سلفیت جدید برخورد روش شناختی و نظری جریانهای بنیادگرای اسلامی و غربکرا در جهان عرب
پرسش من در این رساله آن بود که چرا گروههای اسلامگرا و غربگرا در جهان عرب ، نتوانستند با ارایه راه‌کاری کارآمد و توسعه نظریات خود، در سیری تکاملی به آرمانهای خود جامه عمل بپوشانند؟ من عقیده دارم که پیش از بررسی مصادیق عینی و برخوردهای این دو گروه و نیز ناکارامدی برنامه کارهر دو برای جامه، نخست باید به برنامه فکری و از آن بالاتر، روش‌شناسی حاکم بر آنها پرداخت . بنابراین، فرضیه من مبتنی بر آن است که سلفیت جدید، محصول برخورد سلفیت قدیم و مقهوریت قدیم است . یعنی برخورد بین جریانهای اسلامگرا و غربگرا در جهان عرب ، به دلیل تعارض آشتی‌ناپذیر برنامه‌ها و راه‌کارهای فکری و روش‌شناختی (متولوژیک) آنها با یکدیگر به ناگزیر کشمکش خشونت‌بار و متصلبی را از لحاظ نظری و عملی میان آنها برانگیخته است . مفروض من آن بود که در راه‌کارهای فکری جریانهای غربگرا و اسلامگرا عنانر متضاد . متباینی وجود دارد که مانع از آمیزش آنها می‌شود. من برای این که فرضیه خود را ثابت کنم بحث خودرا در چهار قسمت کردم. در فصل نخست ، جریان غربگرا در جهان عرب به بررسی نهادم و دست آخر نتیجه گرفتم که این جریان بی‌برنامه بوده است و به علاوه درصدد تحولی انقلابی در زیربنای فرهنگی دیرپای این سامان بود. به همین جهت ، در دسیابی به راه‌کاری مناسب برای جهان عرب شکست خورد. در فصل دوم به جریان سلفی پرداختم که ریشه‌های عمیقی در بستر فرهنگی جوامع عربی دارد. من با بررسی فعالیت جنبشهایی چون وهابی و سنوسی به این نتیجه رسیدم که این چریان به دلیل گذشته‌گرایی و سلفی‌گرایی افراطی خود، نتوانست در شناخت مقتضیات و نیازهای عصر خود موفق عمل کند و به همین جهت ، برنامه کار آنها گر چه تجانس درونی نسبی داشت ، ولی در تطبیق با بیرون، با ناکامی روبه‌رو شد. در فصل سوم من سعی کردم نشان دهم تلاش چند نفر از اندیشه‌ورزان مسلمان برای آشتی دادن دو مشرب فکری غربگرا و اسلامگرا با برخورد به جریان سلفی پیوست . در فصل آخر، من می‌خواهم نتیجه بگیرم که جریانهای اسلامگرای فعلی در جهان عرب از نظر روش‌شناختی و نظری تفاوتی با اسلاف سلفی خود ندارند، فقط زبانی امروزی برای بیاناندیشه و اهداف خود برگزیده‌اند. در واقع سلفیت جدید تداوم راه سلفیت قدیم است و به همین دلیل وارث مشکلات و ناکامیهای آن است.
سلفی گری در مصر
در قرن بیستم بحران های اجتماعی، و سیاسی زیادی در داخل و خارج کشورهای اسلامی بوجود آمد، کشورهای استعماری در پی استعمار مسلمین بود و جریان های سلفی گری در عربستان و شبه قاره بوجود آمده بودند. اندیشمندان مصر در واکنش به این بحران ها، بازگشت به ارزش ها و آموزه های اسلامی را پیشنهاد کردند و علت عقب افتادگی و انحطاط مسلمین را روی گردانی از آموزه های اصیل دینی دانستند. در این راستا افکار سید جمال الدین اسد آبادی که در پی اصلاح بود، زمینه را آماده تر کردو شاگردان او از جمله محمد عبده، با ادامه دادن را ه او به مفهوم سلفیه نزدیک شدند. اما رشید رضا، در رابطه با بازگشت به سلف افراطی تر بود، و نظریه حکومت اسلامی را نیز مطرح کرد. با روی کار آمدن جریان اخوان المسلمین در مصر، سلفی گری در این منطقه سرعت بیشتری گرفت. سلفی گری مصر با سلفی گری وهابی تفاوتهایی دارد که مهم ترین آن ها این است که وهابیت رویکرد اعتقادی دارند ولی سلفیه مصر رویکردی سیاسی.
