مکتب تفسيری امام علی بن موسی الرضا علیه السلام
روايات تفسيري امام رضا علیه السلام به دليل شرایط خاصّ سياسي و علمي زمان خود، از اهميت خاصي برخوردار است، به گونه‌ای که مي‌توانيم بر آن به مكتب تفسيري امام رضا علیه السلام اطلاق نماييم؛ زیرا ايشان در دوران سکونت در مرو تا حدودی آزادانه و تقریباً بدون تقیه به نشر معارف اسلامی می‌پرداخت؛ نویسندگان به بررسي روش تفسير امام رضا علیه السلام در مکتب تفسیری ایشان پرداخته و روش‌هاي گوناگون امام را در تفسير قرآن بيان كرده‌اند. امام علیه السلام در همه روش‌هاي تفسيري قرآن، از روش تفسير قرآن به قرآن استفاده كرده است. در پايان به مباحث علوم قرآن از نگاه امام رضا علیه السلام نيز اشاره شده است.
مروری بر معنای عبارت «ادنی المعرفة» در حدیث امام رضا علیه السلام
معنای عبارت «ادنی المعرفة» که در حدیث امام رضا علیه السلام در باب توحید به کار رفته، موضوع اصلی این مقاله است. نویسنده، معنای «کمترین حدّ معرفت» را در برابر این عبارت نمی‌پذیرد و به جای آن، «حقّ المعرفة» و «حدّ المعرفة» را پیشنهاد می‌کند. به نظر وی ترجمۀ مورد نقد، به دلیل کلام محمد غزالی در کتاب احیاء العلوم مطرح شده است. لذا در بررسی خود، ابتدا اصل کلام غزالی را طرح می‌کند، و نقد آن را از کلام میرزا حبیب الله خویی می‌آورد. آنگاه معنای «ادنی» را در لغت، قرآن، حدیث و کلام محدثان از جمله میرزا مهدی اصفهانی پی می‌گیرد؛ سپس با طرح نکاتی در باب فطری و موهبتی بودن توحید، به مدعای خود می‌پردازد.
بررسی ادلة قرآنی وجوب انتصاب الهی امام از منظر امام رضا علیه السلام
یکی از موضوعاتی که شیعه و اهل سنت در مورد آن با هم اختلاف دارند، انتصابی بودن امام است. اهل سنت امامت و خلافت را انتخابي می‌دانند، ولي شيعيان بر اين باورند كه امام و خليفه را خداوند بايد نصب و پيامبر بايد اعلام كند.
شیعه ـ براساس تعالیم معصومینedfr ـ امام را صاحب ویژگی‌های خاصی می‌داند که اندیشة انسانی از درک و شناخت آن عاجز است و تشخیص فردی با چنین ویژگی‌های خاص، تنها در حیطة قدرت خداوند است.
امام رضا علیه السلام در خطبه خود در مرو به عصمت، علم، افضلیت و افتراض طاعت اشاره دارد، و به برخی از آیات قرآن استناد می‌فرماید، که نگارنده در اینجا تنها به بررسی سه آیه پرداخته است: 124 بقره، علیه السلام 3 انبیاء و 68 قصص.
در این مقاله همچنین روشن می‌شود که چنین جایگاهی نمی‌تواند حاصل سیر طبیعی پیشرفت معنوی بشر باشد که در نظریة علمای ابرار مطرح می شود.
راهنمای پژوهش درباره دعبل خزاعی
دِعبِل خُزاعی شاعری نامدار از سدة سوم و در شمار یاران امام رضا علیه السلام است. و قصیدة تائیة او که در حضور حضرت رضا علیه السلام خوانده، در میان اشعار او شهرت خاصّی دارد. این مقاله، گزارشی است از حدود 150 منبع در مورد دعبل، که در چهارده بخش سامان یافته است، از جمله: کتابهای چاپی و خطی، مقالات نشریات و کتابهای مرجع، پایان‌نامه‌ها، آثار مربوط به قصیدة تائیه، آثاری به زبانهای غیر از فارسی و عربی.
