وحدت دين پيامبران از نظر صاحب مناهج‌البيان
بحث بر سر حقانيت و نجات پيروان اديان مختلف امروزه يكى از مباحث مورد توجّه در دين‌پژوهشى و حوزه فلسفه دين است.
برخى با نگاه پديدارشناسانه و مشاهده تعدد و تعارض اديان موجود ديدگاههاى مختلفى درباره حقانيت و نجات پيروان اديان مختلف ارائه كرده‌اند. برخى نيز معتقدند كه بر اساس تعاليم قرآن و اهل‌بيت : دين خدا و محتواى رسالت همه رسولان آسمانى واحد است و عملكرد و سرانجام هر فرد مستقل از اديان متنوعِ موجود قابل بررسى است. نگارنده ضمن طرح نظريه يكى از مفسران معاصر در اين موضوع آراء ايشان را درباره موضوعات زير بررسى كرده است: دين مورد قبول خداوند، علت بروز اختلاف ميان امتهاى پيامبران الهى، وحدت دين و اختلاف طرق و سنّت انبياء، شرط نجات بندگان و نتيجه اعمال نيك كافران.
نقد و بررسى مقاله «پيامبران و پيامبرى»
اين نوشتار به ترجمه و نقد مقاله «پيامبران و پيامبرى» نوشته «يورى روبين» در دائرة المعارف قرآن ليدن اختصاص دارد. بخش اعظم مقاله يادشده، مبتنى بر آيات قرآن است و نويسنده در پايان نوشته‌اش، ذيل دو عنوان «پيامبران در منابع برون قرآنى» و «پيامبران قرآنى و دانش‌پژوهى معاصر»، نخست به اختصار، موضوع پيامبران و پيامبرى را در كتب تاريخ و حديث مسلمانان دنبال كرده و سپس ذيل عنوان دوم، گزارش كوتاهى از مطالعات اسلام‌پژوهان غربى در اين موضوع عرضه كرده‌است. ما در اين نوشتار براى رعايت اختصار، تنها بخشهاى مبتنى بر آيات قرآن مقاله مذكور را ترجمه و بررسى مى‌كنيم و نقد دو بخش ديگر را به فرصت ديگرى موكول مى‌نماييم. پيش از ترجمه كامل بخش يادشده از مقاله يادشده، به شرح مختصرى پيرامون ويژگيها و بيان نقاط قوت و ضعف دائرة‌المعارف مى‌پردازيم.
اطاعت از خاتم پيامبران در قرآن كريم
رسول و امّت، هر يك مسئوليّتى دارند. رسول، مسئول تبليغ آيات و احكام الهى است و امّت اسلامى، مسئول فهم و پذيرش دعوت الهى. در واقع، حقيقت اطاعت، كوشش براى رسيدن به هدف والاى رسول است.
مسئوليّت خاتم پيامبران، بلاغ آشكار و وظيفه مؤمنين، اطاعت در مقابل وظيفه رسول، يعنى بلاغ است. اطاعت مؤمنين از رسول اكرم موجب هدايت، قبولى اعمال، وحدت و دورى از گناه مى‌شود و سرپچى از دستورات، باعث عذاب دنيوى و اخروى است. بنابراين، اطاعت از رسول يكى از موارد امتحانات الهى براى مؤمنان است.
عصمت خاتم پيامبران در نگاه برخى از مفسّران
براساس آيات و روايات، عصمت پيامبران و محبّت‌هاى الهى از ضرورت‌هاى هدايت است. برخى از مفسّران، ذيل آيه (سَنُقْرِئُکَ فَلاَ تَنْسَى) مطالبى را ذكر كرده‌اند كه با عصمت پيامبر 9 منافات دارد ازجمله نگرانى پيامبر از فراموش كردن وحى و نگرانى و اضطراب ايشان در زمان آغاز بعثت.
با توجّه به مفهوم و حقيقت وحى براساس آيات قرآن و اعطاى معرفت و هدايت به واسطه روح قدسى از طرف خداوند، پيامبران در دريافت و ابلاغ وحى، از هرگونه خطا و لغزش و ترديد مصون مى‌باشند.
برخى از مفسّران، پيامبر 9 را در دريافت وحى و در ابلاغ وحى از القاى شيطان در امان نمى‌دانند و افسانه غرانيق كه طبرى مطرح كرده است، براساس همين اعتقاد به لغزش در ابلاغ وحى است.
آيت‌الله ملكى ميانجى در تفسير مناهج البيان، پس از نقل و نقد برخى از اقوال مفسّران ذيل آيه، تفسير صحيح آيه را بيان مى‌كند.
آفرينش پيامبران
قرآن مى گويد: «خداوند آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برترى داد». اگر خداوند آفرينش آنها را از آغاز، ممتاز قرار داده، آيا اين امتياز نوعى تبعيض است؟