سلفی گری در مصر و دوره جدید
سلفی‌گری در مصر دارای ابعاد گونانگون می‌باشد و هریک از اقشار و گروههای اجتماعی سیاسی مصر در رابطه با آن مواضع مختلفی دارند. عده‌ای موافق تفکرات سلفی و وهابی در مصر هستند و به صراحت از آن حمایت می‌کنند و گروهی مخالف و صراحتا موضع خود را اعلام می‌دارند در این وسط عده‌ای دارای مواضع ابهام آلود بوده و محافظه کارانه عمل می‌کنند و گروههای در قبال این مسأله ساکت هستند. در این مقاله به بررسی مواضع گروههای مختلف در قبال سلفیت در مصر پرداخته شده همچنین رابطه سلفیهای مصر با وهابیهای عربستان سعودی مورد بحث قرار گرفته است.
سفر وهابیت به مصر
وهابیت در کشورهای مختلف به دنبال رواج افکار خویش است، در این راستا دولت و مفتیان وهابی عربستان سعودی از اوایل قرن نوزدهم میلادی با برخی از متفکران و رهبران جریانهای اسلامی مصر و در راس آنها «جماعت اخوان المسلمین»، «جماعت انصار سنت محمدی» و ارتباط برقرار کردند. این جریان‌ها و رهبرانشان از طریق دعوت افراد، استفاده از مساجد و چاپ کتاب، به نشر و تقویت خط فکری سلفی و وهابیت حنبلی در مصر همت گماردند. در سالهای اخیر نیز گسترش جریانهای سلفی در مصر رونق چشم گیری داشته که با تشکیل گروههای مختلف از جمله ؛ جمعیت جهاد ، جمعیت تکفیر، جمعیت اسلامی و… به ترویج افکار سلفی و وهابی می‌پردازند
دعوت سلفیه در اسکندریه و تحولات انقلاب ژانویه
دعوت سلفیه یا همان مکتب سلفیه در اسکندریه دومین تشکل سلفی از نظر بزرگی و تأثیر پس از جماعت انصار السنة المحمدیه است؛ با این حال، گستردگی سازمانیافته در سراسر کشور ندارد و به دلیل وجود فشارهای شدید از سوی دولت به رسمیت شناخته نشده است وبر خلاف جماعت انصار السنة نتوانسته است جمعیت خیریه ای برای خود تأسیس کند. در این مقاله به بررسی فعالیتهای سیاسی اجتماعی مکتب سلفیه در اسکندریه از قبیل؛ موضعگیری در مقابل سیاست، انتخابات و دموکراسی، موضعگیری در قبال قانون اساسی، حکومت و نحوه آن و نحوه رابطه با حکومتهای کافر مثل اسرائیل پرداخته شده است.
حرکتهای اخوانی و وهابی در چین
گروههای اخوانی و وهّابی (سلفیّه)که تحت تأثیر اندیشه های بنیادگرایی در عربستان سعودی قرار دارند به خاطر پشتیبانی عربستان سعودی(بویژه در مورد سلفیّه)از امکانات بیشتری،نسبت به سایر گروههای اسلامی در چین،برای رشد و توسعه برخوردارند. بنیانگذار حرکت اخوانی در چین«ماون فو» (نام اسلامی او،«نوح»)بود که از متفکران و فعلان بزرگ جامعهء اسلامی در آن کشور به شمار می آید.
جنبشهای اسلامی معاصر
در این مقاله نویسنده به بررسی جنبش های موجود در کشور عربستان سعودی می پردازد و آن ها را دسته بندی می کند و در مقابل نیز به سیاست های دولت عربستان سعودی در برابر این جنبش ها می پردازد.
جنبش برادران مصری؛ رشد و شکل گیری سلفی گری در مصر
در این مقاله به سیر حرکت سلفی گری مصری از ابتدا تا زمان سید قطب که بسیار به نظر نویسنده تندرو و خشونت بار تر شده اند، پرداخته است. از زمان سید جمال الدین اسد آبادی تا زمان ترور انور سادات و حتی تکفیر برخی از مسلمانان.
جنبش اسلامی مصر در دو دهه اخیر وعوامل تقویت کننده آن
هدف از پژوهش حاضر، بررسی زمینه های پیدایش، تحولات و عوامل تقویت کننده جنبش اسلامی مصر در دهه های ۸۰ و ۱۹۷۰ است. تحقیق حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای از نوع توصیفی – تحلیلی انجام شده و مطالب آن در دو فصل کلی ارائه شده است.