بررسی مستندات حدیث امامت امام رضا علیه السلام
این مقاله، بررسی 31 آیه از مستندات قرآنی خطبه جامع امام رضا علیه السلام در باب امامت را در بر دارد.این آیات، در موضوعهایی همچون: شرایط امامت، علل انحراف معاندان از خط ولایت و سرزنش آنان می‌باشد. نگارندگان دربارة این آیات، توضیحاتی آورده‌اند.
روش‌شناسی تفسیری امام رضا علیه السلام
در طول تاریخ تفسیر قرآن کریم از آغاز تا کنون تفاسیر متعدد و گوناگونی از آیات قرآن کریم از سوی مفسران ارائه شده است، هر مفسر با توجه به علایق و قدر علمی خود در نگارش تفسیر از روش یا روش‌های متفاوتی برای روشن ساختن معانی و مفاهیم آیات بهره می‌گیرد. ائمه: نیز به عنوان مفسران واقعی کلام وحی، که پس از پیامبراکرم6 آشناترین افراد به مراد و مقصود خداوند متعال هستند، روش و شیوه‌ای در تفسیر قرآن کریم دارند که برای شناسایی روش ایشان، تنها مستند ما روایات تفسیری است. در این پژوهش به هدف شناسایی روش تفسیری امام رضا علیه السلام روایات تفسیری ایشان مورد بازکاوی قرار گرفته است؛ و در این بررسی مشخص شد ایشان روشی جامع در تفسیر آیات قرآن کریم دارند، و با بهره‌گیری از روش قرآن به قرآن، استفاده از روایات دیگر ائمه: و همچنین روش کلامی به تفسیر آیات پرداخته‌اند که روش اخیر نسبت به دیگر روش‌ها در روایات تفسیری ایشان غلبه دارد.
نگاهی به موضوع بداء در مناظرة ارزشمند امام رضا علیه السلام با سلیمان مروزی
در میان صفات و افعال الهی، بحث بداء از جایگاه ویژه برخوردار است تا آنجا که تاکید گردیده که خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، مگر اینکه از او نسبت به بداء الهی میثاق گرفته است. امام رضا علیه السلام در مناظره با سلیمان مروزی براساس آیات قرآن به اثبات و شرح اجمالی حقیقت مفهوم بداء پرداخته‌اند، در این گفتار، با رجوع به آراء برخی از دانشمندان برجستة شیعه، اعم از محدثان و متکلمان و فلاسفه به تبیین معنای بداء پرداخته شده است.
از جمله شروح علماء در این خصوص، تقریرات میرزا مهدی اصفهانی (ره) است که براساس آن به تفصیل، جنبه‌های مختلف مسئلة بداء روشن شده است.
تبیین و دفاع امام رضا علیه السلام از معارف الهی در تقابل با نهضت ترجمه و آراء متکلمان
یکی از اهداف مهم پیامبران الهی و أئمّة اطهارedfr تبیین مسائل و معارف دینی و بیان حق و باطل و روشن کردن پیروان آن دو است. همه امامانedfr این امر مهم را با در نظر گرفتن شرایط عصر خویش همواره عملی کردهاند. امام رضا علیه السلام با شرایط ویژهای در عصرشان به خاطر ترجمه فلسفه و ترویج آن توسط دستگاه وقت روبرو بود، و در مناظرات فراوانی که برای تضعیف مقام علمی آن حضرت ترتیب یافته بود، به این دو امر با تلاش کامل و دقت تمام عمل نمود.
نگاهی به موسوعة الامام الرضا علیه السلام
این گفتار، مروری و نقدی بر کتاب موسوعة الامام الرضا علیه السلام است که به سرپرستی سید محمد حسینی قزوینی در هشت جلد منتشر شده است. نویسنده در آغاز گفتار خود، ابتدا بیست کتاب دانشمندان سدههای دوم و سوم از سخنان امام رضا علیه السلام گرد آورده‌اند، نام می‌برد. و بعد از آن هشت کتاب از دانشمندان سدههای چهارم تا کنون در این موضوع یاد می‌کند. شیوه نگارش، ساختار کتاب، و پس از آن یازده نقد بر کتاب در ادامة گفتار آمده است.
