بررسی تطبیقی مفهوم امامت با تأکید بر دیدگاه دو ز
مفهوم امامت بر پایه قرآن و روایات، مقام وجوب اطاعت و دارا شدن حق امر و نهی است. برخی عالمان و مفسران شیعه با تأکید بر بعد تشریعی امامت، معنای آن را افتراض طاعت دانستهاند و در مقابل شماری از اندیشمندان بعد تکوینی امامت را برجسته کرده و معنای آن را نوعی تصرف تکوینی در قلوب بندگان خدا و هدایت و ایصال آنان به مطلوب شمردهاند. نگارنده با بررسی تطبیقی مفهوم امامت با تأکید بر دیدگاه دو اندیشمند معاصر ـ یعنی آیةالله جعفر سبحانی به عنوان نماینده دیدگاه نخست و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی به عنوان نماینده دیدگاه دوم ـ چنین نتیجه گرفته است که دیدگاه آیةالله سبحانی با ظواهرـ و بلکه با نصوص ـ قرآن و روایات سازگارتر است.
علم غیب امیرالمؤمنین علیه السلام با تأکید بر نهج البلاغه
عده‌‌ای منکر علم غیب امیرالمؤمنین علیه السلام شده‌اند و می‌گویند: اگر حضرت علم غیب داشت خود به بیان این مطلب می‌پرداخت و این کلام هم در نهج‌البلاغه ذکر می‌شد. اینان بیان می‌دارند که در نهج‌البلاغه اشاره‌‌ای به علم غیب امام علیه السلام نشده است. در این مقاله به دو طریق به علم غیب امام براساس نهج البلاغه اشاره شده است: اول روایاتی که به پیشگویی حوادث تاریخی پرداخته است. دوم روایاتی که دلالت دارد امام دارای علوم پیامبر اکرم6 بوده و چون بر اساس آیات قرآن، پیامبر دارای علم غیب هستند، لذا امام هم بدان آگاه است.
اختلاف حدیث و رفع آن در آثار شیخ صدوق
یکی از لوازم حدیث‌پژوهی، فراهم ساختن مقتضیات و شرایط ایجابی است که در فهم درست حدیث تأثیر دارد. علاوه بر این، شناسایی آفات، مشکلات و موانع فهم حدیث و چاره‌اندیشی برای آنها از دیگر ضرورتهای مورد نیاز این علم شریف است. یکی از این مشکلات، مسأله اختلاف در احادیث است که از دیرباز، مورد توجّه شاگردان و راویان ائمّهedfr و عالمان و فقیهان بوده است. شیخ صدوق یکی از این عالمان است که با احاطه تحسین برانگیز بر احادیث، به این مشکل واقف بوده و در آثار خویش، در جهت رفع این تعارضها و اختلافات کوشیده است. مقاله حاضر می‌کوشد دیدگاههای شیخ صدوق دربارۀ اختلاف حدیث و راه حلّهای پیشنهادی وی برای رفع اختلاف آنها را فرا دید اهل نظر قرار دهد. استفهامی (و نه اخباری بودن) آهنگ سخن، حکومت اخبار مفسّر بر مجمل، حمل مطلق بر مقیّد، حمل صیغه امر بر استحباب یا رخصت و صیغه نهی بر کراهت، از جمله مواردی است که در آثار صدوق به عنوان این راهکارها به کار گرفته شده است.
برتری حضرت زهرا سلام الله علیها بر تمام زنان
نویسنده که از محدّثان بزرگ اهل تسنن در سالهای اخیر است، در این گفتار به نقد کلام ابوبکر ابن عربی معافری در کتاب عارضة الاحوذی بشرح جامع الترمذی می‌پردازد. معافری در آن کتاب، ضمن بحث در مورد روایات فضائل حضرت فاطمه، افضلیت آن حضرت را ردّ کرده و عایشه را از او برتر دانسته است.
غماری بر اساس احادیث صحیح و ادلۀ عقلی و نیز به کمک سخنان شارحان سنی به ویژه ابن حجر عسقلانی در فتح الباری، ابوجعفر طحاوی در مشکل الآثار، و بدرالدین زرکشی در الاجابة، دیدگاه خود را تأیید کرده و برتری فاطمه زهرا3 بر تمام بانوان را ثابت می‌کند.
