روز جمعه مورخ ۲۶ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ و مصادف با روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان، حضرت «آیت الله صدیقی» در گفتگو با پرتال علوم اسلامی ثقلین به ایراد بیاناتی با موضوع «شرح دعای ۴۴ صحیفه سجادیه» پرداختند که مشروح این گفتگو تقدیم حضورتان می گردد.
«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ»
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری * وَ یَسِّرْ لی أَمْریَ * وَ احْللْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی * یَفْقَهُوا قَوْلی»[۱].
«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العَالَمینَ وَ الصّلَاهُ عَلَی خَاتَمِ الْمُرْسَلِینَ طَبِیبِنا حَبیِبنَا شَفِیعِ ذُنوبِنَا أَبِی الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْمَعْصُومِینَ سِیَّمَا الْحُجَّهُ بَقِیَّهِ اللهِ فِی الْعَالَمِینَ عَجَّلَ اللهُ فَرَجَهُ وَ رَزَقَنَا اللهُ صُحبَتَهُ وَ اللَّعْنُ عَلَی أَعْدَائِهِمْ أَجْمَعِینَ».
مقدّمه
امام سجّاد روحی فداه و سلام الله علیه در نیایشِ چهل و چهارم صحیفه‌ی سجّادیه که در آغاز ماه مبارک رمضان مطرح فرموده‌اند، درواقع مراقباتِ رمضانیّه را برای ما هم ترسیم فرمودند.
درنگی بر فراز هشتم دعای ۴۴ صحیفه سجّادیه
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ قِفْنَا فِیهِ عَلَى مَوَاقِیتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ بِحُدُودِهَا الَّتِی حَدَّدْتَ، وَ فُرُوضِهَا الَّتِی فَرَضْتَ، وَ وَظَائِفِهَا الَّتِی وَظَّفْتَ، وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِی وَقَّتَّ».
ما را به اموری توجّه می‌دهند و از خدای متعال درخواست می‌کنند که خدای متعال چنین وقوف و اشراف و توجّهی به ما بدهد. یکی اینکه انسان بداند که این نمازهای پنجگانه… «إِنَّ الصَّلَاهَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا»[۲]، خدای متعال در قرآن کریم فرموده است که نماز «کتاب» است، یعنی مکتوب است، یعنی فرض است، اما «مَوقُوتاً»، یعنی برای آن وقت معیّن شده است.
نماز صبح دو رکعت است و زمانِ آن مشخص است، از طلوع فجر است تا طلوع آفتاب، نماز ظهر از زوال شرعیِ خورشید شروع میشود و به مقدارِ چهار رکعت وقتِ مخصوصِ نماز ظهر است و بقیه‌ی وقت تا غروبِ سرخیِ آفتاب وقتِ مشترک است، اگر به اندازه‌ی یک نماز چهار رکعتی به غروب آفتاب باقی مانده باشد و نماز ظهر خوانده نشده باشد وقتِ مخصوصِ نماز عصر خواهد بود، نماز مغرب و عشاء هم از غروب آفتاب تا نیمه‌شبِ شرعی است.
باید به این موضوع توجّه داشت که اگر کسی بخواهد قبل از زوال خورشید نماز ظهر بخواند در این صورت نمازِ او باطل است، نماز یک جدول است، نماز یک نسخه است، همانگونه که هم وقت و هم مقدارِ داروها در شفای انسان مشخص است که اگر رعایتِ وقت یا رعایتِ مقدار نشود گاهی بجای اینکه درمان کند مضر و مهلک واقع میشود، نماز هم مانندِ دواست، «إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ»[۳]، نماز جمعه را که نمی‌شود روز شنبه خواند، هر نمازی وقتی دارد.
یکی توجّه به اینکه احکامِ شرع مانندِ مسائلِ ریاضی است، همانگونه که در ریاضیات هیچ عددی جای عددِ دیگر را نمی‌گیرد در احکامِ شرعی هم هر حکم و هر واجبی جای مخصوصِ خود را دارد و نمی‌شود آن را جابجا کرد.