بایسته‌های پژوهشی رضوی در حوزة عقاید
بایسته‌های پژوهشی، کلید پژوهش هستند که راهنمای تحقیق در هر موضوع به شمار می‌آیند. نویسنده در این گفتار، حدود 350 موضوع را در ضمن 3 علیه السلام عنوان کلّی در حوزة پژوهش‌های مر بوط به امام رضا علیه السلام پیشنهاد داده است. او در مقدّمه، به این نکتة مهم اشاره می‌کند که تحوّل و تغییر معنای کلمات، سبب تغییر مفاهیم یک فرهنگ می‌شود. لذا یکی از وظایف پژوهشگران حوزة دین، بازگرداندن کلمات به معنای اولیة آنهاست. برخی از موضوع‌های پیشنهادی در زمینة فطرت، علم، عقل، قرآن، توحید، نبوت، معاد، امامت، عدل، اسماء و صفات الهی، مهدویت، رجعت، معراج و شیطان است.
بایسته‌های پژوهشی ادبیات رضوی
نگارنده پس از بیان مقدمه‌ای در ضرورت توجّه بیشتر به ادبیات شیعی، ادبیات رضوی را شاخه‌ای از آن برمی‌شمارد. پس از آن 2 علیه السلام موضوع در زمینه ادبیات رضوی پیشنهاد می‌دهد، از جمله: سبک‌شناسی، علوم ادبی، تصحیح متون، زبانها و ادیان گوناگون، تاریخ ادبیات، زیارت، ارتباط با جریان‌های سیاسی و اجتماعی، آسیب‌شناسی.
بایسته‌های پژوهشی رضوی 1
شناسایی مدخل‌ها و عنوان‌های شایسته پژوهش در هر موضوع، از مقدمه‌های تحقیق به شمار می‌رود. در موضوع شناخت امام رضا علیه السلام عناوین حدود 130 بایسته پژوهشی در ذیل موضوعات کلی‌تر ذکر شده است: مناظره‌ها، خطبه‌ها، عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ادعیه و زیارات، زیارت، سبک زندگ، توحید و اعتقادات، القاب، موسوعة الامام الرضا علیه السلام ، مواعظ رضوی، اخلاق اجتماعی، فرقه‌های اعتقادی، ولایت عهدی، آثار منسوب.
الرساله المأمونیة ـ تصحیح: محمد حسین نجفی
عباسقلی شریف رازی از دانشوران سدة چهاردهم، در الرساله المأمونیة در موضوع شهادت امام رضا علیه السلام سخن می‌گوید. مؤلف با بررسی مقاله‌‌ها و نوشته‌‌ها‌ی دانشمندانی همچون ابوبکر خوارزمی، قطیفی، ابوالفرج اصفهانی، شیخ صدوق، حسن بن محمد نوفلی، ابوالصلت هروی، قول علامة مجلسی را بهترین سخن در این موضوع می‌داند که امام رضا علیه السلام با سمّ مأمون به شهادت رسیده است. این رساله تاکنون خطی بوده و متن آن برای نخستین بار در ا‌نجا چاپ شده است.
خورشید شرق، کتابی در شناخت جناب فضل بن شاذان نیشابوری
خورشید شرق در سده سوم عنوان کتابی است از دکتر مهدی بیات مختاری در مورد شخصیت و آثار جناب فضل بن شاذان نیشابوری (متوفی 260) صحابی و دانشمند بزرگ شیعی، که به عنوان چهارمین کتاب از سلسله «بزرگان شیعه» و بیستمین کتاب از سلسله منشورات مؤسسه کتابشناسی شیعه منتشر شده است.
مبنای اصلی کتاب، پایان نامه دکترای نویسنده بوده با این مشخصات:
فضل بن شاذان نیشابوری، زندگی و آراء او. پایان‌نامه دکتری علوم قرآن و حدیث، نوشته م – بیات مختاری. استاد راهنما: آیت الله محمد‌هادی معرفت. اساتید مشاور: آیت الله مسلم داوری و حجه الاسلام محمد علی مهدوی راد. دانشگاه قم: مرکز تربیت مدرس، بهار 1385، 11 علیه السلام 2 صفحه، موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه قم، به شماره «160- علوم قرآن» دربخش پایان نامه‌ها.