آسیب های اجتماعی جامعه دینی و شیوه های برون رفت از آن
در اين مقاله، شيوه‌هاي برون رفت از آسيب‌هاي اجتماعي در قالب نظريه مديريتي “احياء رفتارهاي ارزشي” مورد بررسي قرارگرفته است، بدين ترتيب كه در مرحله اول از مدل مذكور، آگاهي بخشي جامعه از آثار مخرب معضل اجتماعي، مورد تأكيد قرار گرفته و در مرحلة بعدي، آن بخشي از مسائل اعتقادي و ثمرات علمي رفتارها و سيره حضرت فاطمه سلام الله علیها كه كاربردي شده است، در اختيار آحاد جامعه قرار مي‌گيرد، به گونه‌اي كه بطور كلي سيره آن حضرت در امور فرهنگي، اجتماعي و سياسي براي همه افراد جامعه به صورت اسوه و الگو معرفي گردد. در مرحله سوم طوري برنامه‌ريزي مي‌شود كه عمل به رفتارهاي الگوي معرفي شده در بين افراد جامعه نهادينه گردد. و در مرحله آخر، به منظور تثبيت و نگهداري رفتارهاي احيا شده، از افرادي كه رفتار و سيره آن حضرت را در مدارس، دانشگاه‌ها، محل كار و جامعه به عرصه ظهور مي‌گذارند، تقدير به عمل مي‌آيد.
حماسة سیاسی در سیرة حضرت زهرا سلام الله علیها
«حماسة سیاسی» ترکیبی مبیّن حضور و نقش آفرینی آگاهانه و مؤثر در عرصة سیاست در اوضاع و شرایط خاص تاریخی، اجتماعی و فرهنگی بوده و دارای مؤلفه‌‌ها و مصادیق متفاوتی در هر عصر و زمان است. سیرة حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به ویژه خطاباتشان پس از ارتحال پیامبر6 را می‌توان یک دستورالعمل عقیدتی، کلامی و سیاسی دانست که حکایت از بینش توحیدی و سیاسی زهرای مرضیه سلام الله علیها دارد. ایشان بارزترین مرجع رسیدگی به امور در دوران بحران سیاسی پس از رحلت پدر بود و شاید بتوان مهمترین رکن حیات ایشان را از جهات متفاوت، حماسه آفرینی‌‌های حضرتش در عرصة سیاست و دفاع از اسلام دانست.
مروری بر درونمایة خطبه فدکیه و کاربرد فنون خطابه، احتجاج و استدلال در آن
نگارنده ابتدا مروری بر درونمایة خطبه فدکیه در 34 عنوان آورده و سپس تحت چند عنوان به توضیح پرداخته، از جمله: معرفی گویندة خطبه، بحث فدک، معرفی بعضی از شنوندگان و احتجاج بر آنها. آنگاه این خطبه را با فن خطابه، احتجاج و استدلال در منطق تطبیق کرده است.
گونه شناسی و روش شناسی روایات تفسیری حضرت زهرا سلام الله علیها
به استناد بسياري از آيات و روايات، اهل‌بیت: تنها كساني هستند كه پس از خدا و پيامبر‌اکرم6 آگاهي كامل به معارف قرآن، و مراد و مقصود آيات آن دارند، و سیره تفسیری آنان راهگشاي مفسّران مي‌باشد.
در اين نوشتار، روش‌هاي تفسيري حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها با نگاهي كاربردي بررسي شده است. بر اساس اين پژوهش، مهم‌ترين روش‌های تفسیری حضرت زهرا سلام الله علیها عبارت است از: قرآن به قرآن، قرآن به سنّت، قرآن به تاریخ و تفسیر کلامی. و گونه‌های تفسیری ایشان شامل تأویل، جری و تطبیق، تمثیل، تفسیر بر اساس دلالت التزامی آیه می‌باشد.
جلوه‌های قرآنی خطبه فدکیه
حدیث مشهور ثقلین می‌رساند که کلام معصوم مکمل و مفسر است. سخنان حضرت فاطمه در خطبه فدکیه مشمول همین حکم کلی است. توحید، نبوت، اوصاف و ویژگی‌های خود قرآن ودفاع از ولایت علی علیه السلام هر کدام به گونه‌ای در کلام حضرت بازتاب یافته و هماهنگ و همسو با کلام وحی و در حکم تفسیر آن است. این مقاله آیات ناظر بر گفتار حضرت فاطمه را در ابعاد فوق الذکر مطرح کرده است. از رهگذر کار بست آیات شریفه قرآنی، از انحراف دینی، سیاسی و فرهنگی جامعه اسلامی پس از رحلت جانسوز پیامبر پرده‌برداری شده و در کلام ایشان با استفاده از وحی الهی تنبه و هشدار نسبت به مسئولیت‌های دینی، و ترغیب در شناخت آن و سرزنش در خصوص قصورهای این مسئولیت مورد تأکید قرار گرفته است.
