ابن تیمیه، وهابیت و عربستان سعودی
دکتر «علی الشعیبی» متولد رقه سوریه است. وی از کودکی علاقه و استعداد سرشاری در یادگیری و تبلیغ اسلام داشت و از 12 سالگی تحت تأثیر شیوخ وهابی رقه، با این فرقه مذهبی گرایش پیدا کرد. جوانی خود را در سوریه و عربستان با اعتقاد به وهابیت و تعالیم محمد بن عبدالوهاب گذراند. وی مشاور ملک فهد، پادشاه اسبق عربستان بود و در فاصله سال های 1983 تا 1989 به عنوان رئیس مرکز پژوهش های ملک فیصل فعالیت داشت و هم زمان مشاور وی نیز بود. در این مقاله که به گفتگوی با وی پرداخته شده، الشعیبی از خاطرات بیست سال همراهی خود با وهابیت می گوید.
جنایت های آل سعود
سعودیان وهابی برای دست یافتن به جایگاه فرماندهی در اسلام و تملک حرم مکه و مدینه، نیاز شدیدی به پشتوانه مالی داشتند. لذا در پایان مراسم حج سال 1214 هـ.ق، با توجه به درگیری هایی که دامن گیر دولت عثمانی شده و قدرت آنان را تضعیف کرده بود، به فکر افتادند مسیر فتوحات خود را به خارج از شبه جزیره عربستان گسترش دهند. آنها در این مسیر، عراق را بهترین مکان برای تهاجم ها و غارتگری خود یافتند.
وهابیون پاسخ دهند!
در فرودگاه عربستان مأمور کنترل گذرنامه از من پرسید چرا شیعه هستی؟ من برای چند لحظه ساکت ماندم! به نظر شما در این وقت ها چی بگیم بهتره؟
توسّل
آیا توسل نمودن به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندان مطهرشان شرک است؟
مفهوم شناسی جنبش های اسلامی معاصر
تعریف مفاهیم و مشخص شدن محدوده و معنای الفاظ استفاده شده در یک موضوع، در تحلیل صحیح مطلب نقش مهمی دارد. در این مقاله الفاظ و مفاهیم مرتبط با جنبشهای اسلامی، از نگاه برون گفتمانی (مثل: جنبش اجتماعی، جنبش (نهضت) اسلامی، اسلام گرایی، پان اسلامیسم، پان عربیسم) و از زاویه درون گفتمانی (مثل: سلفی گری، وهابیت، احیاگری، جهاد، دارالاسلام و دارالکفر) بررسی شده است و مفاهیم این الفاظ معین گردیده است.
وجوه اشتراک و افتراق جنبش های اسلامی معاصر؛ باتوجه به نگاه منطقه ای وجهانی
در این مقاله، با بررسی جنبشهای بزرگ شیعی در قرن اخیر (مانند انقلاب اسلامی ایران و حزب الدعوه عراق و حزب الله لبنان) ، همچنین جنبشهای بزرگ سنی مانند (اخوان المسلمین مصر، طالبان در افغانستان و حزب التحریر در آسیای مرکزی) از لحاظ بستر شکل گیری، نوع نگاه به غرب و تجدد،وحدت جهان اسلام، استراتپزی وراهکارهای سیاسی تحقق هدف ، وجوه اشتراک و افتراق بین جنبشهای اسلامی با در نظر گرفتن ابعاد جهانی و منطقه‌ای مشخص شده است.
