نظام وقف در بیمارستانهای دورة اسلامی از ابتدا تا آغاز عثمانی
نظام وقف در میان مسلمانان به سبب تأکید فراوان قرآن، سنت نبوی6 و تشویق ائمه اطهار7 گسترش چشمگیری داشت. وسعت روند بیمارستان سازی در سراسر قلمرو اسلامی از اندلس در غرب تا ماوراءالنهر و هند در شرق اسلامی، نشان دهنده اهتمام خاص و ویژه تمدن اسلامی به امور پزشکی و درمانی جامعه است. در ابتدا بودجه و هزینههای مصرفی بیمارستانهای اسلامی به وسیله بانی و یا حاکم سازنده بنا تأمین میشد اما خیلی زود مسلمانان دریافتند برای استمرار کار بیمارستانها با نظام وقف است؛ زیرا با مرگ سازنده بیمارستان و یا عدم علاقه جانشینان وی در اختصاص بودجه به بیمارستان و یا ضعف اقتصادی دولتها در مراحل بعد، اداره امور بیمارستان مختل میشد. هنگامی که بیمارستانها، املاک و مستغلاتی موقوفه داشتند و از درآمد آنها هزینههای خود را تأمین میکردند، استمرار کارشان مستقل از ضعف و افول دولتها و حاکمان تداوم مییافت و عموم مردم نیز فارغ از هر نژاد، مذهب و مسلکی میتوانستند به صورت رایگان از خدمات آنها بهرهمند شوند. بررسی تاریخی منبع درآمد بیمارستانهای اسلامی که تکیهاش بر موقوفات بود، هدف این نوشته است.
کارکردهای نظام تیمار و علل فروپاشی آن در امپراتوری عثمانی
نظام تیمار پایه و اساس دستگاه اداری، نظامی و مالی امپراتوری عثمانی را تشکیل می داد. گسترش و اهمیت اقطاع در دولت عثمانى از آن جا پیداست که بیشتر متصرفات آنان در سرزمین‌های اروپایى و عربى در اقطاع امرا و سرداران قرار می‌گرفت. در واقع بخش بزرگى از قلمرو امپراتوری عثمانی از اقطاع‌های جنگى تشکیل می‌گردید که اغلب آنها را به عنوان اقطاع به سرداران‌ِ فاتح آن ولایت‌ها و ایالتها می‌دادند. اصطلاح‌های «تیمار»، «زعامت» و برخى واژه‌های دیگر در سرزمین‌های امپراتوری عثمانى به معنای« اقطاع» یا انواعى از آن به کار برده میشد. سیستم تیمارعثمانی که از سیستم اقطاع سلجوقی گرفته شده بود، مانند تشکیلاتی اداری از بیگلربیگی گرفته تا سپاهی، نماینده اختیارات اجرایی سلطان در ایالتها بود. نظام تیمار و زعامت به سبب برخى‌تحولات در شیوة تیمارداری ولایت‌ها‌ی امپراتوری در دوران متأخر، به تدریج رو به ضعف نهاد تا این که در سال 1839م از طرف محمود دوم، هم زمان با خط شریف گل‌خانه به کلی کنار زده شد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی و از طریق مطالعة کتاب‌خانه ای درصدد بررسی تحول نظام تیمار، کارکردهای آن، وظایف صاحبان تیمار در برابر حکومت مرکزی عثمانی و دلایل فروپاشی نظام تیمار در امپراتوری عثمانی است.