نکته‌ی دوم این است که نماز «احکام» دارد، نماز «واجبات» دارد، نماز «مبطلات» دارد، نماز «رکن» دارد، نماز «ذکر» دارد، نماز «مستحبّات» دارد، این حدود که همان احکام هست، اگر مسلمان به احکامِ نمازِ خود واقف نباشد یک مسلمانِ ناقصی است.
«وَ فُرُوضِهَا الَّتِی فَرَضْتَ»، واجباتِ نماز، یک بخش واجباتِ ذاتیِ نماز است و یک بخش لوازمی است که واجب است انسان رعایت کند، مثلاً مباح بودنِ مکانِ نمازگزار جزوِ ضروریاتی است که اگر رعایت نشود نماز در زمین غصبی موجبِ بطلانِ نماز است، «ایستادن» نماز نیست اما شرطِ صحّتِ نماز این است که مکان غصبی نباشد، «لباس انسان» هم نماز نیست لکن واجب است که لباس طاهر باشد و نجس نباشد، واجب است لباسِ مباحِ غیرابریشمِ غیرطلاییِ پاک بر تنِ نمازگزار باشد، و وظایفی که بر عهده‌ی نمازگزار هست، باید این وظایف و مسئولیت‌ها را شناخت، و حضرت سجّاد علیه السلام این موضوع را از خدای متعال درخواست می‌کنند که وقتی ما نماز می‌خوانیم به حدود و وظایف و فرایضِ نماز وقوف پیدا کنیم، یک بخش از این تشویقِ ماست به اینکه «فقه» بخوانیم، یا فقیه باشیم، باید یا عالم بود و یا متعلّم، این توفیقِ الهی است، باید خدای متعال به انسان توفیق بدهد که به انسان به دنبالِ عالِم برود که «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ»[۴]، خدای متعال عالِم را بالا می‌برد، هیچ کسی هم نمی‌تواند مقامِ عالِم را پایین بیاورد، این همه دشمن در طول تاریخ بر علیهِ علمای دین صف کشیدند و توطئه کردند و خواستند با هر نقشه‌ای علما را قلع و قمع کنند یا از نظرِ مردم بیندازند، اما این خدای متعال است که این نور را روشن کرده است و نگه داشته است، عالِمی که مؤمن است موردِ نیاز است، مانندِ هوا و نور که موردِ نیاز ِمردم است و هیچ کسی نمی‌تواند با این‌ها مبارزه کند، با علمای دین هم کسی نمی‌تواند مبارزه کند، و اگر کسی عالِمِ دینی شد مقامِ او بالا می‌رود و این خدای متعال است که مقامِ او را بالا می‌برد، و کسی که خدای متعال او را بالا برده است هیچ کسی نمی‌تواند او را پایین بیاورد.
این یک نکته‌ی لطیفی در این دعاست که گویا امام سجّاد علیه السلام آرزو دارند هر نمازگزاری عالِم بشود و نمازِ عالِمانه بخواند، نمازِ آگاهانه و بامعرفت بخواند.
در پایان این فراز می‌فرمایند: «وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِی وَقَّتَّ»؛ این غیر از آن اوقاتی است که در روزهای خاص نمازهای خاص دارد، این وقتِ هر نمازی است، هر نمازی وقتِ خاصّ خود را دارد، و روی این نظم که اساساً نماز یکی از برنامه‌های نظام‌بخشِ کارِ یک مؤمن است، دین نظمِ زندگی است، کارهای انسانِ متدیّن در چارچوبِ نظم قرار می‌گیرد، «الله الله فی نظمِ أمرِکُم»[۵]، بعد از تقوا مهم‌ترین رمزِ موفقیتِ انسان برنامه داشتن و منظم بودن است.
اهمیّتِ وقتِ نماز
راجع به وقتِ نماز که اگر کسی رعایت نکند در قرآن کریم آیاتی است… من خواستم چند روایت را با استناد به آیات به سمع بزرگوارانِ عزیزی که با این برنامه مأنوس هستند برسانم.
