کربلا – برگه 14

شعر عاشورایی؛ حقیر دزفولی

ملّا حسین خلیفه دزفولی؛ متخلّص به حقیر و مشهور به سلطان الواعظین، شاعر و واعظ قرن 13 و 14 هجری است.
ولادتش در سال 1260 ق و رحلتش در سال 1347 ق واقع شده است امّا از مدفن او اطّلاعی در دست نیست.
آثارش عبارتند از: تحفة الابرار، احسن المقال، مخزن الدّرر
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر حقیر دزفولی، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
اين شعر، بند پنجم از تركيب بند (14 بند) اوست و 13 بيت دارد:

شعر عاشورایی؛ حدّاد كاشانی

یکی از شعرای آیینی معاصر، جناب عبّاس حدّاد كاشانی؛ متخلّص به حدّاد است.
وی اهل کاشان است و در سال 1334 ش به دنیا آمده است. این شاعر ولایی اخيراً يعني در سال 1394 ش بدرود حيات گفت و پیکرش در قبرستان دشت افروز كاشان به خاك سپرده شد.
نام آثار ادبي وي عبارت است از: شراره ی عشق، صد آسمان ستاره، صد كهكشان ستاره.
اشعار ولایی بسیار دارد. از جمله تخمیس تركیببند صباحی بیدگلی است که به یک بند آن اشاره می‌شود. توجّه داريد كه صباحی بیدگلی از شاعران شيعي در سده‌ي ۱۲ خورشیدی و از پیشگامان سبك بازگشت است. تركيب‌بند وي به اقتفاي محتشم بسيار مورد توجّه اهل ادب است.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته است. بند دوم از شعر صباحي و بند دوم از تخميس شعر حدّاد، دو اثر از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. «به عیّوق می‌رسد» توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.

شعر عاشورایی؛ تركي شيرازي

آقا محمّدحسین آغولی؛ متخلّص به تركی و مشهور به تركی شیرازی، شاعر و نقّاش قرن 13 و 14 هجری است.
تاريخ ولادتش نامعلوم است ولي رحلت او در سال 1330 هجري قمري واقع شده است. از مدفن او نيز اطّلاعي در دست نيست.
«دیوان تركی شیرازی» تنها يادگار اوست كه قبل‌ها چاپ سنگي شده و اخيراً به اهتمام جناب محسن حافظي و تصحيح و بازخواني و مقدّمه‌ي ايشان، توسّط انتشارات صائب منتشر شده است.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر ذيل از تركي، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
اين شعر، بند چهارم از تركيب بند (35 بند) اوست و 15 بيت دارد كه با حذف دو بيت آمده است:

شعر عاشورایی؛ تأثیر تبریزی

میرزا محسن تأثیر تبریزی؛ متخلّص به تأثیر از شاعران قرن 11 و 12 هجری است.
تاریخ ولادت او را 1060 ق و تاریخ درگذشت او را 1129 یا 1131 ق نوشته‌اند. در اصفهان به حاك سپرده شد.
دیوان محسن تأثیر تبریزی به تصحيح جلال پاشا توسّط مركز نشر دانشگاهي چاپ شده است.
نكته: او دو تركیببند عاشورایی دارد كه یكی از آن دو به استقبال «محتشم» است
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر جناب تأثیر تبریزی، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
اين شعر، بند دوم از تركيب بند (17 بند) اوست و 15 بيت دارد:

شعر عاشورایی؛ بنایی یزدی (3)

