در ابتدا بايد دانست عادت به كار خوب، پسنديده است اما اگر عادت به عادى كشيده شود و مانع رشد باشد نكوهش شده است. چنان كه در روايات آمده، گاهى طولانى كردن نماز (ركوع و سجود) به صورت عادت در مىآيد و لذا ارزش خود را از دست مىدهد.

امام صادق (علیهالسلام)مىفرمايد: «لا تَنْظُروا اِلى طُولِ رُكُوعِ الرَّجُلِ و سُجُودِه فَاِنَّ ذلِكَ شَىءٌ اِعتادَه فَلَوْ تَرَكَه اِسْتَوْحَشَ لِذلكَ و لكِن اُنظُروا اِلى صِدْقِ حَديثِه و اداءِ اَمانَتِه»؛[1] «به طولانى كردن ركوع و سجود كسى نگاه نكنيد؛ زيرا شايد اين چيزى باشد كه به آن عادت كرده باشد كه اگر تركش كند وحشت مىكند؛ ليكن به راستى در گفتارش و اداى امانتش نگاه كنيد».

بنابراين با ارزشترين اعمال انسانى و عبادى، اگر به طورى عادت شود كه عمل از روى قصد و توجّه و آگاهى انجام نشود و نماز بدون توجّه به هدف اصلى آن برگزار شود، آثار سازنده نخواهد داشت.

البته اينكه انسان بايد كارى كند كه چيزى برايش به صورت عادت در آيد و به آن انس بگيرد به طورى كه ترك كردن آن برايش دشوار باشد به صورت كلى درست است؛ چون عادت بر دو قسم است:

1 – عادت فاعلى: آن است كه انسان تحت تأثير يك عامل خارجى قرار نمىگيرد؛ بلكه كارى را از روى آگاهى و آزادى و در اثر تكرار و ممارست، بهتر انجام مىدهد. مثلاً در اثر تمرين، عادت به نوشتن، خواندن مىكند. بسيارى از ويژگىهاى شايسته مانند: شجاعت، سخاوت و عفّت حاصل عادت فاعلى است. بنابراين خاصيّت اين عادات آن است كه انسان تا وقتى كه عادت نكرده، ارادهاش در مقابل موانع ضعيف است و وقتى عادت كرد، قدرت مقاومت پيدا مىكند؛ همانطور كه درباره تقوا و عدالت چنين است و به گونهاى است كه انسان اسير آن نمىشود. علاوه بر اين عادت كارى را كه بر حسب طبيعت براى انسان دشوار است، آسان مىكند و اين نه تنها ناپسند نيست؛ بلكه پسنديده و نيكو است.

2 – عادت انفعالى: آن است كه انسان تحت تأثير يك عامل خارجى، عمل را انجام مىدهد و با ايجاد انس با آن، انسان اسير آن مىشود؛ مثلاً انسان عادت مىكند كه روى تشك پر قو بخوابد يا به پرخورى يا غذاى خاصى عادت مىكند؛ به طورى كه اگر آن غذا به او نرسد بهانهگيرى مىكند و به لجاجت مىپردازد. بنابراين يكى از معيارهاى  تشخيص عادتهاى خوب از عادتهاى بد، پيامدهاى آن است.

در وصيتنامه اميرالمؤمنين (علیهالسلام) به امام حسن مجتبى (علیهالسلام)مىخوانيم: «اِنَّ الْخَيْرُ عادَة»؛[2] «نيكى عادت است!». همين مضمون در كنزالعمال از پيغمبر (صلیاللهعلیهوآله) نقل شده است كه فرمود: «اَلْخَيرُ عادَةٌ و الشَرَّ لِجاجَةٌ»؛[3] «نيكى عادت است و شرّ لجاجت است!».

امام سجاد (علیهالسلام) هم فرمود: «اَحَبّ لِمَنْ عود مِنْكم نَفْسَه عادة مِنَ الْخَير ان يدومَ عليها»؛[4] «دوست دارم كه از شما عادت نيكى را پذيرفته است آن را پيوسته ادامه دهد».

اكنون با توجّه به اين موضوع، روشن مىشود در صورتى عادت به نماز خواندن، ناپسند است و بايد با آن مبارزه كنيد كه احساس نماييد انگيزه خوبى براى اداى آن نداريد و يا تأثيرى در اعمال و رفتار روزانه شما ندارد و شما را از خلاف و گناه بازمىدارد و شما را به خداوند نزديكتر نمىكند. در اين صورت است كه مىتوانيد با استفاده از راهكارهاى مناسب، به نماز خواندن خويش عمق بيشترى ببخشيد و به حضور قلب واقعى برسيد.

در نهايت مهمترين راه براى اينكه نگذاريم نماز براى ما امرى عادى  و روزمره شود، داشتن شوق حضور و از بين بردن سستى و كسالت است. ما هر جا هستيم و در هر منزل و مرتبه به سر مىبريم، بايد سستى و رخوت را از خود بزداييم و دست كم اوقات نماز را در ظاهر پاس بداريم و در پى مواظبت باطنى از آن باشيم؛ امام خمينى(ره) سفارشهاى زيبايى در اين زمينه دارد:

«اى عزيز! تو نيز به قدر ميسور و مقدار مقدور، اين وقت مناجات را غنيمت شمار و به آداب قلبيه قيام كن، و به قلب خود بفهمان كه مايه حيات ابدى اخروى و سرچشمه فضايل نفسانيه و رأسالمال كرامات غيرمتناهيه، به مراودت و موانست با حق است و مناجات با او؛ خصوصاً نماز كه معجون روحانى ساخته شده با دست جمال و جلال حق است و از جميع عبادات جامعتر و كاملتر است. پس از اوقات آن حتىالامكان محافظت كن و اوقات فضيلت آن را انتخاب كن كه در آن نورانيتى است كه در ديگر اوقات نيست و اشتغالات قلبيه خود را در آن اوقات كم كن؛ بلكه قطع كن و اين حاصل شود به اينكه اوقات خود را موظّف و معيّن كنى كه در آن وقت كارهاى ديگرى نداشته باشى و قلب را تعلّقاتى نباشد و نماز را با امور ديگر مزاحم قرار مده تا بتوانى قلب را راحت و حاضر كنى».[5]

 

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:رحیم کارگر/پرسش وپاسخ دانشجویی


[1] – عيون اخبار الرضا (علیهالسلام)، ج 2، ص 51؛ كافى، ج 2، ص 105.

[2] – بحارالانوار، ج 74، ص 232.

[3] – كنزالعمال، ح 28722.

[4] – بحارالانوار، ج 46، ص 98.

[5] – آداب الصلاة، ص 114.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *