بررسی تطبیقی مفهوم امامت با تأکید بر دیدگاه دو ز
مفهوم امامت بر پایه قرآن و روایات، مقام وجوب اطاعت و دارا شدن حق امر و نهی است. برخی عالمان و مفسران شیعه با تأکید بر بعد تشریعی امامت، معنای آن را افتراض طاعت دانستهاند و در مقابل شماری از اندیشمندان بعد تکوینی امامت را برجسته کرده و معنای آن را نوعی تصرف تکوینی در قلوب بندگان خدا و هدایت و ایصال آنان به مطلوب شمردهاند. نگارنده با بررسی تطبیقی مفهوم امامت با تأکید بر دیدگاه دو اندیشمند معاصر ـ یعنی آیةالله جعفر سبحانی به عنوان نماینده دیدگاه نخست و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی به عنوان نماینده دیدگاه دوم ـ چنین نتیجه گرفته است که دیدگاه آیةالله سبحانی با ظواهرـ و بلکه با نصوص ـ قرآن و روایات سازگارتر است.
تکفیر از کدام قسم: کفر در مقابل ایمان یا کفر در مقابل اسلام
با نگاهی به متون روایی به چند دسته احادیث و روایات بر میخوریم دسته نخست روایاتی است مانند روایت اسامه و داستان خیبر که روایت شده است اسامه فردی را که شهادتین گفته بود، در جنگ خیبر به قتل رساند و هنگامی که قصه را برای رسول خدا(ص) بازگو کرد، پیامبر اسلام به او فرمود: «مردی که شهادتین را بر زبان آورده و به یگانگی خدا شهادت داده بود، به قتل رساندی؟». اسامه گفت: برای نجات جانش شهادتین را بر زبان جاری کرد. پیامبر فرمود: «آیا دل او را شکافتی تا به این نتیجه رسیدی؟». در حدیث دیگر آمده است: «اُمرت ان اُقاتل حتی یقولوا لا اله الا الله فاذا قالوها و صلوا صلاتنا و استقبلوا قبلتنا و ذبحوا ذبیحتنا فقد حرمت علینا دماءهم و اموالهم». وجود این احادیث در کتب معتبر شیعه و سنی باعث شد علمای اسلام به این نکته متفطن شوند که کفر در دین اسلام آن‌قدر هم بسیط نیست که به راحتی بتوان پیروان دین را متهم به کفری کرد که از دین خارج شوند و خون و مالشان مباح باشد. اما در مقابل پاره ای از روایات نیز وجود دارد که نمی توان از آنها اینگونه نتیجه گیری کرد در این دست روایات آمده است: «من قال لاخیه کافر فقد باء بها احدهما»؛ یعنی هر کس به برادرش نسبت کفر دهد و بگوید کافر به یکی از آنان باز می‌گردد. در حدیثی از پیامبر بیان شده «سباب المسلم فسوق و قتاله کفر» و در آیه 9 سوره حجرات می‌خوانیم: (وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا). با مقایسه این آیه با روایاتِ بیان‌شده، می‌توان به این نتیجه رسید که در آیه مذکور، از قاتلان با عنوان مؤمنین یاد شده و نسبت ایمان به آنان داده شده است، اما در حدیث مذکور، از کشتن مسلمان با عنوان کفر یاد شده است. جمع این آیات و روایات چگونه ممکن است؟ در این مقاله به ابعاد مختلف تکفیر در متون اسلامی پرداخته می شود.
گزارش کتاب «اتحاف الزائر و إطراف المقیم للسائر» تألیف ابن‌عساکر
سفر برای زیارت قبر پیامبر از مستحبات مؤکدی است که نزد سنی و شیعه مورد اجماع و اتفاق بوده و هست، اما مع‌الأسف ابن‌تیمیه و به پیروی از او سلفیان و وهابیان این سفر را حرام، بدعت و گاه شرک نامیدند. قبل از ظهور ابن‌تیمیه در قرن هشتم و بیان اجتهادات خاصش درباره قبور انبیا و ائمه و اولیای الهی، علمای اهل‌سنت آثار متعدد فراوانی در استحباب زیارت قبر پیامبر و سفر برای آن، نگاشته‌اند. یکی از این آثار کتاب اتحاف الزائر و اطراف المقیم للسائر تألیف ابن‌عساکر دمشقی (614 ـ686ق) است و در اصل همان کتاب تحفة الزائر ابن‌عساکر است که سمهودی شافعی در کتاب وفاء الوفاء به آن اشاره کرده و فرموده است: «قال ابن‌عساکر في تحفته».