تاریخ سلفیه جهادی در مصر؛ پایان عصر تشکل های بزرگ و شروع عصر تشکل های کوچک
بسیاری از گروههای وابسته به جریان سلفی جهادی در مصر تا قبل از دهه 1990 وجود نداشتند. گروههای سلفیه جهادی تقریباً پس از حمله به عراق شکل گرفتند و سازمان القاعده و هواداران آن شروع به ترویج اندیشه جهاد در عراق کردند. با گسترش شبکه اینترنت در مصر، جوانان مصری رفته رفته با اندیشه و افکار سازمان های جهادی و با کتب و رسالههای شیوخ و رهبران سازمانهای جهادی در جهان از جمله المقدسی آشنا شدند و به این ترتیب، عصری موسوم به عصر «گروههای کوچک» شروع شد. در این برهه، گروههای جهادی متعددی در مصر بوجود آمد؛ از جمله: سازمان جند الله، المطریه، پورسعید، الجیزه، سازمان اسکندریه ، سازمان شبرا و…. در این مقاله به بررسی گروههای جهادی مصر پرداخته می‌شود.
تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر جنبش اخوان‌المسلمین
امروزه بنیادگرایی اسلامی، اصولگرایی اسلامی، خیزش اسلامی، انقلاب اسلامی، رادیکالیزم اسلامی و … عباراتی هستند که به طور فراوان در تمامی رسانه‌های گروهی و مطبوعات و نشریات خبری و تحلیلی سراسر جهان به کار می‌روند. این واژه‌ها دربرگیرنده مهمترین و در عین حال پیچیده‌ترین رویدادی است که جهان و منطقه را در دو دهه اخیر به خود مشغول کرده و هم‌اکنون نیز عامل اساسی و شاید مانع اساسی پیدایش نظم نوین جهانی مطلوب بازیگران زورمند دنیاست . به‌اعتقاد صاحبنظران، هرگونه تغییر و تحولی در ساختار فعلی جهان و ترسیم آینده آن بدون در نظرگرفتن حالت بنیادگرایی اسلامی کاری عبث و بیهوده است ، چرا که امروزه موج اسلامخواهی و خیزش مسلمانان بنیادگرا، مرزهای کشورهای اسلامی را در نوردیده و حاکمیتها را با خطر جدی و بی‌سابقه‌ای روبه‌رو ساخته است . قیام مسلمانان در الجزایر، تونس ، مراکش و رویارویی جدی آنان با رژیمهای متحد در اتحادیه مغرب بزرگ عربی، پیروزی بنیادگرایی در اخراج روسها از افغانستان و برقراری حکومت توسط خود، به قتل رساندن سادات در مصر، به قدرت رسیدن اسلامخواهان در خرطوم با شیوه غیر مترقبه نظامی، انتفاضه و تغییر شیوه مبارزه در سرزمینهای اشغالی، آماده شدن اسلامگرایان در دو کشور یمن متحد و اردن برای یک رویارویی بزرگ و سرنوشت ساز، اوجگیری قیام جدایی خواهان کشمیر، مبارزه خونین استقلال طلبان مسلمان -3 هردوکشور دارای وضعیت جغرافیایی و موقعیت استراتژیک و سوق‌الجیشی خاصی هستند. -4 دوکشور از نظر پایگاههای مذهبی و وجود حوزه‌های علمیه شیعه در قم و مشهد و دانشگاههای مذهبی تسنن (الازهر) اهمیت دارند. باتوجه به موارد فوق و اهمیت این دو جنبش در زنجیره جنبشهای بنیادگرایی معاصر موضوع روابط اخوان‌المسلمین و جمهوری اسلامی ایران را در فاصله زمانی 1979 تا جنگ خلیج فارس را انتخاب کردهایم. به دلیل گستردگی بحث ، این روابط را از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران بررسی می‌کنیم و به قبل از آن تنها اشاراتی خواهیم داشت .