علی‌اصغر بنایی معمار، متخلّص به «بنایی» و معروف به بنایی یزدی از شاعران کم شناخته شده‌ي معاصر است.
بنایی در سال 1301 ه‍ . ق در مشهد به دنیا آمد. دراواخر عمر بر اثر ابتلا به غدّه‌ی مغزی دچار فراموشی شد و تلاش فرزندان و پی‌گیری‌ مداوا در تهران نتیجه‌ای در بر نداشت. سرانجام درتاریخ 10/9/1341 درگذشت. پیکرش درحرم رضوی‌ علیه السلام به خاک سپرده شد.
از این شاعر ولایی و شیعی، دو جلد دیوان به يادگار باقی مانده که هر دو در زمان حیاتش منتشر شده است: 1 – دیوان بنایی یزدی 2 – گلستان راز (به امید تلفیق شایسته‌ی این دو اثر).
او علاوه بر این که شعر «محتشم» را تخمیس كرده و در نوشتاری دیگر بدان پرداختیم، چندین تركیب بند عاشورایی با سیاق محتشم دارد که در این نوشته با نظر به ردیف کربلا، دو بند از دو ترکیب‌بند او (که هر یک در یکی از کتاب‌های اوست) را برگزيده‌ايم. هر دوی این اشعار در کتاب اخیرم “به عيّوق مي‌رسد” آمده است:

شعر عاشورایی؛ بنایی یزدی (2)

شعر عاشورایی؛ بنایی یزدی (1)

علی‌ اصغر بنایی معمار، فرزند حسین، متخلّص به «بنایی» و معروف به بنایی یزدی از سخنوران عصر حاضر است.
بنايي در سال 1301 ه‍ . ق در مشهد به دنیا آمد. در 7 سالگی به مکتب رفت. از 12 سالگی در کنار تحصیل، به شغل بنّایی مشغول شد. در 20 سالگی متأهّل شد و 22 ساله بود كه توفيق سفر به عتبات عاليات رفيق راهش شد. در آن جا یکی از خواسته‌ هایش از حضرت امام حسین علیه السلام طبع شعر بود كه همان شب در حالتی خاص، طعم استجابت دعا را به او می‌چشانند.
به ایران بازمی‌گردد و چندی درك محضر مرحوم آیت الله سیّد علی سیستانی می‌کند؛ پس از آن چند بار دیگر به عتبات و سپس به سفر حج مشرّف می‌شود.
از این شاعر متعهّد، دو جلد دیوان به يادگار باقی مانده که در زمان حیاتش (حدود 70 سالگی) منتشر شده است: 1 – دیوان بنایی یزدی 2 -گلستان راز (به امید تلفیق شایسته‌ی این دو اثر).
دراواخر عمر بر اثر ابتلا به غدّه‌ی مغزی دچار فراموشی شد و تلاش فرزندان و پی‌گیری‌ مداوا در تهران نتیجه‌ای در بر نداشت. سرانجام در تاریخ دهم آذر ماه سال 1341 در 79 سالگی درگذشت. پیکرش به دستور استاندار وقت سیّدجلال تهرانی درحرم رضوی‌ علیه السلام به خاک سپرده شد.
او علاوه بر چندین تركیب بند عاشورایی، شعر «محتشم» را تخمیس نیز كرده است که شعر ذيل، بند دوم تخميس است كه 8 بند دارد و با حذف دو بند آمده است. به تأليف اخيرم با عنوان «به عيّوق مي‌رسد» هم می توانید مراجعه کنید:

شعر عاشورایی؛ بابا فغانی شیرازی

بابا فغانی شیرازی از شاعران قرن 9 و 10 هجری است. او متخلّص به فغانی بود که البتّه ابتدا سكّاكی تخلّص میكرد.
تاریخ ولادتش نامعلوم است ولی در سال 925 ق درگذشت. مدفن او را مشهد مقدّس نوشته‌اند.
عنایت اهل بیت علیهم السّلام او را در مسیر ولایت و محبّت و نیز طریق سرودن برای آن بزرگواران قرار داد.
دیوان بابا فغانی شیرازی مجموعه اشعار اوست كه به تصحيح احمد سهيلي خوانساري جمع آمده و توسّط انتشارات اقبال چاپ است.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر آشوب يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
اين شعر، بند دوم از تركيب بند (6 بند) اوست و 10 بيت دارد:

شعر عاشورایی؛ آیتی بیرجندی

شیخ محمّدحسین آیتی؛ ملقّب به ضیاءالدّین و متخلّص به ضیا و آیتی از شعرای قرن 14 هجری است. او شاعر، فقیه و متكلّم است.
تاریخ ولادتش 1310 ق و تاریخ رحلتش 1397 ق است. مدفنش در شهر بیرجند است.
برخی آثارش عبارتند از: دیوان دُرّ غلطان، درّ الفرید فیما روی عن السّبط الشّهید، مقامات الابرار (مثنوی عاشورایی كه اخیراً با نام «حماسهی عاشورا» در سه مجلّد منتشر شده)، …
«آیتی» در مقطع غزلی میگوید:
«محتشم» گر چه لب از مرثیه بنمود خموش
در عزای تو در این عصر «ضیا»، «محتشم» است
نکته در این است که شخص دیگری با عنوان «آیتی بیرجندی» داریم با نام محمّدابراهیم كه نویسنده، محقّق و مترجم و از وعّاظ و خطبای خراسان بوده است.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر آشوب يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
اين شعر، غزل است و 9 بيت دارد:

شعر عاشورایی؛ اهلی شیرازی

شیخ محمّد اهلی شیرازی، شاعر قرن 9 و 10 هجری است؛ تاریخ ولادتش را 858 ق و تاریخ رحلتش را 942 ق ثبت کرده‌اند.
قبر اهلی در حافظیّه‌ي شيراز در نزدیك مزار حافظ است.
آثارش عبارتند از: دیوان اهلی شیرازی، رسالهی نغز، فوائد الفوائد، سرّ الحقیقة، رسالة فی العروض، رسالة فی المعمّی، زبدة الاخلاق.
«ديوان اشعار اهلي شيرازي» كه قطور و پرحجم نيز مي‌باشد، به تصحيح و مقدّمه‌ي حامد ربّاني جمع آمده و توسّط انتشارات سنايي يكي دو نوبت در سال‌هاي 1344 و 1369 چاپ شده است.
جناب اهلي، قصايد ولايي كم ندارد ولي مثل برخي ديوان‌هاي ديگر، اشعار مختلف و غزليّات بسيار نمي‌گذارد كه به خوبي به چشم پژوهش‌گران شعر شيعي بيايد. چقدر مناسب است كه بخش اشعار ولايي او مجزّا كار شود.
بگذريم؛ اين شعر، قصيده (قصيدهواره) است و 30 بيت دارد و به اقتفای بند دوم از ترکیب‌بند مشهور محتشم کاشانی سروده شده است.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر اهلی، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.

شعر عاشورایی؛ آشوب آشتیانی

میرزا علی خان آشتیانی؛ متخلّص به آشوب و ملقّب به ادیب خلوت از شاعران قرن 13 و 14 هجری است.
ولادت او در سال 1285 ق و رحلتش در سال 1337 ق بوده است. محلّ دفنش بر ما معلوم نشد.
آثار: تاریخ شعرای معروف ایران، چهارده بند از ادب (شعر)، تبریك نامه (شعر)، چهارده بند در مصیبت خامس آل عبا (شعر)، تاریخ علم حساب اسلامی ایران، قاموس واژه های فارسی، تصحیح «ترجمه ی نهج البلاغه» كه اصل آن از دیگری بوده، وطنیّات (شعر) حیف که هنوز دیوانی از او ندیده ام. یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر آشوب يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
شعر ذیل، بند دوم از تركيب بند (14 بند) اوست و 13 بيت دارد:

شعر عاشورایی؛ آذر خراسانی

غلام‌رضا آذر حقيقي فرزند محمّدولي متخلّص به «آذر» در سال 1280 ه‍ . ش در قريه‌ي كاهو از بلوك گلمكان در هشت فرسنگي مشهد متولّد شد.
«آذر» طبعي روان داشت و در ساختن نوحه‌هاي سينه‌زني داراي مهارت بود؛ از اين رو در مدايح و مراثي آل عصمت علیهم السلام آثار بسياري دارد. مجموعه اشعار و نوحه‌هايش در زمان حیات در 5 مجلّد و در قطع رقعی انتشار يافت و بارها تجديد چاپ شد.
تجمیع و تدوین اشعار او با عنوان «دیوان آذر خراسانی» به اهتمام سيّد محمّد رستگار و با حواشی و مقدّمه‌ي جواد هاشمي «تربت» توسّط انتشارات آرام دل در دست چاپ است.
وي در روزهای آغازین فروردين 1360 ه‍ . ش دار فاني را به سوي ديار باقي وداع گفت و بدنش در حرم حضرت ثامن الائمّه علیه السلام در صحن آزادي به خاک سپرده شد.
او در حوزه‌ي شعر عاشورايي مثنوی بسیار بلندی در وزن «فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» دارد كه در تصحيح اخير ديوانش «آذرستان» ناميده شده است.
در اين مجال به يكي از غزل‌هاي عاشورايي او مي‌نگريم كه وزن عروضي‌اش از اوزان نسبتاً جديد در ادبيّات فارسي است. توجّه خواهيد كرد كه قافيه‌هاي دروني در اين وزن دوري به زيبايي مضاعف شعر كمك كرده است:

شعر عاشورایی؛ اختر طوسی

میرزا عبّاس‌علی اختر طوسی، متخلّص به «اختر» که گاهی تخلّص را «اختر توسی» آورده است، از شعرای قرن 13 و 14 هجری است.
وی در سال 1268 ه‍ . ق در خراسان به دنیا آمد. از کودکی به تحصیل علوم پرداخت و در فارسی و عربی و خوش‌نویسی مهارت یافت و شاعري را از جوانی آغاز كرد. ‌گفته‌اند عمرش را در قناعت به سر برد و مجرّد زیست.
مسافرت‌هایی به شهرهای شیراز، اصفهان، تهران، مکّه، مدینه و عتبات داشته است ولی در اواخر عمر به زادگاهش مشهد بازگشت و به خدمت آستان قدس رضوي علیه السلام درآمد. برادر کوچک‌ترش نیز شاعر بوده و «راقم» تخلّص می‌کرده.
«گلزار حسینی» مجموعه‌اشعار «اختر» است که شامل مدایح و مراثی حضرات معصومین علیهم السلام است. این اثر غیر از چاپ سنگي در قطع رحلي، دوبار در قطع وزيري چاپ شده است:
انتشارات اسلاميّه؛ تهران؛ ذيقعده 1377 ق.
انتشارات شركت مطبوعات؛ اصفهان؛ بي‌تا.
اختر توسی عاقبت در سال 1334 ه‍ . ق در مشهد مقدّس از دنیا رفت و در حرم مطهّر رضوی علیه السلام به خاک سپرده شد.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر اختر، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
شعر ذیل، غزل است و 12 بيت دارد:

شعر عاشورایی؛ آتش اصفهانی(2)

آتش اصفهانی از شاعران قرن 13 و 14هـ ق است.
سال تولّدش را 1284 يا 1386 قمری و زادگاهش را اصفهان نوشته‌اند. شاعري را با تخلّص «بي‌نوا» شروع كرد و در سال‌هاي 1320 تا 1330 به «آتش» تغییر داد. سرانجام در 21 ماه رجب 1349ق برابر با 1309ش خاموش شد و در قبرستان تخت فولاد (تكيه‌ي فاضل سراب يا همان تكيه‌ي ملّا‌مهدي جويباره‌اي) آرمید.
چاپ سنگی دیوانش در قطع رقعی، دوبار در سال های 1321 و 1338 به تصحیح استاد جلال‌الدّين همايي بوده تا پس از گذشت نیم قرن در سال 1391 به تصحيح جواد هاشمي «تربت» در قطع وزیری منتشر شد. این اثر در سال 1395 نیز توسّط انتشارات محمل تجدید چاپ شده است. در اين تصحيح، مقدّمه‌ی استاد همايي عيناً مشهود است. سجّاد رسولی نیز بعد از تصحیح فوق، با تصحيح دیگری، این دیوان را توسّط انتشارات اقبال منتشر ساخت.
آتش اصفهانی در حوزه‌ي شعر عاشورايي غير از چند غزل، دو ترکیب‌بند نیز دارد و جالب اين كه هيچ كدام در وزن عروض تركيب‌بند محتشم كاشاني نسيت. تركيب‌بند زير یکی از آن دو می‌باشد كه گويا ناقص است و سه بند دارد و در سال 1342 ق سروده شده است:

برچسب: کربلا