برچسب: کوفه

مراسم شهادت حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام)

روز سه شنبه مورخ ۲۸ شهریور ماه ۱۴۰۲ و مصادف با ایّام شهادت حضرت امام حسن عسکری(علیه السلام)، مراسم هفتگی هیأت امام حسن مجتبی(علیه السلام) واقع در حسینیه حضرت امام جواد(علیه السلام) حوزه علمیه امام خمینی(ره) با سخنرانی «حجت الاسلام محسنی» برگزار گردید که مشروح این جلسه تقدیم حضورتان می گردد.

نقش قبیله شیعی بنو عبدالقیس در حیات فرهنگی و اجتماعی کوفه در عصر حضور ائمه(ع)

بنوعبدالقیس، از قبایل عربی شمال شبه‌جزیره هستند که از قرن‏ها پیش از اسلام، در بحرین قدیم (شامل: کویت، احساء، قطر و مجمع‌الجزایر بحرین کنونی) ساکن بوده‏اند. پس از تأسیس شهر کوفه، جمعی از افراد قبیله یادشده، به این شهر مهاجرت کردند و منشأ برخی فعالیت‌ها و تغییرها در مسائل فرهنگی و اجتماعی شهر کوفه در عصر حضور امامان شیعه(ع) شدند. این نوشتار، پس از اشاره به پیشینه اسلام‌آوردن و تشیع‌گروی بنو عبدالقیس و سابقه محبت و ارادت آنها نسبت به خاندان پیامبر، حضور ایشان را در کوفه با روش توصیفی ـ تحلیلی و نیز بهره‏گیری از منابع رجالی شیعه و با هدف شناخت نقش فرهنگی و اجتماعی آنها، گزارش و جمع‌بندی کرده است. ازاین‌رو، مقاله پیش رو، به شناسایی پنجاه تن از شخصیت‌های حدیثی این خاندان در کوفه و معرفی آثار آنها در زمینه: حدیث، فقه، کلام و شعر، جایگاه آنان در جمع قاریان، مدرّسان قرآن و خطیبان، مناصب حکومتی آنها و سرانجام معرفی مساجد عبدالقیس، شامل: مسجد سهله، مسجد صعصعة‌بن‌صوحان و مسجد زید‌بن‌صوحان، به عنوان سه مسجد منسوب به این قبیله، همت گماشته است.

قبیله کِنْدِه و نقش آن در مهم ترین رویدادهای عصر جاهلی و صدر اسلام

شناخت بخش مهمی از رویدادهای صدر اسلام در گروی شناخت قبایل عرب جاهلى و هنجارها و رویه های درونی و کشمکش های بین قبیله ای آنهاست. قبیله کنده یکی از قدرتمندترین قبایل یمنی قبل از اسلام است که به دلیل داشتن جنگاورانى نیرومند و جسور و سطح آگاهی رؤسای آن نقش آشکاری در تحولات سیاسی صدر داشت. نوشتار حاضر با واکاوی اطلاعات موجود در منابع اولیه چگونگی شکل گیرى، نسب، انشعابهای درون قبیلگی، دین، سرزمینهاى محل سکونت و مهمترین رویدادهای تاریخ این قبیله پیش و پس از ظهور اسلام را گزارش کرده است و سپس به چگونگی اسلام آوردن این قبیله و ریشه یابی ارتداد آنها پس از رحلت پیامبر(ص) پرداخته است. بخش پایانی مقاله نیز به بررسی نقش مثبت یا منفی برخی شخصیتهای نامدار این قبیله در تحولات سیاسی و اجتماعی نیمة نخست قرن اول هجری اختصاص یافته است.