بیداری اسلامی در مصر: منابع و موانع بر آمدن سلفیها (از منظرجامعه شناسی سیاسی)
در این مقاله پس از بررسی جامعه سیاسی مصر، علل و موانع روی کار آمدن سلفی ها و همچنین موانع ماندگاری سلفیه در مصر را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
بررسی و نقد مبانی و روش تفسیری سید قطب
پژوهش حاضر, مبانی و روش تفسیری سید قطب را با روش توصیفی تحلیلی و با توجه به فضا و بستر تاریخی آن مورد بررسی قرار داده و این فرضیه را آزمون نموده که خاستگاه تفسیری سید قطب ریشه در جریان اصلاح اندیشه دینی در مصر دارد. تفسیر سید قطب به دلایل متعددی, از جمله مبنای هنری او, از مهم ترین تفاسیر معاصر به شمار می رود. وی با تکیه بر دو اصل «تخیل حسی» و «تجسم فنی»، و با استفاده از جلوه های هنری, نظیر صحنه سازی, شخصیت پردازی و تصویرپردازی به تفسیر قرآن پرداخته است. این مبنا برگرفته از ادبیات مدرن است و به همین دلیل, سید قطب از تفسیر لغوی, نحوی و جدلی خودداری کرده است. او برای فهم بهتر, معنای محوری متن را مطرح کرده و با تبیین ارتباط پاره های هر کلام با کلام دیگر, نظام واره بودن کل قرآن را نشان می دهد. پرهیز از عقل گرایی, یکی دیگر از مبانی تفسیری سید قطب است و آن را اصل اساسی برای فهم قرآن به شمار آورده است. وی عقل را محدود, مقید و تابع هوا و هوس دانسته و به همین جهت, تفسیر قرآن را بر اساس خِرد انسانی رد کرده و بر لزوم پرهیز از مباحث فلسفی, عقلی و کلامی تأکید کرده است. سید قطب برای دستیابی به مفاهیم واقعی و دقیق آیات قرآن, از روش تفسیر قرآن به قرآن, بهره فراوانی برده است؛ وی در استفاده از این روش, توجه و عنایت ویژه ای به سیاق آیات دارد, و بر اساس آن, در مورد مکی یا مدنی بودن برخی آیات مورد اختلاف, داوری نموده است. او همچنین به اهمیت و نقش روایات, و همین طور اسباب نزول و میزان تأثیرگذاری آن در فهم دقیق معانی آیات توجه کامل داشته است, و به همین دلیل, از روایات و اسباب نزول هم در تفسیر او استفاده شده است, اما روش غالب در تفسیر «فی ظلال القرآن» روش تفسیری قرآن به قرآن است.
بررسی فرصتها و چالش های جنبش های اسلامی در عصر جهانی شدن مطالعه موردی جنبش اخوان المسلمین
.این پژوهش با عنوان فرصت ها و چالش های جنبش اسلامی با محوریت جنبش اخوان المسلمین در عصر جهانی شدن،در مرحله اول در پی شناخت فرصت ها و چالش های جهانی از طریق مؤلفه های دموکراسی ،دولت –ملت و هویت جنبش های اجتماعی می باشد .در مرحله دوم با بررسی سوالات تحقیق در پی شناخت پیامد های مهم این پدیده بر روی ابعاد مختلف جنبش اخوان المسلمین است. روش تحقیق بکار گرغته شده در این پژوهش روش تحلیل توصیفی و تبیینی است.ابتدا بر اساس روش توصیفی مباحث اساسی تحقیق از طریق مطالعات کتاب خانه ای با استفاده از آمار ، ارقام ،جزوا ت، سایتهای اینترنیتی ونیز کتابهای دسته اول جنبش اخوان المسلمین به شکلی منظم توصیف شده و آنها را در قالب متغیر مستقل و وابسته دسته بندی کردهایم و در نهایت رابطه آنها با همدیگرتحلیل و تبیین شده است. پس از بررسی آراء و نظریات مطرح شده در زمینه مورد مطالعه از جانب متفکران مختلف متغیرهای مورد مطالعه،توصیف و تبیین آنها نتایج زیر حاصل گشته است:جهانی شدن با فراهم آوردن زمینه تبلیغ هویت دینی ،فعالیت قانونی و آزاد ، فعالیت خیریه و عام المنفعه برای جنبش اخوان المسلمین فرصت فراهم میکند.از سوی دیگر با تقویت هویت عام گرا و مصرفی ونیزدامن زدن به پدیده «سیاست زدگی» این جنبش را دچار چالش می کند.تاثیرات جهانی شدن از طریق فرایند دموکراتیزاسیون بر جنبش اخوان المسلمین مشروعیت قانونی، فعالیت آزاد ، فعالیت پارلمانی ونیز پدیده «سیاست زدگی» می باشد. جهانی شدن دولت – ملت را دجار بحران مشروعیت ،بحران هویت و کاهش نظارت بر شهروندان میکند. و نهایتا اینکه جهانی شدن با دامن زدن به بحران هویت ،هویت های عام گرا ، خاص گرا و مصرفی را تقویت و بازسازی می کند.