمه جامع الاصول، ج ۲، ص ۷۱۵٫

[۲]– التبیین فی أنساب القرشبین، ص ۱۳۲- ۱۳۳٫ از کلام ابن قدامه‌ی حنبلی برمی‌آید که روش ائمّه‌ی اطهار نقل روایت به گونه‌ی سلسله الذهب و روایه الأبناء عن الآباء (فرزندان از پدران) بوده و این نکته‌ی تأمل برانگیز است.

[۳]– التدوین فی اخبار قزوین، ج ۳، ص ۴۲۵٫

[۴]– کتاب المناقب (چاپ شده در پایان وسیله‌ی الخادم إلی المخدون در شرح صلوات چهارده معصوم). ص ۲۹۶، به نقل از: ملحقات إحقاق الحق، ج ۲۸، ص ۶۵۷٫

[۵]– ذیل تاریخ بغداد، ج ۱۹، ص ۱۳۵؛ شماره‌ی ۹۶۹٫

[۶]– الإتحاف بحبّ الأشراف، ص ۳۱۰، ذکر این نکته ضروری است که مطالب مذکور در کتاب مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول ص محمّد بن طلحه نبوده و ممکن است شبراوی شافعی این سخنان را از کتاب دیگر محمّد بن طلحه به نام زبده المقال الآل (ع) نقل کرده باشد که این کتاب در دسترس نیست. ر . ک: أهل البیت فی المکتبه العربیه، ص ۲۰۵، شماره‌ی ۳۴۶٫

[۷]– مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ص ۲۹۵٫

[۸]– تذکره الخواص من الأمه بذکر خصائص الأئمّه، ص ۳۲۱٫

[۹]– شرح نهج البلاغه، ج ۱۲، ص ۲۵۴٫

[۱۰]– همان، ج ۱۵، ص ۲۹۱٫

[۱۱]– کفایه الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب، ص ۴۵۷- ۴۵۸٫

[۱۲]– النعیم المقیم لعتره النبأ العظیم، ص ۳۷۷٫

[۱۳]– وفیات الأعیان و أنباء الزمان، ج ۳، ص ۲۶۹- ۲۷۰٫