در کتاب شریف «من لا یحضره الفقیه» که یکی از کتبِ اربعه‌ی شیعه است و نوشته‌ی رئیسِ محدّثین شیخ صدوق اعلی الله مقامه الشّریف است، دارد بر اینکه «دَخَلَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْمَسْجِدَ وَ فِیهِ نَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ تَدْرُونَ مَا قَالَ رَبُّکُمْ»[۶]، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم واردِ مسجد شدند، جمعیّتی در مسجد بودند، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: آیا می‌دانید خدای متعال چه فرموده است؟ عرض کردند: «اَللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ»، حضرت فرمودند: «إِنَّ رَبَّکُمْ یَقُولُ إِنَّ هَذِهِ اَلصَّلَوَاتِ اَلْخَمْسَ اَلْمَفْرُوضَاتِ مَنْ صَلاَّهُنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ حَافَظَ عَلَیْهِنَّ لَقِیَنِی یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ وَ لَهُ عِنْدِی عَهْدٌ أُدْخِلُهُ بِهِ اَلْجَنَّهَ»، اگر کسی این نماز را بخواند و وقتِ آن را رعایت کند وقتی روز قیامت بر من وارد میشود بعهده‌ی من است که او را به بهشت وارد کنم، اما اگر کسی وقت را رعایت نمی‌کند «وَ مَنْ لَمْ یُصَلِّهِنَّ لِوَقْتِهِنَّ وَ لَمْ یُحَافِظْ عَلَیْهِنَّ» محافظت بر نماز نداشته باشد «فَذَاکَ إِلَیَّ» تضمینی برای او نیست، اگر خدای متعال خواست او را عذاب می‌کند و اگر نخواست او را مورد مغفرت قرار می‌دهد.
این موضوع خیلی مهم است، اگر کسی نمازِ خود را با رعایتِ وقت بخواند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم تضمین فرموده‌اند که خودِ ایشان روز قیامت او را به بهشت وارد کنند.
از «سنن کبیر» نقل می‌کند که «عبدالله بن مسعود» از پدرِ خود و او از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم نقل می‌کند که حضرت فرمودند: «ستکون بعدى أمراء یؤخرون الصلاه عن مواقیتها ویحدثون البدعه» بعد از من امراء و مسئولین و مدیرانِ حکومتی پیدا می‌شوند که این‌ها برای نماز حساب باز نمی‌کنند، نماز را از وقتِ آن تأخیر می‌اندازند و بدعت را بنیان می‌گذارند، ابن مسعود می‌گوید عرض کردم: «کیف أصنع إن أدرکتهم؟» ما با این مدیران و مسئولینی که برای نماز حسابی باز نکرده‌اند چطور برخورد کنیم؟ فرمودند: «لاطاعه لمن عصى اللّه» نکند که شما در این امر مطیعِ آن‌ها باشید.
«لَا طَاعَهَ لِمَخْلُوقٍ فِی مَعْصِیَهِ اَلْخَالِقِ»[۷]، شما در این امر از آن‌ها اطاعت نکنید و اعتنائی به مدیریتِ آن‌ها در این امر نداشته باشید، نماز را جدّی بگیرید.
اثرِ بی‌اعتنایی به نماز
برای نمازگزاران که اعتنایی به نماز ندارند در قرآن کریم یک جایی دارد: «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ * الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ»[۸]، این غیر از تارک‌الصّلاه است، این‌ها نسبت به نماز سهو دارند، یعنی توجّه ندارند، یعنی مهم نمی‌شمارند، قرآن کریم در موردِ این‌ها مسئله‌ی «ویل» را مطرح فرموده است که بخشی از جهنّم است، یکی از چاه‌های جهنّم است.
در یک آیه‌ی دیگری فرمود: «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاهَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ ۖ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا»[۹] بعد از من گروهی می‌آیند که این‌ها نماز را ضایع می‌کنند… ضایع کردنِ نماز غیر از ترکِ نماز است، این‌هایی که نسبت به همه چیز خیلی اهمیّت می‌دهند، به کسب، به کار، به مشتری، به فرزند و… اما نماز شد شد و اگر نشد هم نشد! وقتی به نماز می‌رسند دغدغه‌ی نماز ندارند، این ضایع کردنِ نماز است، خدای متعال این‌ها را در «غی» قرار می‌دهد، این «غی» هم یکی از چاه‌های جهنّم است که سخت‌تر از آن «ویل» است.