مبارزه با تروریسم و جنبه های متعارض آن در آسیای مرکزی
یکی از اشتباهات مشهود رهبران شوروی سابق تقابل با عنصر دین و در راس آن اسلام و محدود کردن فعالیت های دینی بوده است. این رفتار زمینه های گرایش به اسلام تندرو را در سالهای پس از فروپاشی شوروی ایجاد کرد. به عبارت دیگر ظهور و گستردگی اسلام افراطی در نتیجه اعمال محدودیت در امور مذهبی مردم و ایجاد یک خلاء ایدئولوژیک در سطح منطقه بوده است. با سقوط شوروی و بازشدن زنجیرهای اسارت ایدئولوژیک، علایق مذهبی مردم به شدت اوج گرفت. آسیای مرکزی گستره جغرافیایی است که از دریای خزر در غرب شروع و تا چین در شرق تدوام پیدا می کند. این منطقه که شامل پنج کشور قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان می باشد در کنار نقاط اشتراک فراوان دارای تفاوت هایی است که ارائه نسخه واحد جهت تعامل با آنها را غیر منطقی کرده است. در سال های پس از فروپاشی شوروی و ایجاد واحدهای سیاسی جدید در این منطقه تحولات و رویدادهای متعدد رخ داده و در آن ضرورت بررسی و مطالعه دقیق روند تحولات آسیای مرکزی را به نیاز استراتژیک قدرتهای بزرگ تبدیل کرده است. در این زمینه منابع غنی انرژی منطقه، موقعیت ژئوپلتیک آسیای مرکزی و مشاهده برخی از روندهای افراطی در سطح آن رقابتی تنگاتنگ در بین قدرتهای بزرگ در رابطه با این منطقه ایجاد کرده است. امواج ضد تروریستی ایجاد شده پس از حوادث یازدهم سپتامبر 2001 در کنار برخی از پیامدهای مثبت آن در راستای تشدید تدابیر امنیتی کشورهای مختلف و هوشیاری بیشتر نیروهای ویژه امنیتی، دارای پیامدهای سوء ناگواری نیز بوده است. منطقه آسیای مرکزی از آغاز تشکیل ائتلاف ضد تروریستی نقش اساسی را در انجام عملیات ضد تروریستی ایفا کرده است. نکته اساسی در رابطه با نقش آسیای مرکزی در پروسه مبارزه با تروریسم این است که هر چند این منطقه در آغاز این پروسه با اعطای پایگاه های نظامی خود جهت تهاجم به مهمترین مرکز پرورش تروریسم پس از حوادث یازدهم سپتامبر یعنی افغانستان بیشتر به عنوان پشتیبان عملیات نظامی مطرح شد، اما پس از پایان تهاجم نظامی به افغانستان خود این منطقه به هدف عملیات ضد تروریستی تبدیل گردید.
گونه شناسی جریان های فکری و جنبش های اسلامگرا
در دوره معاصر مسائل جهان اسلام در دو محورکلی و اساسی دور می‌زند: انحطاط و عقب ماندگی داخلی و مسئله ی غرب. هر یک از این دو محور با ریشه های عمیق تاریخی و ساختاری دارای ابعاد فرهنگی، اقتصادی- اجتماعی و سیاسی بوده و بر یکدیگر تاثیر گذارند. از لحاظ ابعاد خصومت جهان اسلام با غرب، عوامل متعددی از جمله: جهل، جنگهای صلیبی، اشغال اندلس، مسأله استعمار و فلسطین تأثیر گذار بودند.در مجموع چهار گرایش اصلی با انشعاب های داخلی و مبانی و غایات متفاوت در جهان اسلام قابل تفکیک و شناسایی هستند، که عبارتند از : محافظه کاری سنتی یا سنت گرایی، تجدد سکولار (لیبرال و رادیکال)، بنیاد گرایی اسلامی و نو گرایی دینی. قرائت های این گرایش ها از دین و سنت و مدرنیته و غرب متفاوت است و تشخیص آنها از ابعاد و جوانب مسائل مبتلا به مسلمانان (فرهنگی، اقتصادی-اجتماعی و سیاسی، ونیز داخلی و بین المللی) و در نتیجه، راه حل های آنها، متفاوت از یکدیگر است. ولی می‌توان با وحدت و نزدیک شدن گروهها به هم راه حلهای بهتر برای حل مشکلات اسلام پیدا کرد.
گرایش های فکری سلفیه در جهان امروز
تفکر بازگشت به سلف به میزان قابل توجهی در جوامع اسلامی مورد استقبال عالمان و جوانان قرار گرفته است.در این میان گرایش های فکری گوناگونی در میان سلفیان به وجود آمده است که می توان از سلفیه تکفیری وهابی عربستان،سلفیه افراطی دیوبندی شبه قاره هند،سلفیه اعتدالی اخوان المسلمین مصر و سلفیه جهادی سید قطبی یاد کرد.در این نوشتار ویژگی ها و اندیشه های این چهار تفکر سلفی را بررسی کرده و نشان داده ایم که اختلافات فراوانی میان این چهار گرایش وجود دارد و اشتراک آن ها در بازگشت به سلف است که با افکار ابن تیمیه و طرفداران آن درآمیخته است.