نقش قبایل یمنی در رواج تشیع در آذربایجان طیّ سده‌های نخست اسلامی

با فتح آذربایجان در دهه سوم هجری، گروه بزرگی از تیره‌ها‌، عشیره‌ها و قبیله‌های گوناگون عرب، به سوی این سرزمین رهسپار شدند. این امر، علاوه بر اینکه در گسترش اسلام در این ناحیه سهمی بسزا داشته، می‌تواند دورنمایی از وضعیت تشیع را نیز در این سامان به دست دهد؛ زیرا با توجه به موقعیت عرب‌های مهاجر، موضع‌گیری مذهبی آن‌ها، در میان بومیان نیز اثرگذار بوده است. بررسی نقش مهاجرت قبایل عرب در تشیع آذربایجان، از دو بُعد قابل توجه است: نخست، نقش اسکان قبایلی که عقاید شیعی در بین آن‌ها رواج داشته است؛ نظیر قبایل یمنی در آذربایجان. و دیگری، نقش شهر کوفه که شاهد بروز و ظهور عقاید شیعی در بین قبایل یمنی ساکن آن هستیم. پژوهش حاضر، در صدد است با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای، نقش مهاجرت قبایل عرب، به‌ویژه قبایل یمنی را طیّ قرون نخست اسلامی در گسترش تشیع در آذربایجان، در محورهایی نظیر: مشارکت یمنیان در فتح آذربایجان، حضور والیان و کارگزاران و مأموران حکومتی یمنی در این ناحیه، نقش اشعریان در تشیع آذربایجان و اصحاب یمنی ائمه: در این ناحیه، بررسی نماید.

واکاوی چگونگی تعامل امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام با فرقه بُتریه

بُتریه یکی از فرقه‌های زیدیه شمرده می‌شود. براساس برخی منابع، این گروه پیش از قیام زید‌ بن‌علی در کوفه حضور داشتند و با پذیرش امامت زید بن علی در شمار زیدیه قرار گرفتند. مقاله حاضر، بتریه را به عنوان بخشی از جریان حدیثی کوفه، یک گروه پیش‌زیدی می‌داند که نقش فعال و تأثیرگذاری در مناسبات فکری و فرهنگی داشتند و با این پیش‌فرض می‌کوشد به بررسی تعامل امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام با آنان بپردازد. مطالعات تاریخی نشان می‌دهد سبک این دو امام در تعامل با این گروه، مبتنی بر دو راهبرد مستقیم و غیرمستقیم بوده است. راهبرد مستقیم ایشان که در قالب مدارا، پرهیز و احتیاط در رویارویی با بتری‌مذهبان جلوه نمود، سبب شد وحدت اجتماعی شیعیان حفظ شود و علاوه بر هم‌گرایی در باورهای مشترک، بیشترین کوشش ممکن برای جذب آنان انجام شود. راهبرد غیر مستقیم که نمود آن در روشن‌گری، هدایت‌گری و نخبه‌پروری بود، علاوه بر حفظ جان و عقاید امامی مذهبان، انزوای بتریه را از یک سو و نظام‌مند شدن باورهای فقهی و کلامی امامیه، پرورش نخبگان، شکل‌گیری نظام آموزشی امامیه در کوفه و توسعه تشیع را از سویی دیگر در پی داشت.

کوفه و تحولات سیاسى صدر اسلام‏

نقش کوفه در جریان‏هاى سیاسى جهان اسلام و فراز و فرودهایى که در طىّ آن، براى آن شهر ایجاد شد، حائز اهمیت زیادى است. شناخت چگونگى شکل‏ گیرى شهر کوفه و اوضاع اجتماعى آن در یک دوره پر هیجان از تاریخ اسلام (از سال 17ه تا پایان خلافت حسن بن على‏ علیه السلام) تأثیر فراوانى در فهم شرایط سیاسى، اجتماعى حاکم بر کوفه در دوره انتقال خلافت از حسن بن على ‏علیه السلام به معاویه دارد.
در این مقاله تحولات تاریخ صدر اسلام در کوفه با تأکید بر دوره خلافت امام حسن بن على ‏علیه السلام مورد بررسى قرار خواهد گرفت.