گزارش کتاب شفاء السقام فی زيارة خير الأنام تألیف قاضی سبکی
در طول تاریخ اسلام همه مسلمانان به پیروی از پیامبرشان به زیارت قبور رفته و سفر برای زیارت قبر رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم را از مستحبات مؤکد دانستهاند. صحابه دیده بودند که پیامبر ختمی مرتبت به زیارت قبور شهدای اُحُد میرود و قبر والدین خویش را زیارت می‌کند. این سنّت پیامبر با سخنان ایشان که میفرمود: «من زار قبری وجبت له شفاعتی»، تأکید دو چندان یافت و موجب گردید تا همه فقهای اسلام زیارت قبر ایشان را مستحب بدانند و برخی مثل قاضی عیاض در الشفاء در قرن ششم از اجماعی بودن آن سخن گفتند، اما در قرن هشتم، فردی از حنبلیان بهنام ابن تیمیه (م 728ق) با تفسیر به رأی و استناد به حدیثی که هیچ ربطی به زیارت قبور نداشت، این عمل را بدعت و آن را از مصادیق شرک دانست. مخالفت علما و دلایل قوی آنان باعث شد تا او با یک گام عقب‌نشینی، سفر برای زیارت قبور نه زیارت خود قبور، را حرام و از مصادیق شرک بداند. علمای اهل سنّت این فتوا را رد کردند و در طول شش قرن گذشته آثار فراوانی در نقد آن نوشتند. در همان زمان قاضی مالکیان یعنی اخنائی ردی بر ابن تیمیه نگاشت و ابن تیمیه به آن پاسخ داد. آنگاه قاضی شافعیان، تقیالدین سبکی وارد میدان شد و در نقد آراء ابن تیمیه آثار متعددی تألیف کرد که بهدلیل اتقان کار او، ابن تیمیه نتوانست به آن پاسخ دهد. کتاب شفاء السقام ایشان یکی از بهترین نقدهایی است که در طول تاریخ نوشته شده و بههمین علت ماندگار گردیده است. اکثر آثار نوشته شده در این زمینه، به آن ارجاع دادهاند که در این سلسله گزارشها به آنها اشاره خواهیم کرد.
داعش پس از دولت و خلافت به سراغ «مهدویت» خواهد رفت؟
حجّت الاسلام «مهدی فرمانیان» از پژهشگران حوزه امامت و مهدویت سال 1352 در کاشان متولّد شد و تحصیلات خود را از سال 1366 در حوزه آغاز کرد. از سال 1376 در «مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب» به تحصیل در رشته مذاهب اسلامی، فلسفه و کلام پرداخت و از 1381 به عضویت هیئت علمی این مرکز درآمد. او سابقه تدریس در «موسسه مذاهب اسلامی»، «مرکز تخصصی تاریخ دفتر تبلیغات» و «مرکز ادیان» را نیز دارد. فرمانیان یک دهه است که به پژهش در حوزه‌های ادیان، مذاهب، تاریخ تشیع و … می‌پردازد و کتاب‌هایی مانند «اسماعیلیه: تاریخ و عقاید»، «زیدیه: تاریخ و عقاید»، «فرق تسنن»، «آثار مکتوب بابیه و بهائیت در بوته نقد» (دو جلد)، «اعجاز قرآن از دیدگاه معتزله»، «تاریخ و عقاید فرقه‌های خوارج» و… را به رشته تحریر در آورد. وی اکنون رییس «دانشکده مذاهب اسلامی»، «مشاور مرکز جهانی علوم اسلامی» و مدیر پژهوشی «مرکز ادیان» است و به عنوان کارشناس در برنامه‌های مذهبی رادیو و تلویزیون حضور دارد. در گفت و گو با «مهدی فرمانیان» مشخصه‌های خلافت و نظریه‌های مهدویت از نگاه «داعش» را ببرسی کرده‌ایم.