کشورهای شمال آفریقا؛ مصر
کشور مصر از نظر قدمت رابطه سیاسی و فرهنگی با کشورهای شرق آفریقا، در شمار نخستین کشورهای مسلمان به شمار می رود. در این نوشتار تلاش شده رابطه مصر با دیگر کشورهای مسلمان نشین شرق آفریقا بیان شود.
وجوه اشتراک وافتراق جنبش های اسلامی معاصر؛ با توجه به ابعاد داخلی
در این مقاله، با بررسی جنبشهای بزرگ شیعی در قرن اخیر (مانند انقلاب اسلامی ایران و حزب الدعوه عراق و حزب الله لبنان) ، همچنین جنبشهای بزرگ سنی مانند (اخوان المسلمین مصر، طالبان در افغانستان و حزب التحریر در آسیای مرکزی) از لحاظ برابطۀ دین وسیاست، اجرای شریعت، نوع حکومت، نقش اجتهاد، نقش مردم در حکومت، ویژگی حکومت و نظام سیاسی اسلام، نقش زنان در جامعه ، وجوه اشتراک و افتراق بین جنبشهای اسلامی با در نظر گرفتن ابعاد داخلی مشخص شده است.
کالبد شکافی نظری اسلام هراسی
جهان غرب از راههای مختلف بر آن است که اسلام هراسی را در جامعه خود رواج دهد و برای این هدف از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کند. در این نوشتار با جدایی دو گونه از «اسلام هراسی» (ایجابی وسلبی) ،نشان داده شده که چگونه سیاست های تولید اسلام هراسی غرب از ناحیۀ برخی از بازیگران مسلمان در داخل جامعۀ اسلامی چون طالبان، حمایت و تقویت شده است. این بازیگران فکری – سیاسی با ارائۀ الگویی افراطی، خشونت ورز واعتماد ناپذیر از «خودشان» ، مستندات لازم را به تحلیل گران و ارباب رسانه های غربی برای عرضۀ تصاویر غیر واقعی از اسلام داده اند. در واقع، این گروه های افراطی با حمایت مؤثر غرب از ابتداء تولید شده اند و سپس در یک چرخش ایدئولوژیک به معارض تمام عیار غرب بَدل شده اند؛ و در همین دوره جدید از حیاتشان بوده که «اسلام هراسی» را به همکاری بنگاه های سیاسی وخبر پراکنی غرب، به اوج خودش رسانیده اند. به عبارت دیگر، «اسلام هراسی ایجابی» در قالب نظریۀ «برچسب»، به واقعی جلوی دادن «اسلام هراسی سلبی» غرب ضد جهان اسلام کمک مؤثر کرده است.
ظهور و دگرگونی جریان های اسلام گرا
جریانات اسلام گرا، اعم از میانه رو و رادیکال ، در 15 سال اخیر دگرگونیهای مهمی را تجربه کرده اند، در این میان نظریات متفاوتی در رابطه با علل وزمینه‌های رشد ودگرگونیهای جریانات اسلامی مطرح شده است. مقاله حاضر مروری بر این نظریات و نوعی تقسیم بندی، با توجه به نگاه غالب بر این نظریات در بررسی پدیده اسلام گرایی، می‌باشد. بر این اساس، نظریات موجود زیر سه عنوان رویکرد اندیشه ای، رویکرد تاریخی و جامعه شناختی، و رویکرد منطقه ای-بین المللی قرار گرفته‌اند و نقش هر کدام بررسی شده است.
ظهور جریان های افراطی اسلامی در شرق آفریقا
منطقه وسیع شرق آفریقا، از اوایل دهه 1990 مورد استفاده برخی سازمان های تروریستی قرار گرفته است و این سازمان ها تلاش دارند با استفاده از موقعیت استراتژیکی این منطقه در قاره آفریقا، اهداف مورد نظر خود را محقق سازند.