قرآن کریم در موردِ گروهی فرمود: روز قیامت از این‌ها سؤال میشود «مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ * قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ»[۱۰]، این‌ها تارک‌الصّلاه هستند که گرفتارِ «سَقر» که یکی دیگر از درکاتِ جهنّم است هستند.
بنابراین نماز رُکنِ دین است و این رُکنِ دین باید برای مسلمان مهم تلقّی بشود و انسان هیچ چیزی را بر نماز مقدّم ندارد، هیچ امری به اندازه‌ی نماز اهمیّت ندارد.
امیدواریم خدای متعال همه‌ی ما را از نمازگزارانی قرار بدهد که نماز را مهم می‌شمارند.
روضه
السَّلامُ عَلَیْکَ وَعَلَى الْأَرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِنآئِکَ
وجود نازنین حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه را در دلِ شب دفن کردند، قبل از حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها طبقِ وصیّتِ خودشان از حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه خواستند که یا علی! «غَسِّلّنی و کَفِّنِی بِاللَّیلِ وَ صَلِّ عَلَی وَ ادْفِنِّی بِاللَّیلِ و لا تُعْلِمْ اَحَداً»[۱۱] مرا شبانه غسل بده، شبانه کفن کن، شبانه مرا به خاک بسپار و به آن‌ها خبر نده.
این موضوع افشاگری بود، اعلانِ مظلومیّتِ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بود که در تاریخ اسلام بماند که این‌ها چه کرده بودند که دخترِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از این‌ها بیزار شده بود…
حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه هم همین وصیّت را فرمودند، یا حسن! یا حسین! بدنِ من را در دلِ شب بردارید، شما پشتِ تابوت را بلند کنید و ملائکه جلوی تابوت را می‌برند… امام حسن مجتبی صلوات الله علیه در دلِ شب غسل دادند و با کمکِ ملائکه حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب صلوات الله علیه را به نجف آوردند و حضرت را در آنجا دفن کردند.
اما ای کاش بدنِ امام حسن مجتبی صلوات الله علیه و حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه هم شبانه دفن می‌شد، وقتی می‌خواستند بدنِ نازنینِ امام حسن مجتبی صلوات الله علیه را به جوارِ قبرِ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم بیاورند که طواف بدهند بدستورِ آن زن پیکر را تیرباران کردند… این تیرها از تابوت عبور کرد و کفن را هم سوراخ کرد و به بدنِ نازنین امام حسن مجتبی صلوات الله علیه اصابت کرد…
اما لا یوم کیومک یا اباعبدالله…
بدنِ نازنینِ حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه سه شبانه‌روز روی ریگ‌های داغِ کربلا باقی ماند و کسی نرفت این ابدانِ طاهره را با احترام به خاک بسپارد…
لا حول و لا قوّه الا بالله العلی العظیم
[۱] سوره مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸
[۲] سوره مبارکه نساء، آیه ۱۰۳ (فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلَاهَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِکُمْ ۚ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ ۚ إِنَّ الصَّلَاهَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا)
[۳] سوره مبارکه عنکبوت، آیه ۴۵ (اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاهَ ۖ إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ ۗ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ ۗ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ)
[۴] سوره مبارکه مجادله، آیه ۱۱ (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ ۖ وَإِذَا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ)
[۵] نهج البلاغه، نامه ۴۷
[۶] من لا یحضره الفقیه، جلد ۱، صفحه ۲۰۸
[۷] من لا یحضره الفقیه، جلد ۲، صفحه ۶۱۸
[۸] سوره مبارکه ماعون، آیات ۴ و ۵
[۹] سوره مبارکه مریم، آیه ۵۹
[۱۰] سوره مبارکه مدثر، آیات ۴۲ و ۴۳
[۱۱] بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، جلد ۴۳، صفحه ۲۱۴
پاسخ دهید