فقه در مذهب شیعه: ترجمه‌ای نویافته از شرایع الدین، منسوب به امام رضا علیه السلام
این گفتار، ترجمه‌ای است کهن، متعلّق به دوره تیموریان، سدة علیه السلام یا 8 هجری، از رسالة شرایع الدین که امام رضا علیه السلام در پاسخ به مأمون بیان فرمود. اصل رساله در منابع حدیثی شیعی آمده و ترجمه به صورت نسخه خطی در کتابخانه ملی انگلستان بوده که برای نخستین بار منتشر می‌شود.
کتابشناسی تحلیلی پایان‌نامه های رضوی حوزوی
پایان نامه‌ها، از منابع مهم اطلاعاتی و پژوهشی به شمار می‌روند که در نسخه‌های محدود تولید می‌شوند و باید در پژوهشهای بعدی از آنها استفاده شود. نویسندگان در این گفتار، 9 علیه السلام پایان نامه را شناسانده‌اند که در حوزه‌های علمیه ایران در مورد امام رضا علیه السلام نوشته شده است. بیشتر اینان همراه با چکیده عرضه شده‌اند. براساس این گفتار، بیشترین موضوعی که در پایان‌نامه‌ها بررسی شده، سیره اخلافی – سیاسی امام رضا علیه السلام است، که 39 عنوان (نزدیک به چهل درصد) را به خود اختصاص داده، و کمترین عدد، از آنِ موضوعهای حدیث و جلوه‌های تربیتی است که هر کدام 2 پایان‌نامه بدان پرداخته‌اند.
معرفی سه کتاب مشتمل بر مجموعة مقاله‌ها، در موضوع امام رضا علیه السلام
جنبه‌‌های برجسته و آموزه‌‌های نورافشان در متون و اخبار رسیده از امام رضا علیه السلام ، با وجود پژوهشهای پرشمار، همواره نکاویده‌‌های فراوان دارد. در این مقاله، سه مجموعه معرفی می‌شود که هر کدام دربرگیرندة ده‌‌ها نوشتار و مقالة با ارزش علمی بوده و به صورت کتاب، چاپ شده است. اول و دوم دو جلد مجموعه با نام «ابعاد و شخصیت و زندگی حضرت رضا علیه السلام » که در کلّ مشتمل بر 25 نوشته است. سومین مجموعه مقاله کتابی‌ست با عنوان «جستاری در ادعیه رضویه» که در یک جلد چاپ شده و شامل 25 مقاله می‌باشد. معرفی مختصری از هر پژوهش در ادامه خواهد آمد. غالباً مقالات و تحقیق‌‌هائی که در قالب همایش‌‌ها ارائه می‌شوند، کمتر مورد توجه قرار گرفته و اطلاع‌رسانی درستی در مورد آنها صورت نمی‌گیرد، و سایت‌‌های معروفی که مقالات را نمایه می‌کنند نیز به اینگونه مجموعه‌‌ها توجه ندارند، لذا هدف از این گزارش، اطلاع رسانی به جامعة علمی کشور است تا از وجود چنین پژوهش‌‌هایی بی‌خبر نمانند. اگر چه گاه نکات مثبت و یا منفیِ تحقیق‌‌ها مطرح شده، ولی نگارنده به هیچ روی، رویکرد تحلیل، تمجید، و یا نقد نداشته است.
ترجمه و نقد مقالة مادلونگ با عنوان “علی الرضا”
نوشتار حاضر به ترجمه و نقد مقالۀ (علی الرضا) به قلم ویلفرد فردیناند مادلونگ خاورشناس مشهور اختصاص دارد. نگارندۀ مقالۀ نقد، پس از معرفی نویسنده و آثار ترجمه شده از او به معرفی دانشنامۀ ایرانیکا پرداخته شده است. سپس به ترجمه مقاله اقدام نموده و به نقد و ارزیابی مقاله در دو بعد کلی و جزئی سامان یافته است.
مجلس امام رضا علیه السلام : مناظره‌ای دینی در بارگاه خلیفه مأمون
نویسنده، مجالس مناظرة امام‌رضا علیه السلام را بر اساس شخصیت حاکم (مأمون)، ویژگی‌های مجالس و موضوعهای مورد بحث تحلیل می‌کند و گزارشی مختصر از چند مجلس می‌آورد. نگاه تطبیقی نویسنده به نتایجی مبتکرانه رسیده است.