مالک اشتر و اوضاع زمانه

تحقیق درباره شخصیت­های تأثیرگذار جهان اسلام در قرن اول هجری برای نشان دادن تصویری نسبتاً واضح و درعین حال واقعی از اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن روزگار ضروری است. مالک بن حارث نخعی، معروف به مالک اشتر، یکی از بزرگان و صاحب نفوذان شهر کوفه بود. وی در دوران خلافت عمر (پس از تأسیس کوفه در سال 17ﻫ)، عثمان و حضرت علی(ع) در این شهر اقامت داشت، ولی نفوذ و تأثیر وی بر حوادث و وقایع جهان اسلام در همه این دوره­ها یک سان­نبود، در این مقاله سعی شده است نقش و جایگاه مالک در حوادث این دوران مهم بیست ساله، تجزیه و تحلیل شود.

«قُرّاء» و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجرى‏

با ظهور اسلام و آغاز وحى، گروهى در جامعه اسلامى شکل گرفت که به قُرّاء مشهور شدند. آنان از بزرگان و خواص جامعه اسلامى به شمار مى‏آمدند. شناخت قرّاء و بررسى نقش آنان در تحولات فرهنگى، سیاسى قرن اول هجرى محور اصلى بحث حاضر است.
در بعد فرهنگى، قاریان، رهبران اندیشه و کارگزاران تولید و نشر علوم مختلف، از جمله: قرآن، تفسیر، فقه، حدیث، تاریخ و ادبیات عرب، در تمدن اسلامى بودند. آنان با حضور خود درمناطق تازه فتح شده، در جامعه‏پذیرى آن نواحى نقش مهمى ایفا کردند. در تعامل با حکومت‏ها، گاهى با ایفاى نقش‏هاى مشروعیت بخشى و حمایتى به استحکام آنها کمک مى‏کردند و گاهى با ایفاى نقش انتقادى و اعتراضى، به رویارویى با آنان مى‏پرداختند و در این مسیر مشقت‏هایى را متحمل شدند؛ گروهى مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و عده‏اى از آنان تبعید یا کشته شدند.

نقش ابراهیم بن مالک اشتر نخعى در حوادث سیاسى عراق (66 – 72 هجرى)

این نوشتار، نقش ابراهیم پسر مالک اشعر نخعى را در تحوّلاتِ سیاسى عراق (66 – 72ق) بررسى مى‏کند. با وجود آگاهى اندک ما از زندگى ابراهیم پیش از قیام مختار، پیوستن او به آن قیام، مشروط بر صحّت نامه محمد حنفیه به او، و غلبه بر اشراف کوفه که مخالف مختار بودند، بسیار برجسته است. او هم‏چنین در نبرد خازر امویان را شکست داد و موجب تثبیت مختار در کوفه شد. پس از آن از مختار جدا شد و زبیریان و مروانیان در صدد جذب او برآمدند.
نویسنده، عامل جدایى ابراهیم از مختار را دو چیز دانسته است، نخست بدعت‏هاى دینى مختار و دوّم مبارزه ابراهیم بر اساس مبانى فکرى و دادخواهى نه عصبیت و مصلحت فردى. او در نهایت، با تعلّق خاطرى که به عراق داشت در نبرد مصعب بن زبیر بر ضدّ مروانیان شرکت کرد و در سال 72 قمرى کشته شد. گفتنى است مترجم برخى دیدگاه‏هاى نویسنده درباره مختار را نقد و بررسى کرده است.

شریح قاضى; زندگى نامه و عملکرد

شریح بن حارث کندى – مشهور به شریح قاضى – از چهره هاى اجتماعى ـ قضایى و تا حدى سیاسى صدر اسلام مى باشد. بنا به نوشته مورخان و نسب شناسان, سراسر تاریخ زندگانى این شخص پر از ابهام و تناقض بوده و همین عامل سبب گشته تا برخى از محققان وى را شخصیتى افسانه اى بپندارند.
در این مقاله ضمن رد این پندار و اثبات واقعى بودن این شخصیت, کوشش مى گردد تا زوایاى دیگرى از زندگى او همچون: ایرانى بودن, صحابى یا تابعى بودن وى, دلایل تداوم منصب قضاى او, بررسى اتهام مداخله در امضاى استشهاد نامه علیه حجربن عدى و از همه مهم تر, بررسى درستى یا نادرستى صدور فتوا از جانب او علیه امام حسین(ع) روشن گردد.